قانون جدید چک چه مزیتی به دنبال دارد؟

طبق زمانبدی قانون جدید صدور چک، قانونگذار اجرای این قانون را در ۳ مرحله پیش‌بینی کرده است تا بانک مرکزی با ایجاد زیرساخت‌های لازم، فرصت کافی را برای هرچه بهتر اجرا شدن قانون جدید صدور چک، داشته باشد. با این حال، عملکرد بسیارضعیف این نهاد، سبب عقب ماندن از زمانبدی قانون و باز ماندن راه تخلف برای سودجویان شده‌است.

 به دلیل اهمیت بالای ثبات اقتصادی و جلوگیری از تخلفات در این حوزه بسیار فسادزا، اجرای بند به بند قوانین بانکی الزام آور است درغیراینصورت جامعه درگیر تخلفات گوناگون مالی و اقتصادی شده و این امر، خود منشا بسیاری از تخلفات و بروز مشکلات دیگر خواهد شد.

اصلاح قانون قدیم چک، ضرورتی انکار ناپذیر

یکی از قوانین مهم پولی و بانکی کشور، قانون صدور چک است که همانطور که از عنوان آن مستفاد می‌گردد، به امور مربوط به صدور چک، پیگیری‌های حقوقی برگشت چک، تقارن اطلاعات و... می‌پردازد. این قانون تا قبل از اصلاح در آذر ۹۷، به دلیل به‌روز نبودن، وجود خلاء در بسیاری از بندها و تناسب نداشتن مجازات با جرم، ایرادات بسیاری داشت و عملا باعث به‌وجودآمدن تخلفات بی‌شمار در صدور چک بلامحل، جعل و دستکاری در چک، اطاله دادرسی پرونده‌های چک برگشتی، عدم ثبت سیستمی و... شده بود. همه این مشکلات باعث شد تا مسئولان و قانونگذاران، به فکر اصلاح قانون قدیم صدور چک افتاده و با بروزرسانی این قانون و پر کردن خلاهای موجود، از مشکلات و تخلفات بکاهند.

مرکزپژوهش‌ها: تا قبل از اجرای قانون جدید چک، این حوزه رتبه دوم پرونده‌های حقوقی دادگاه‌ها را داشته است

مرکز پژوهش‌های مجلس، گزارشی از روند و وضعیت اجرای قانون جدید صدور چک توسط بانک مرکزی ارائه و با جزییات، عملکرد بانک مرکزی را مورد بررسی قرار داده‌است. در بخشی از این گزارش درباب اهمیت این قانون آمده است: در سال ۹۶ (پیش از اصلاح قانون)، بیش از ۱۷ میلیون فقره چک به ارزش ۱۶۰۰ هزار میلیارد تومان برگشت خورده بود که معادل بیش از یک میلیارد تومان چک برگشتی در هر دقیقه به ازای ساعات کاری سال است.

درصد بالای چک‌های برگشتی علاوه بر افزایش خیره‌کننده هزینه مبادله و از رونق انداختن کسب و کار، منجر به افزایش پرونده‌های ورودی به قوه قضاییه شده تا جایی که در سال ۹۶، رتبه دوم پرونده‌های حقوقی به موضوع مطالبه وجه چک اختصاص داشته است. در این گزارش هم‌چنین به این موضوع اشاره شده است که علی‌رغم کاهش مجازات چک بلامحل طی اصلاحات قانون صدور چک در سال‌های گذشته، ۹۵ درصد زندانیان جرائم غیرعمد را محکومان مالی تشکیل داده‌اند و بیش ۹۵درصد از زندانیان زن محکوم مالی، به دلیل چک برگشتی محکوم شده بودند.

مرکز پژوهش‌ها در این گزارش آورده است: در این قانون، رویکرد برخورد پسینی و تنبیهی نسبت به صادرکننده چک برگشتی به رویکرد پیشگیری از صدور چک بلامحل تغییر کرده است. هم چنین با تغییر سازوکار بررسی دادخواست‌های چک، عملا فرآیند رسیدگی به چک برگشتی در دادگاه‌های حقوقی کوتاه‌تر شده‌است. از جمله اصلاحات مهمی که در قانون جدید صدور چک درج شده و به همین دلیل این قانون رویکردی پیشگیرانه گرفته است می‌توان به قانون چک الکترونیک، صدور یکپارچه دسته چک توسط بانک مرکزی، ارائه گواهی عدم پرداخت به همراه کد رهگیری یکتا در سامانه متمرکز بانک مرکزی و امکان صدور اجراییه دادگاه با ارائه همان گواهی و هم‌چنین ایجاد امکان استعلام آخرین وضعیت صادرکننده چک اشاره کرد.

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با اشاره به تقسیم بندی زمانبندی اجرای قانون جدید صدور چک به سه بخش، دلیل آن را فراهم نبودن بعضی زیرساخت‌ها برای عملیاتی کردن بخشی از اصلاحات این قانون عنوان کرده و به همین دلیل تعدادی از اصلاحات که زیرساخت پیچیده‌ای نداشتند باید به محض تصویب اجرایی می‌گردیدند، مواردی دیگر بعد از تدوین آیین نامه و دستورالعمل‌ها بعد از یکسال یاید اجرایی می‌شدند و در آخر برخی اصلاحات هم برای آماده‌سازی زیرساخت‌ها فرصت دو ساله دارند که آذر ماه ۹۹ این فرصت به پایان خواهد رسید.

تنها ۲۵درصد تکالیف قانون جدید صدور چک به صورت کامل اجرایی شده است!

با این حال طبق گزارش این نهاد، در کل ۱۷ مورد تکلیفی از سوی قانون مقرر شده است که ۱۲ مورد آن تا آذر ۹۸ باید اجرایی می‌گردید، با این حال به دلیل کم‌کاری بانک مرکزی و عدم توجه به قانون، تنها ۳ مورد از ۱۲ مورد به طور کامل اجرایی شده است و باقی موارد هم‌چنان در انتظار تکمیل هستند. این ۳ مورد شامل ثبت غیر قابل پرداخت بودن چک و دریافت کدرهگیری و درج آن در گواهینامه توسط بانک، تهیه و تصویب آیین‌نامه در ارتباط با استثنا شدن بنگاه‌های تولیدی از اعمال محدودیت‌ها و محرومیت‌های چک‌برگشتی و در آخر، برقراری امکان استعلام گواهینامه‌های عدم پرداخت برای مراجع قضایی و ثبتی از طریق شبکه ملی عدالت است.

از مهم‌ترین مواردی که مرکز پژوهش‌ها تاکید به اجرای کامل آنها دارد می‌توان به پرداخت مبلغ موجود در حساب و صدور گواهینامه عدم پرداخت برای کسری مبلغ و محدود شدن امکان صدور چک متناسب با امتیاز اعتباری صادرکننده اشاره کرد.

نکته مهم این است با تمام این اوصاف، بانک مرکزی باید تا آذر ۹۹ تمامی اصلاحات قانون را به مرحله اجرا رسانده و جامعه را از مزیت‌های آن بهره‌مند سازد اما هنوز بسیاری از تکالیفی که طبق زمانبندی درحال‌حاضر باید در خدمت مردم باشد، هم‌چنان عملیاتی نشده و با این سرعت کند، بعید است تکالیفی که تا آذر امسال زمان پیاده‌سازی دارند هم به سرانجام برسد.

این مرکز در پایان با اشاره به تغییرات مهم قانون جدید صدور چک و تحول و تطبیق این قانون با شرایط حال، از اجرایی نشدن برخی اصلاحات مهم انتقاد کرده و از مجلس درخواست پیگیری کامل برای رسیدگی این موضوع تا حصول نتیجه را به دلیل جایگاه نظارتی این قوه، خواستار شده است.

بر اساس جدول زمانبندی اجرای تکالیف مندرج در قانون جدید چک در سال ۹۹، صدور و انتقال چک در وجه حامل، صدور و انتقال چک صرفا به صورت فیزیکی، صدور و اعطای دسته چک برای افراد دارای چک برگشتی، ورشکسته و معسر از پرداخت محکوم به ممنوع خواهد شد.

در واقع بانک مرکزی باید زیرساخت لازم برای صدور و تسویه چک در سامانه چکاوک را فراهم آورد و این امر بدون ثبت در سیستم و با صرف نوشتن برگه چک و یا امضای پشت چک امکان‌پذیر نخواهد بود.

همچنین در سال ۹۹ باید زیرساخت لازم برای ایجاد امکان استعلام آخرین وضعیت صادرکننده چک(سقف اعتبار مجاز، سابقه چک برگشتی در ۳ سال اخیر، میزان تعهدات تسویه نشده) برای دریافت‌کننده چک را فراهم کند.

براساس زمان‌بندی اعلام شده، ثبت غیر پرداخت بودن چک در سامانه یکپارچه بانک مرکزی، دریافت کد رهگیری و درج آن در گواهینامه توسط بانک (در بیشتر بانک‌ها اجرایی شده)، عدم ارائه خدمات بانکی و اعمال محرومیت قانونی برای صادرکنندگان چک برگشتی ( در برخی بانک‌ها اجرایی شده)، صدور اجراییه برای وصول اصل مبلغ چک بدون رسیدگی قضایی توسط دادگاه (در دفاتر خدمات قضائی بیشتر اجرایی شده) که از تاریخ ۲۱ آذر ۱۳۹۷ لازم الاجرا است و تصویب آیین نامه اجرایی چگونگی تعلیق محرومیت‌های قانونی دارندگان چک برگشتی توسط شورای تامین استان به دلیل اخلال در امنیت اقتصادی که تا تاریخ ۲۱ آذر ۱۳۹۷ لازم الاجرا است.

همچنین انجام اقدامات لازم و صدور دستورالعمل مورد نیز در خصوص چک‌های الکترونیکی(پیش نویس تهیه شده)، تهیه دستورالعمل ضوابط شرایطی دریافت دسته چک، نحوه محاسبه سقف اعتباری و موارد مندرج در برگه چک و تدوین ضوابط و راه‌اندازی زیرساخت برداشت مستقیم با چک موردی که مهلت قانونی اجرا آنها تا تاریخ ۲۱ آذر ۱۳۹۸ بوده است.

علاوه بر این جلوگیری از صدور چک جدید، دریافت دسته چک و استفاده از چک موردی برای افراد ورشکسته، معسر از پرداخت محکوم به یا دارای چک برگشتی رفع سو اثر نشده، ممنوعیت صدور و ظهرنویسی چک در وجه حامل، ثبت انتقال چک در سامانه صیاد به جای پشت نویسی فیزیکی، تسویه چک صرفا در سامانه چکاوک براساس استعلام از سامانه صیاد و ایجاد امکان استعلام آخرین وضعیت صادرگننده چک (سقف اعتبار مجاز، سابقه چک برگشتی در سه سال اخیر و میزان تعهدات چک‌های تسویه نشده) برای دریافت‌کنندگان چک که تا تاریخ ۲۱ آذر ۱۳۹۹ مهلت اجرا قانونی آن است.

لازم به ذکر است، این قانون از ۲۱ آذر ۱۳۹۷ لازم الاجرا شده است.