گفت‌وگوی گسترش نیوز با مدیر شیرخام و مجتمع‌های کشت و صنعت صنایع شیر ایران (پگاه):
مردم بدانند: لبنیات در ایران دستکاری نمی‌شود
در تمام دنیا اگر خوراک دام تغییر پیدا کند تغییراتی در ترکیبات شیر هم ایجاد می‌شود.
در صنایع لبنی، شیرخام به عنوان اصلی‌ترین ماده ورودی به شرکت‌های فعال در این عرصه هم از لحاظ وزن و هم از لحاظ ارزش قیمتی محسوب می‌شود. با توجه به پراکندگی صنعت شیر و پراکنش کارخانه‌ها در سطح کشور دسترسی شرکت‌ها به شیر خام بسیار تفاوت دارد. به همین دلیل یکی از دغدغه اصلی شرکت‌ها دسترسی به شیرخام با درجه‌های کیفی مختلف است. از طرفی شرکت صنایع شیر ایران (پگاه) سیاست‌هایی را در دوران‌های مختلف به عنوان یک استراتژی در امر تولید شیر پیگیری کرده که در این راستا وارد عرصه تولید و احداث کشت و صنعت‌ها نیز شده است.
حمیدرضا شادمانی قریب به ۳دهه سابقه فعالیت در حوزه صنایع لبنی را داراست. وی ۱۳سال در وزارت جهاد کشاورزی مشغول به کار بوده و از حدود ۱۶ سال پیش نیز در شرکت صنایع شیر ایران (پگاه) مشغول به کار شده است. شادمانی این روزها به عنوان مدیر شیرخام و مجتمع‌های کشت و صنعت این شرکت فعالیت داشته و در رابطه با فراز و نشیب‌های مربوط به صنعت شیر پاسخگوی سوالات ما بوده است. با گسترش نیوز همراه باشید:
آیا کشور در حوزه فرآورده‌های لبنی واردات دارد؟
سال‌ها قبل با بررسی آمار‌ها متوجه شدیم که کشور در دوران‌هایی، مقادیر زیادی واردات این محصولات به کشور را شاهد بوده است. جشن خودکفایی پنیر سال ۷۸ توسط شرکت صنایع شیر ایران برگزار شد. ما قبل از آن حدود یک میلیارد دلار انواع محصولات به خصوص پنیر، شیر خشک و کره وارد می‌کردیم.
بعد از سال ۷۸ بیشترین محصولی که وارد کشور شده محصول کره بوده است. بعد از آن سال کشور جزو صادرکنندگان محصولات لبنی نیز قرار گرفت. در همین راستا لازم به توضیح است که ما در کشور به صورت سالانه معادل یک میلیون تن شیر خام که به محصولات مختلف تبدیل شده است را صادر می‌کنیم. ارزش این محصولات نیز حدود ۸۰۰ تا ۱ میلیارد دلار است.
تمام کشورهای دنیا به صنایع کشاورزی و دامپروی یارانه می‌دهند. امروزه در تجارت جهانی جنگ بین کشورهای قدرتمند در زمینه یارانه‌های کشاورزی است. بحثی در کشور ما از سال ۸۹ مبنی بر آزادسازی یارانه‌ها مطرح شد. بر اساس همین طرح یارانه صنعت کشاورزی نیز حذف شد. ولی باید توجه داشت که اگر حمایتی از طرف دولت از این گونه صنایع وجود نداشته باشد صنایع کشاورزی و دامداری قدرت ماندگاری خاصی نخواهند داشت
این یک میلیون تن، مازاد بر نیاز کشور است؟
با توجه به اینکه بحث مصرف سرانه و مازاد، جایگاه خاص خود را دارد ولی باید به این مسئله اذعان داشت که مصرف سرانه ما همچنان کم است ولی با توجه به بحث هایی که در کشور ما وجود دارد همچنان تولید ادامه دارد و از طرفی نیز کشور ما بازارهای هدف صادراتی خوبی هم دارد که با توجه با این امر، صادرات انجام می‌شود.
بحث صادرات در مورد دام زنده نیز صادق است؟
صنعت مدرن کشور در حوزه شیر از دهه ۳۰ شکل گرفته است. امروزه دامداران صنعتی ما به عنوان یکی از پیشرو‌ترین دامداری‌ها هستند. با جرات می‌توان گفت که صنعت دامداری ما معادل بهترین‌های امریکا و کانادا هستند. امکان صادرات دام زنده نیز وجود دارد ولی معمولا کشورهای همسایه ما بیشتر روی واردات محصولات دامی از کشور ما متمرکز هستند نه خود دام. ما در ده سال اخیر تجربه‌هایی از صادرات دام به برخی کشور‌ها مانند تاجیکستان و افغانستان را کسب کرده‌ایم ولی حجم این صادرات مقدار قابل توجهی نیست.
اواخر مهرماه خبری منتشر شد مبنی بر اینکه بخشی از دامداران به دلیل مشکلاتی در تامین نهاده‌ها و دارو، دامپروری را رها کرده و به سمت واردات محصولات دامی سوق پیدا کرده‌اند. در این رابطه شما اطلاعاتی دارید؟
مطالعاتی که در دهه هفتاد پیرامون موضوع شیر و گوشت کشور انجام شد مطالعاتی بود که در ۲۰۰ سال اخیر سابقه نداشت. در بحث کشاورزی ما بحثی با عنوان زنجیره تامین و زنجیره ارزش داریم.
از آب و خاک تا مصرف، تمام موارد با زنجیره اعلام می‌شود. اگر آبی و خاکی نباشد دامی نیست؛ دامی نباشد صنعتی نیست و اگر صنعتی نباشد مصرفی وجود نخواهد داشت. در بحث ارزش مشاغل نیز اگر بخش کشاورزی بعد از انقلاب را در نظر بگیریم بیشتر تسهیلات، اعتبارات و ورود سرمایه دولتی بوده است. این موضوع به این معنی است که بخش خصوصی علاقه و انگیزه‌ای به سرمایه‌گذاری در این حوزه ندارد. چرا که مجموعه‌ای از عوامل موجب می‌شوند که دیگر مشاغل نسبت به سرمایه‌گذاری در بخش شیر و لبنیات کشور سوددهی بیشتری داشته باشد.
از دیدگاه امنیت غذایی نیز تمام کشورهای دنیا به صنایع کشاورزی و دامپروی یارانه می‌دهند. امروزه در تجارت جهانی جنگ بین کشورهای قدرتمند در زمینه یارانه‌های کشاورزی است. بحثی در کشور ما از سال ۸۹ مبنی بر آزادسازی یارانه‌ها مطرح شد. بر اساس همین طرح یارانه صنعت کشاورزی نیز حذف شد. ولی باید توجه داشت که اگر حمایتی از طرف دولت از این گونه صنایع وجود نداشته باشد صنایع کشاورزی و دامداری قدرت ماندگاری خاصی نخواهند داشت و چون به طور مستقیم با قوت لایموت مردم در ارتباط هستند بحث امنیت غذایی پیش می‌آید. بنابراین تمام دولت‌ها علاقه مند هستند که از صنایع حمایت کنند تا این صنعت حفظ شود.
در دوران اوایل انقلاب وام‌هایی به صنایع کشاورزی و دامپروری اختصاص داده می‌شد تا این صنایع رشد و توسعه پیدا کنند. اگر به تاریخ آن برهه از تاریخ مراجعه کنیم می‌بینیم که این صنایع در آن دوران رشد وافری داشته‌اند. امروزه اگر ما بخواهیم واحدهای سنتی را حذف کنیم و صنعتی‌ها نیز به دلیل نبودن حمایت و رقابت از عرصه حذف شوند به طور حتم مشکلات عدیده‌ای در سال‌های نه چندان دور گریبانگیر این صنعت خواهد شد.
با جرات می‌توان گفت که صنعت دامداری ما معادل بهترین‌های امریکا و کانادا هستند. امکان صادرات دام زنده نیز وجود دارد ولی معمولا کشورهای همسایه ما بیشتر روی واردات محصولات دامی از کشور ما متمرکز هستند نه خود دام
باوری در میان مردم وجود دارد مبنی بر اینکه محصولات لبنی تولید داخل، امروز کیفیت گذشته را نداشته به قول معروف در آنها آب بسته می‌شود! یک بار برای همیشه این موضوع را برای مردم روشن کنید که آیا محصولات لبنی ما خصوصا شیر دارای مواد نگهدارنده، افزودنی‌های خاص یا چیزی شبیه به اینها هست یا خیر؟
قطعا در تولید محصولات لبنی چیزی به عنوان دستکاری یا تقلب وجود ندارد. تفکیک تولیدکنندگان ما به صورت دامداران صنعتی و سنتی است. آن چیزی که به عناوین مخالف مانند تقلب، دستکاری یا کاهش کیفیت محصولات لبنی مطرح می‌شود از موضوع خوراک دام نشات می‌گیرد. این موضوع تنها به کشور ما نیز محدود نمی‌شود. بلکه در تمام دنیا اگر خوراک دام تغییر پیدا کند تغییراتی در ترکیبات شیر ایجاد می‌شود. این موضوع از نظر علمی نیز ثابت شده است. در تمام فصول گرم سال خوراک محصولات دامی کاه و علوفه است. این امر موجب می‌شود که شیر دام‌ها شیری کم چرب باشد. در فصل سرد سال که غذای کنسانتره‌ای به حیوانات داده می‌شود درصد چربی شیر افزایش پیدا می‌کند.
شرکت صنایع شیر ایران که دهه ۶۰ در میان تمام شرکت‌های صنعت شیر سرآمد بود به منظور تامین شیر خود مراکزی با عنوان مراکز جمع آوری شیر را پایه‌گذاری کرد. لازم به توضیح است که امروزه بزرگترین مراکز جمع آوری شیر در دنیا در کشور مصر قرار دارد. این مراکز شیر را از دامداران خرد می‌گیرند و به کارخانه‌های فرآوری می‌رسانند. شیر وقتی از حیوان دوشیده می‌شود تا دو ساعت خراب نمی‌شود. بعد از گذشت دو ساعت و افزایش زمان و دما، شیر فاسد می‌شود. به همین علت کاری که این مراکز انجام می‌دهند این است که دمای شیر را تا ۴ درجه سانتیگراد کاهش می‌دهند. در این صورت می‌توان شیر را تا ۲۴ ساعت نگه داشت. مراکز جمع آوری شیر در این مدت زمان شیر را به کارخانه‌های فرآوری منتقل می‌کنند تا در آنجا عملیات فرآوری انجام شود. در بحث کارخانه‌ها ما موضوع استانداردسازی را نیز داریم. از این سو ممکن است دستکاری یا تقلب‌هایی که در کیفیت شیر به وجود می‌آید در مراکز جمع‌آوری شیر انجام شود.
البته در بحث کیفیت شیر باید به نژاد دام‌ها نیز توجه داشته باشیم. نژاد گاوی که از دهه سی وارد صنعت شیر شد، نژاد گاو هلشتاین بود. میانگین رکورد دام در کشور ما ۴۰ کیلو به بالا تر است ولی در اروپا این عدد کم است ولی چربی و پروتئین بیشتری دارند. متاسفانه ما روی این موضوع به صورت شایسته و بایسته فعالیت نکرده‌ایم و عمده فعالیت ما بر روی حجم شیر تولید شده انجام شده است. چرا که تناژ برای ما مهم بوده نه کیفیت. ما
در صدد این بوده‌ایم که مردم کشور ما شیر بیشتری مصرف کنند اما در اروپا بر روی نژادهای دامی کار می‌کنند به همین علت ترکیبات شیر هم از نظر پروتئینی و هم از نظر چربی بسیار غنی تر است.
وزارت جهاد حدود سه سال است که موضوع دام‌های دو منظوره را مد نظر قرار داده است. در همین راستا یک سری دام‌ها از نژادهای خاص را وارد کشور می‌کند. این دام‌ها شیر کمتری تولید می‌کنند ولی از لحاظ کیفیت، مزایای بسیار بالاتر و شیر مرغوب‌تری دارند.
در مجموعه پگاه مواد اولیه مورد نیاز خود را چگونه تامین می‌کنید؟
در قسمت شیرخام چند کار بسیار مهم انجام می‌شود که یکی از این اقدامات موضوع تامین شیر است. ما به عنوان بزرگترین شرکت فرآوری شیر در ایران و خاورمیانه بالاترین میزان دریافت شیر را داریم. به طور حتم سیاست هایی را را در راستای تامین و حفظ این شیر تعریف کرده‌ایم. یکی از اقداماتی که در خصوص شیر خام انجام می‌دهیم بحث بهبود کیفیت شیر است. ما در برهه‌های مختلف تاریخ در شرکت، پروژه‌های بزرگی را اجرا کرده‌ایم که یکی از این پروژه‌ها طرح جامع بهبود کیفیت شیر خام بود. در این میان باید این نکته را یادآور شد که الگوهای تولید شیرخام با یک دیگر تفاوت دارند. در واحدهایی که الگوی تولید شیرخام آنها سنتی بودند به صورت نرم افزاری با آموزش‌ها و به صورت سخت افزاری با امکاناتی و وسایلی که به آنها دادیم شاهد بهبود کیفیت در تولید شیر بودیم. به عنوان مثال در بحث‌های سخت افزاری به دامداران وسایل شیر سرد کن، تانکرهای حمل شیر و... داده‌ایم.
در خصوص کیفیت شیر نیز باید اشاره کنم که شاخص‌های مختلفی وجود دارد. ما سعی می‌کنیم با کار کردن بر روی این شاخص‌ها کیفیت شیر را بالا ببریم.
در بحث آموزش نیز انواع اقدامات مختلفی را انجام داده‌ایم. به عنوان مثال ما مراکز الگو را تعریف کردیم و با صرف هزینه، کارشناسانی را در این مراکز به کار گرفتیم. کلاس‌های آموزشی با شیوه‌های به روز را نیز در این مراکز برقرار کردیم. در بحث نگهداری و پرورش دام نیز اقداماتی را در روستاها و مبادی تامین‌کننده دام و شیر انجام داده‌ایم. گفتنی است بیش از ۲۰۰۰ دامدار صنعتی و نزدیک ۱۰۰ هزار دامدار روستایی طرف قرارداد ما هستند.
در رابطه با سهم بازار خود نیز آماری در اختیاردارید؟
از سال ۳۳ که شرکت صنایع شیر ایران تاسیس شده ما بیش از ۳۲ میلیون تن شیر فرآوری کرده‌ایم که حدود ۱۵ درصد از کل شیر تولید شده در کشور است. باید به این موضوع نیز توجه داشت که کل شیر تولیدی ایران قابلیت فرآوری ندارد. ما یک شیر تولیدی داریم و شیری که قابلیت فرآوری دارد. تمام شیر تولیدی ایران وارد چرخه فرآوری نمی‌شود. با تمام این تفاسیر سالانه حدود ۷.۵ میلیون تن شیر وارد چرخه فرآوری می‌شود.
تولید شیر در کشور طبق آمارهای وزارت جهاد حدود ۱۰ تا ۱۰.۵ میلیون تن است. اما آماری که مرکز آمار ارائه کرده است عددی کمتر از این عدد است.
ما در برهه‌های مختلف تاریخ در شرکت پگاه، پروژه‌های بزرگی را اجرا کرده‌ایم که یکی از این پروژه‌ها طرح جامع بهبود کیفیت شیر خام بود. در این میان باید این نکته را یادآور شد که الگوهای تولید شیرخام با یک دیگر تفاوت دارند. در واحدهایی که الگوی تولید شیرخام آنها سنتی بودند به صورت نرم افزاری با آموزش‌ها و به صورت سخت افزاری با امکاناتی و وسایلی که به آنها دادیم شاهد بهبود کیفیت در تولید شیر بودیم
برنامه‌ای برای ارتقا سطح مصرف شیر در کشور دارید؟
سرانه مصرف شیر در تمام برنامه‌های توسعه کشور لحاظ شده است. در برنامه ششم توسعه نیز قید شده که تولید شیرخام در کشور باید سالانه به ۷ درصد برسد. ولی عملا این چنین اتفاقی در کشور نمی‌افتد. در این خصوص سیاست‌های حمایتی، آموزش و فرهنگ‌سازی نقش بسزایی دارد که باید مد نظر قرار داشته باشیم. یکی از اقداماتی که در جهان پیرامون این موضوع انجام می‌شود بحث شیر مدرسه است. ولی در کشور ما این موضوع سال به سال افت می‌کند. تبلیغاتی هم که امروزه در خصوص مصرف شیر انجام می‌شود بیشتر پیرامون برند تولیدکننده محصولات لبنی است نه بالا بردن مصرف شیر در کشور.
با توجه به تغییرات اقلیمی که داریم و پراکنش منابع تولید شیر در کشور کار تامین شیر برای ما بسیار سخت می‌شود. در همین راستا ما برنامه هایی برای ورود به تولید شیر خام تعریف کرده‌ایم. هم اکنون ما راه‌اندازی ۵ مجتمع کشت و صنعت را برنامه‌ریزی کرده‌ایم و برای آینده نیز برنامه هایی در این خصوص داریم.
این حوزه صنعتی کاملا رقابتی است. مردم کشور ما پروتئین حیوانی خود را از منبع شیر، گوشت سفید، تخم‌مرغ و گوشت قرمز است. از طرفی نیز منابع تامین گوشت قرمز و سفید ما نیز محدود است. در همین خصوص یکی از بهترین و ارزان‌ترین راه‌ها برای رساندن پروتئین حیوانی به‌دست مردم تولید و فرآوری شیر است.
ارسال نظر