مجهول معادله هوای سمی

معادله «ابرآلودگی هوا» یک طرف معلوم و یک متغیر مجهول دارد که سیاست‌گذار برای نپرداختن به آن، ابعاد این متغیر را نامشخص گذاشته است. بخش معلوم چالش، رشد صعودی تعداد روزهای با «وضعیت زرد و قرمز» طی نیمه دوم امسال است. شاخص آلایندگی «گاز دی‌اکسیدگوگرد» در هوای تهران، ماه گذشته به ۲ برابر بالاترین سطح در سال ۹۸ رسید و دیروز تا ۸/ ۲ برابر پارسال جهش کرد. این ابرآلودگی به‌طور صریح بیانگر «مصرف مازوت و گازوئیل» در برخی صنایع و نیروگاه‌ها است. بخش مجهول، «ماجرای استفاده از مازوت و گازوئیل» است. تصور می‌شود با بخشنامه، مصرف مازوت متوقف خواهد شد، اما پشت‌صحنه عملیات تولید گاز «مخرب ریه»، دوراهی «تداوم مازوت‌سوزی» یا «قطع گاز و برق» را نشان می‌دهد. برای تامین سوخت اصلی نیروگاه‌ها، به افزایش عرضه گاز (سرمایه‌گذاری) یا کاهش مصرف خانگی (اصلاح الگوی مصرف و واقعی‌شدن قیمت‌) نیاز است و اگر گاز تامین نشود، تولید برق به مشکل می‌خورد. از این رو احتمالا امکان و توان مواجهه با سناریوی «عبور از مازوت» وجود ندارد.

تبدیل پایتخت به شهر مملو از گوگرد طی دست‌کم ۱۴ روز گذشته از زمستان امسال، ۱۷ پرسش درباره معماری آلودگی بی‌سابقه با گاز دی‌اکسیدگوگرد را به وجود آورده است که دولت با مراجعه به پاسخ آنها می‌تواند به سرعت  به سمت حل این چالش حرکت کند. به گزارش «دنیای‌اقتصاد» روز گذشته متفاوت‌ترین روز در میان تمام روزهای ابرآلوده پایتخت در زمستان امسال بود. چراکه از یکسو شاخص SO۲ (گاز دی‌اکسیدگوگرد) به شکل کاملا نگران‌کننده در هوای پایتخت رکورد زد و عدد آن به ۸۵ رسید و از سوی دیگر مقامات دولت سرانجام سکوت خود را در برابر بحران ابرآلودگی پایتخت شکستند و اظهارنظرهایی پیرامون این موضوع کردند. این اظهارنظرها از سوی مقامات دولتی اگرچه در ظاهر دچار ضدونقیض‌های فراوانی بود و نتیجه مشخصی به دنبال نداشت؛ اما تمام آنها یک خط مشترک پنهان دارد که به نوعی می‌تواند اثبات‌کننده ردپای منشأ ابرآلودگی جدید هوا باشد. این اظهارنظرها نکته‌ای را که بیش از یک ماه در مورد آلودگی پاییزی و ابرآلودگی زمستانی پایتخت از سوی کارشناسان و سازمان‌های تخصصی اعلام می‌شود، اثبات می‌کند. طی یک ماه گذشته، کارشناسان از تغییر جنس آلودگی هوای پایتخت در سال جاری خبر می‌دهند. بررسی‌های این گروه از کارشناسان نشان می‌دهد جنس آلودگی پاییز و زمستان امسال متفاوت از فصول سرد سال‌های قبل است. علت این تفاوت نیز افزایش عجیب غلظت گاز SO۲ در هوای پایتخت است. سال گذشته شاخص این آلایندگی در بالاترین سطح خود به عدد ۳۰ رسیده بود؛ اما گزارش شرکت کنترل کیفیت هوای پایتخت حاکی از آن ثبت رکورد کاملا متفاوت این شاخص در روز گذشته است. این گزارش نشان می‌دهد عدد شاخص گاز SO۲ دیروز به ۸۵ رسیده است.

افزایش قابل توجه غلظت گاز دی‌اکسیدگوگرد به استفاده گسترده از سوخت پرگوگرد مربوط می‌شود که دو نوع سوخت مازوت و گازوئیل فاقد استاندارد یورو ۴، آن را دارند. سوخت پرگوگرد توسط صنایع، پالایشگاه‌ها و نیروگاه‌ها استفاده می‌شود که هیچ‌کدام در محدوده درون شهر تهران واقع نیستند. هر چند برخی اظهارنظرهای روز گذشته منشأ اصلی افزایش غلظت گاز دی‌اکسیدگوگرد را استفاده از گازوئیل عنوان کرده اما مازوت‌سوزی توسط نیروگاه‌ها، پالایشگاه‌ها و صنایع به‌عنوان عامل اصلی افزایش غلظت گاز دی‌اکسیدگوگرد در هوای پایتخت به‌عنوان واقعیت تلخی است که تا روز گذشته انکار می‌شد و اکنون به شکلی مورد تایید قرار گرفته است.

اما چالش اصلی این است که به‌رغم مشخص بودن آلایندگی بالای این سوخت، صنایع، پالایشگاه‌ها و نیروگاه‌ها همچنان از آن استفاده می‌کنند. چهار علت در این باره مطرح است: علت نخست، افزایش مصرف گاز شهری در منازل به‌خاطر سرما و توقف مصرف گاز در نیروگاه‌ها برای جلوگیری از افت فشار و در نتیجه «شیفت به استفاده از سوخت پرگوگرد» البته رئیس سازمان محیط زیست این فرضیه را رد می‌کند. علت دوم، سلب امکان صادرات مازوت تولیدی در پالایشگاه‌ها به‌دلیل تحریم و کنار گذاشتن مصرف مازوت در کشتی‌های اقیانوس‌پیما در برخی کشورها به‌دلیل «آلایندگی شدید این سوخت» است. دلیل دیگر، تولید بسیار بالاتر از حد استاندارد مازوت در فرآیند تصفیه نفت خام در پالایشگاه‌ها (۴ برابر حد مجاز) است که این ناشی از قدیمی بودن تجهیزات است و دلیل آخر ارزان بودن سوخت پرگوگرد برای مصرف در برخی صنایع و نیروگاه‌ها است. اما کارشناسان صرف‌نظر از صحت این عوامل (یا بهانه‌ها)  عنوان می‌کنند: ریشه تولید بالای مازوت در پالایشگاه به جریان تصفیه نفت خام بازمی‌گردد که به‌دلیل غفلت از پروسه مدرن‌سازی پالایشگاه انجام شده است.