رانت در تخصیص ارز دولتی نهاده‌ها

شرکت خوراک پرداز هزاردشت از سال ۸۵ با تولید « انواع مکمل و کنسانتره و خوراک آماده دام و طیور» در البرز فعالیت دارد. با اختلالاتی که در زمینه تامین و همچنین قیمت نهاده های دامی ایجاد شد، این شرکت نیز مانند دیگر شرکت های تولید خوراک دام و طیور با مشکلات زیادی مواجه شد.

گفتگو با «شاهین ماکویی» مدیرعامل شرکت خوراک پرداز هزاردشت تولیدکننده انواع خوراک دام و طیور را با هم می خوانیم.

چند درصد از مواد اولیه شما وارداتی و چقدر داخلی است و در مورد تامین مواد وارداتی آیا با چالش مواجه هستید؟

تقریبا ۸۰ درصد، شاید هم بیشتر مواد اولیه ما وارداتی است و حدود ۲۰ درصد تولید داخل است. بخش کوچکی از مواد وارداتی را گاها" خودمان وارد می کنیم و باقی اش را از بازار می‌خریم.

ما هم مانند بقیه برای تامین مواد اولیه دچار مشکل هستیم. در برخی مواقع اجناس در بازار یا به دلیل اینکه تامین نشده یا به دلیل بالا و پایین شدن قیمت ها کمیاب می شود. که در این شرایط تامین مواد برای ما مشکل می شود. گاها" یک سری شرکت ها کالاهایشان را پیش فروش می کنند اما به دلایل مختلف کالایشان در گمرک گیر می‌کند و نمی‌توانند از گمرک خارج کرده و طبق قرار تامین و تحویل دهند. به همین دلیل خریداران تحت تاثیر قرار می گیرند و قیمت ها بالا و پایین می شود. اینها جزو مشکلاتی هست که تمامی شرکت ها دست به گریبانش هستند.

آیا مواد اولیه را با ارز دولتی وارد می کنید؟

خیر، تنها جنسی از محصولات مورد نیاز ما که با ارز دولتی وارد می شود «ذرت، سویا و جو» است که آنها را هم ما وارد نمی‌ کنیم. تجار وارد می کنند و از طریق سامانه بازارگاه‌ توزیع می شود یعنی فروش آزاد ندارد و از شبکه توزیع سراسری تعریف شده، انجام شود. اما باقی کالا ها قابل خرید و فروش در بازار است که ما آنها را از بازار آزاد تهیه می کنیم.

چند نوع مکمل و برای چند دسته از دام و طیور تولید می کنید؟

برای همه انواع طیور و دام سنگین و سبک شامل «بز،گاو شیری، گاو گوشتی، انواع طیور شامل بوقلمون و انواع مرغ های گوشتی و تخم گذار» تولید داریم. در رابطه با مکمل، تنوع فرمول ها بسیار زیاد است زیرا نژاد های مختلف در سنین مختلف استفاده می کنند که هر نژادی فرمول مختص خود را دارد. برخی نژاد ها هم چند فرمول در مراحل مختلف دارند به همین دلیل تعداد این مکمل ها بسیار زیاد می شود..

اختلالاتی که در روند تامین مواد اولیه ایجاد می شود آیا موجب کاهش کیفیت مکمل های شما می شود یا مجبور به جایگزین مواد اولیه می شوید؟

ما در شرکت آن فرمولاسیونی که باید انجام دهیم را انجام می‌دهیم. به خاطر همان مشکلات و رعایت کیفیت ممکن است که نتوانیم مواد اولیه مورد نیاز برای یک سری محصولاتمان را تامین کنیم و مجبور میشویم تولید را کم یا حتی متوقف کنیم. تا زمانی که آن مواد تامین شود و بتوانیم آن محصول را تولید کنیم.

از بازار هدف خود بگویید و آیا به صورت مستقیم با صاحبان صنعت دام و طیور ارتباط دارید؟

بازار هدف ما مرغداران و دامداران هستند که برخی به صورت شخصی خودشان می‌آیند و خرید می کنند. ما نمایندگان استانی هم داریم که از طریق آنها محصول توزیع می شود. دام و طیورداران به نماینده ما در استانشان مراجعه می کنند و اجناس مورد نیازشان را خریداری می کنند.

ظرفیت تولیدتان چقدر است؟

ظرفیت تولید خوراک کنسانتره ما روزی ۱۲۰۰ تن است، ظرفیت تولید مکمل هم روزانه در یک شیفت حدود ۲۰ تن می‌باشد که در کل در سه شیفت روزانه حدود۵۰ تا ۵۵ تن تولید داریم.

صادرات هم دارید یا فقط نیاز داخل را تامین می کنید؟

متاسفانه صادرات در محصولات ما فعلا به طور کل ممنوع است، ما در سه بخش «مکمل ها، کنسانتره ها و خوراک های آماده» تولید داریم. در خوراک آماده به لحاظ اینکه از ذرت، سویا و جو دامی با ارز دولتی استفاده می کنیم صادراتش ممنوع است.

اما در مورد مکمل ها و کنسانتره هم متاسفانه صادرات ممنوع است. علی رغم اینکه از دو سال پیش به هیچ کدام از نهاده هایی که برای تولید این محصولات استفاده می شود دیگر ارز دولتی تعلق نمی‌گیرد اما صادرات آنها هم ممنوع شده است. ما پیگیری زیادی کردیم و همکاران در وزارت جهاد کشاورزی هم پیگیری کردند تا ممنوعیت صادراتشان را برطرف کنند، اما هنوز هیچ اتفاقی نیافتاده است. به همین دلیل نه ما و نه هیچ شرکت دیگری هیچ صادراتی در این مورد ندارد و نمی‌تواند داشته باشد.

دلیل ممنوعیت صادرات مکمل ها و کنستانتره چیست؟

همان طور که عرض کردم در تولید «خوراک آماده» هنوز هم ذرت های دولتی با ارز ۴۲۰۰ تامین و استفاده می‌شود که ممنوعیت صادرات آن درست است. در تولید مکمل و کنستانتره هم قبلا" یک سری از نهاده ها از جمله ویتامین ها و غیره ارز دولتی می‌گرفتند که حدودا" از مرداد ۹۸ این ارز دولتی نهاده ها برداشته شد و همه اینها با ارز نیمایی یا ارز آزاد وارد کشور می شود. به همین دلیل ممنوعیت اینها به نظر من موضوعیتی ندارد، اگر چه ما اینها را به همکاران در وزارت صمت هم انتقال دادیم.

از طریق انجمن خوراک نیز مکاتبه و پیگیری شده قول بر رفع محدودیت صادرات دادند اما تابحال چنین کاری انجام نشده و اگر این ممنوعیت رفع شود ما بازار خوبی در خارج از کشور داریم. ما حدود ۵ سال قبل حدود۴۵۰۰ تُن محصول از کارخانه خودمان به کردستان عراق، افغانستان، ترکمنستان و مقداری هم به آذربایجان محصول صادر کردیم.

نظر شما در رابطه با حذف ارز دولتی از روی نهاده ها چیست؟ فکر می کنید اگر برداشته شود چه تبعاتی برای تولید کننده خواهد داشت؟

عدم وجود ارز دولتی و برداشتن آن برای واردات محصولات استراتژیک کار ما به نظر من از نان شب واجب تر است. اجرای آن تاکنون هم دیر شده و باید حتما این کار هرچه زودتر انجام شود.

منتهی تصمیم گیرندگانی که در دولت هستند ملزومات، تفکرات و دلایل دیگری برای خود دارند که این کار را تا الان انجام ندادند. اگر چه صحبتش زیاد شده قبلاً به حجم وسیعی از کالاها تعلق می‌گرفت، به همین خاطر یک مقداری اش را حذف کردند. درحال حاضر به ۴ یا ۵ کالا ارز ۴۲۰۰ تومانی تعلق می گیرد که عمده اش محصولات دامی نظیر ذرت، سویا ،جو و لوبیای سویا است که در صنعت ما بیشتر مصرف دارند. ولی من به عنوان یک تولید کننده معتقدم ضرر ارز ۴۲۰۰ بسیار بیشتر از نفعش بوده است.

دلیل و توجیه شما در این مورد چیست؟

زمانی که شما در یک سبد کالایی را با دو قیمت مختلف عرضه می کنید این فی نفسه فساد آور است. به عنوان مثال شما یک گوشی را از مغازه ای که با ارز ۴۲۰۰ تومانی وارد کرده یک میلیون تومان خریداری می کنید و مغازه کناری چون با ارز آزاد وارد کرده شش میلیون تومان می فروشد.

در این شرایط شخصی که با ارز ۴۲۰۰ تومانی وارد کرده به هر نحوی بتواند درصد کوچکی از این محصول را هم از مغازه خود خارج کرده و به مغازه بغلی ببرد سود بسیار بیشتری می برد. نهاده ها و مواد اولیه تولید ما هم به همین صورت است.

در حال حاضر هم ما بر اساس مبنای قیمت گذاری مان عرضه، تقاضا و قیمت تمام شده داریم که اینها رقابت پذیری را کم می کند و به شدت رانت و فساد ایجاد می کند و توان رقابت را از تولیدکنندگان می گیرد.

علاوه بر آن حجم زیادی کار در جهت کنترل محصولات برای دولت و تولیدکنندگان ایجاد می کند که این را از کجا آوردید چگونه مصرف کردید و آمار بدهید. صنعت و معدن باید چک کند، تعزیرات و دامپزشکی باید کنترل کنند. در صورتی که اگر در بازار آزاد هر کالایی به درستی تامین شود و تولید کننده بتواند خریداری کند، به هیچکدام از این کار ها نیازی نیست و تولیدکننده هم تولیدش را می کند و مصرف کننده هم کالای مورد نیازش را دریافت می کند.

در این بین بزرگترین چیزی که گم شده کیفیت است. دولت ذرت را به عنوان سهمیه یک ماه پیش فروخته و بعد از یک ماه با هزار سلام و صلوات تحویل ما می دهند و ما حق انتخاب و برگرداندن کالا را نداریم. در حالی که اگر شرایط غیر از این و نرمال بود من اصلا اجازه نمی‌دادم این بار ذرت وارد کارخانه ام شود و به جای آن ذرت، کنجد و سویای ممتاز تهیه می کنم.

برخی از دامداران در مورد مکل های غذایی دام گلایه دارند که با خاک مخلوط است و علاوه بر آن کیفیت مطلوبی ندارد. آیا این موضوع را تایید می کنید؟

بله متاسفانه این معضل وجود دارد و هیچ نظارتی هم روی این قضیه نیست. ما گناه کسی را نمیشوییم، عمده همکاران ما دنبال این هستند که محصول را با کیفیت مطلوب ارائه دهند اما یک بخشی از این بی کیفیتی هم بر اساس مواردی که عرض کردم خدمتتان وجود دارد. زمانی که شما حق انتخاب نداشته باشید و محصولی که با ذرت کیفیت پایین بسازید پس طبیعتاً کیفیتش پایین درمی‌آید. قطعا" از ماده اولیه بد، محصول خوب ساخته نمی‌شود هر چقدر هم فرآوری اش بکنیم نمیتوانم آن را تبدیل به یک محصول ممتاز بکنیم.

به عنوان مثال من بروم یک جنس درجه دو و با کیفیت پایین بگیرم برای اینکه سود خودم را بیشتر بکنم و همچین چیزی را تولید بکنم. البته درصد بسیار کمی از همکاران ممکن است این کار را بکنند و این قابل تعمیم به همه صنعت و همکاران نیست و علت اصلی اش رانت و محدودیت صادرات است.

تا دوسال گذشته که این داستانها نبود و مواد اولیه در بازار آزاد موجود بود بازار بر اساس کیفیت و قیمت به شدت خود را پیدا کرده بود. یعنی هر کدام از همکاران اگر به هر دلیلی محصولی می‌ساختند که کیفیت پایینی داشت بلافاصله بازارشان را از دست می‌دادند و خریدار سراغ مشتری دیگر می‌رفت.

بسیاری الان دنبال ذرت و سویای ۴۲۰۰ تومانی هستند، چرا که ارزش افزوده ما خیلی زیاد است. اگر این ذرت و سویا را بگیرد ۵ یا ۱۰ درصد بفروشد یا خودش مواد دیگری با کیفیت پایین تر تولید بکند و به دامش بدهد و ۵ یا ۱۰ درصد از آن ذرت یا جوی‌ مصرفی اش را در بازار آزاد بفروشد یعنی تفاوت وحشتناکی در قیمت دارد. الان قیمت ذرت دولتی ۱۹۰۰ تومان و قیمت ذرت آزاد ۸۰۰۰ تومان است، اگر شخصی یک کامیون ذرت بفروشد به اندازه یک هفته کارگاه تولیدی اش سود می برد. یکی از دلایلی که بسیاری دنبال این ذرت و سویا هستند این است. فقط بحث موارد کیفی نیست بلکه این موارد هم نقش بزرگی در این باره دارد.

من معتقدم اگر ذرت از ارز ۴۲۰۰ تومانی حذف شود تمام این مشکلات «رانت خواری و فساد و حتی کیفیت محصول» حل می شود.

به طور مختصر مشکلات صنعت خودتان را مطرح کنید؟

مشکلات تامین مواد اولیه، توزیع دولتی یا بازارگاه که در آن کیفیت خیلی دیده نمی شود. مورد دیگر بحث نقدینگی است، با توجه به اینکه الان بشدت قیمت ها و هزینه های تولید افزایش پیدا کرده، نه فقط ما بلکه همه دامدارها و غیره با مشکل مواجه هستیم. مشکل دیگر تصدی گری هایی است که دولت دارد و حجم کارهای اداری و بروکراسی را بشدت افزایش داده است. خود من به عنوان مدیرعامل یک مجموعه حداقل ۹۰ درصد زمان کارم صرف رتق و فتق کارهای اداری و بروکراسی می شود که باید انجام دهم. و فقط ۱۰ درصد وقت دارم که به کارهای کیفی تولید و مسائل داخلی بپردازم. این چالش ها حجم زیادی از وقت و توان ما را می گیرد.

پیشنهاد شما به عنوان راهکار برای برون رفت از این شرایطی که در حال حاضر در صنعت شما وجود دارد چیست؟

یک سری موارد سیاسی در کشور هست که باید حل شود. بحث تحریم ها و ارتباط اقتصادی خوب با تجار و امکان خرید به صورت نرمال پیشنهاد بسیار اساسی هستند اما به نظر من چیزی که در شرایط فعلی کمک زیادی به ما می کند، همان آزادسازی و حذف ارز دولتی می‌باشد. این کار میت واند وضع اقتصادی تولید را خیلی بهتر بکند.