معلمان مضطرب بخوانند

کووید-۱۹ از زمان شروع انتشار در جهان تاکنون، علاوه بر خسارت‌های فراوان به سلامت جسمی مردم، روان آنها را هم با مشکلات متعددی درگیر کرده است. در یک پژوهش داخلی، پژوهشگران کشور اختلالات اضطرابی پیش‌آمده برای معلمان را بررسی کرده و راهکارهایی برای رفع آنها ارائه داده‌اند.

کووید-۱۹ نخستین بار در اواخر سال ۲۰۱۹ در ووهان چین گزارش شد و به دلیل سرایت بالا، در طی زمانی اندک تمامی کشورهای جهان را آلوده ساخت. پژوهش‌هایی که در راستای ارزیابی پیامدهای سلامت روانی کووید-۱۹ در حال انجام است، شیوع بالایی از علائم افسردگی و اضطراب متوسط تا شدید را در بین عموم شناسایی کرده است. اضطراب با تأثیر منفی که بر شرایط فردی و اجتماعی شخص اعمال می‌کند، باعث کاهش مقاومت فرد می‌شود و در درازمدت منجر به اثرهای ناخوشایند بر بهداشت جسمی و روانی، اختلال در عملکرد و درنهایت پایین آمدن کیفیت زندگی می‌شود.

اختلالات اضطرابی به عقیده متخصصان طیف وسیعی از مشکلات ازجمله اختلال پانیک، هراس، وسواس فکری-عملی، استرس پس از سانحه، اضطراب فراگیر و چند اختلال دیگر را شامل می‌شوند. اختلال اضطراب فراگیر یکی از شایع‌ترین اختلالات اضطرابی مشاهده‌شده در مراکز بالینی و جمعیت عمومی است. از علائم این اختلال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: تجربه دوره‌های اضطراب، تحت تنش بودن، گرفته بودن، تعریق، مشکل تمرکز فکر و اغلب اوقات اختلال توجه، احساس بی‌کفایتی، اظهارات خودسرزنشگری و احساس شرمندگی و نگرانی، اختلال در خواب و تمرکز فکر و دشواری در آرام گرفتن. در این میان معلمان، به دلیل فشار بالایی که برای سازگار کردن سریع خود با شرایط بیماری کووید-۱۹ به‌منظور ادامه فعالیت‌های آموزشی داشته‌اند، فشار عجیبی را متحمل شده‌اند.

در این خصوص، یک مطالعه پژوهشی توسط محققی از سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی انجام شده است که در آن به بررسی اختلال اضطراب فراگیر معلمان در شرایط همه‌گیری کووید-۱۹ پرداخته شده است.

در این پژوهش ۴۰۷ نفر از معلمان مقاطع تحصیلی ابتدایی و متوسطه کشور مشارکت داشته و به کمک پرسشنامه، اطلاعات مورد نیاز پژوهشگران را فراهم آورده‌اند.

یافته‌های این پژوهش نشان داد همه‌گیری کووید-۱۹ با تغییراتی که در وضعیت سلامتی و شرایط اجتماعی و فرآیند تعلیم و تربیت ایجاد کرده، تجربه اضطراب فراگیر را در میان معلمان افزایش داده است و تعداد زیادی از آن‌ها، اضطراب فراگیر را در شرایط شیوع بیماری تجربه کرده‌اند. بااین‌حال، آشنایی با نحوه تهیه محتوای الکترونیکی و آگاهی از آینده برنامه درسی، از عوامل محافظ معلمان دربرابر اضطراب ناشی از شیوع بیماری بوده‌اند.

در این رابطه، سارا ابراهیمی، استادیار و پژوهشگر سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی ایران، می‌گوید: «ابتلای خانواده به کووید-۱۹ و پیگیری اخبار منفی به‌عنوان عوامل خطر برای افزایش تجربه اضطراب محسوب می‌شوند. همچنین دیگر عوامل اضطراب زای مرتبط با کووید-۱۹ نظیر سن به‌طور مثبت با اضطراب رابطه مثبت داشته است. اما مواردی چون دوره تدریس، آشنایی با نرم‌افزار شاد، آشنایی با روش تدریس در فضای مجازی و استفاده از حمایت‌های اجتماعی و روان‌شناختی باعث می‌شده که معلمان کمتر به این مشکل دچار شوند».

به گفته این محقق، «بر این اساس، راهنمایی و هدایت معلمان به نظم دهی مؤثر و مناسب احساسات خود در شرایط اورژانسی سلامت عمومی و پیشگیری از خسارت‌های ناشی از رویدادهای بحرانی به امری ضروری برای مدارس تبدیل شده است. لذا پیشنهاد می‌شود نظام آموزش و پرورش برای حل مشکلات احتمالی این حوزه و ارائه خدمات روان‌شناختی باکیفیت و به‌موقع به معلمان تدبیر و اقدام نماید».

طبق بررسی‌های این پژوهش، در این زمینه پخش برنامه‌های روانشناسی مثبت نگر از رسانه‌ها، تدارک برنامه‌های جذب و آماده‌سازی دانشجومعلمان مبتنی بر موضوعات کنشگری آموزش مجازی و سواد رسانه‌ای، طراحی و تدوین بسته‌های آموزشی جهت توانمندسازی معلمان در حوزه سواد سلامت و سواد رسانه‌ای، طراحی مداخلات روانی برای بهبود سلامت روانی معلمان، افزایش آگاهی در مورد اقدامات برای مقابله با شایعات و به‌کارگیری گزینه‌های جایگزین برای تعطیلی کامل کلاس‌های حضوری می‌تواند اضطراب را در جامعه معلمان کاهش دهد.

این نتایج که اهمیت توجه به وضعیت سلامت روانی معلمان و تدبیر و کاربست راهکارهایی برای تقلیل عوامل اضطراب‌زا را در طی شیوع بیماری‌های همه‌گیر توسط نظام آموزش وپرورش مورد تأکید قرار می‌دهند، در مجله «علوم‌تربیتی» وابسته به دانشکده علوم‌تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز منتشر شده‌اند.