بازار ارز در انتظار ریزش کنترلی

در روزهای اخیر بحث دلار سهمیه‌ای در بازار ارز ایران داغ شده است. با توجه به قیمت دلار سهمیه‌ای، معامله‌گران از موقعیت خرید ارزان قیمت دلار استفاده کرده‌اند و سپس دلار خود را در بازار به قیمت آزاد می‌فروشند و حدود سه هزار تومان از این مسیر کسب سود می‌کنند. با توجه به میزان سهمیه و فاصله قیمت، حدود ۶ میلیون تومان سود برای معامله گران ایجاد می‌شود. علیرضا شامخی؛ کارشناس اقتصادی در گفتگو با گسترش نیوز گفت: مسئله وجود دلار سهمیه‌ای به پیش فرضی به نام تفکیک بازارها برمی‌گردد. دولت تصور می‌کند، با سه بازار مختلف روبه‌رو هستیم. یک بازار تولیدکننده‌ها و تجار، در بازار دوم مردم عادی و در نهایت سفته‌بازان در معاملات فردایی.بازار تجاری و تولیدکنندگان را نیز با سامانه نیما کنترل می‌کنند. البته بازار دوم کمی فضا آزادتر است و قیمت تغییر می‌کند. بازار سوم را از طریق فشارهای قانونی کنترل می‌کنند. بستن گروه‌های معاملاتی و ممنوعیت انتشار نمودار قیمتی دلار و سکه در همین راستا است. دولت تصور می‌کند که می‌توان سه بازار تفکیک شده را به صورت مستقل کنترل کرده و قیمت‌ها را به هم نزدیک کند. تجربه بارها و بارها نشان داده که این فرض کاملا غلط است. ولی باز هم به همان شیوه شکست خورده عمل می‌کنند.

شامخی اظهار کرد: ارز نیما معمولاً عرضه‌کنندگان مشخصی دارد و قابل کنترل است. اما در بازار نقدی، عمدتاً سفته‌بازان و مردم معامله می‌کنند. در نتیجه مقداری قیمت آزاد تغییر می‌کند. زمانی مشکل ایجاد می‌شود که بین بازار آزاد و ارز نیما واگرایی رخ دهد که به معنای دستکاری شدید بازار است و قیمت از نقطه تعادلی خود فاصله بسیار گرفته است. در چنین مواقع، معمولا از کلمه دلالان و سودجوهای بازار استفاده کرده و بازار معاملات فردایی را محدود می‌کنند یا اینکه در بازار ارزپاشی می‌کنند. که هر دوی این راهکارها، بارها و بارها تجربه شده و شکست خورده‌اند.

ارز سهمیه‌ای سیاستی شکست خورده

این کارشناس اقتصادی تأکید کرد: دولت برای کنترل بازار دوم یعنی جایی که مردم  دلار نقدی خرید و فروش می‌کنند، از سیاستی به اسم ارز سهمیه‌ای استفاده می‌کند. به ازای کارت ملی هر فرد مبلغی از دلار را با نرخی پایین‌تر از نرخ بازار دریافت می‌کند. این همان سیاستی است که از دهه ۴۰ تا دهه ۹۰ تجربه شده و شکست خورده و مجدداً در دهه ابتدای قرن جدید هم در حال تکرار است. سرمنشأ این اشتباه این است که بازارها از هم تفکیک شده هستند و می‌توان هر کدام را به صورت مستقل کنترل کرده و به یکدیگر نزدیک کرد. این فرض کاملا غلط است. ما با یک بازار ارز روبرو هستیم و اگر در یک بازار با سیاست‌های کنترلی قیمت پایین نگه داشته شود، به نوعی توزیع یارانه صورت گرفته است و همه در نهایت هم قیمت کنترل شده به قیمتهای بالاتر همگرا خواهند شد.

شامخی خاطرنشان کرد: مجدداً سیاست شکست خورده دوره‌های پیشین تکرار شده است. فرض دولت فعلی این بود که با حذف ارز ۴۲۰۰، خود را متمرکز بر کنترل ارز نیمایی کرد. هر راهکار هر چند از ابتدا غلط بود، با این حال این روزها نقض شده است. ارز سهمیه‌ای که در صرافی‌ها توزیع می‌شود، در واقع می‌توانست به قیمت نیما برای مصارف مهم‌تر تخصیص بیاید. در واقع این بخش از ارز، سهمیه تولید کشور بود که متأسفانه مستقیماً به صورت یارانه‌ای و اعانه‌ای وارد بازار نقدی شده است. وقتی قیمت ارز کنترل می‌شود و از سهمیه تولیدکننده‌ها می‌زنید و به سفته‌بازی اختصاص پیدا می‌کند، بسیاری از شرکت‌ها دچار چالش می‌شوند؛ یعنی دچار کمبود ارز نیمایی هستند و بخش زیادی از آن را از بازار آزاد تهیه می‌کنند. بنابراین قیمت تمام شده محصول بالا می‌رود و قیمت ارز نیما از اعتبار خارج می‌شود.

وی افزود: به طور خلاصه، این یک سیاستِ ناعادلانه و شکست‌خورده و بر خلاف مصلحت عامه است. شکل توزیع آن نیز بسیار ناعادلانه است. حتی بسیاری از کسانی که در شهرستان‌های اطراف شهر تهران حضور دارند از این سهمیه بی‌بهره هستند. چه برسد به  کسانی که در استان‌ها و یا شهرستان‌های کوچک دیگر استان‌ها هستند.

ارز سهمیه توان تأثیر بر بازار را ندارد

شامخی اظهار کرد: وقتی در بازار وا‌گرایی بین ارز نیما و ارز بازار آزاد زیاد ‌شود، حتی اگر شما ارز سهمیه‌ای پرداخت کنید، قیمت تعادلی در بازار چیز دیگری است. عملاً همه کالاها بر اساس قیمت حاشیه‌ای دلار یعنی گران‌ترین قیمت دلار تعیین می‌شود. و اصلاً قیمت‌های پایین‌تر تأثیری در قیمت کالاها ندارد.

بنابراین هیچ وقت این ارز سهمیه‌ای امکان تأثیر گزاری بر هیچ بازاری را ندارد و تنها یک شرایط سفته‌بازی و کسب سود برای سفته‌بازان فراهم می‌کند تا عده‌ای کارت ملی مردم را بخرند و به ازای آن دلار می‌گیرند تا در بازار آزاد بفروشند.

وی افزود: ۲۸۵۰۰ تومان چه سیگنالی است؟ این سیگنال، کف غیر پایدار قیمت دلار در بازار است. در واقع مردم را به این سمت سوق می‌دهد که تصور کنند قیمت دلار قرار نیست از ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان کمتر باشد. وقتی قیمت به ۲۸۵۰۰ تومان رسید، سفارش‌های خرید بسیار زیادی در آنجا فعال می‌شود.

این کارشناس اقتصادی در پایان گفت: درباره اینکه آیا سیاست‌گذار کف ۲۸۵۰۰ تومان را درست تخمین زده یا خیر باید به این موضوع اشاره کنیم که اگر کمتر از کف معقول آن را تخمین زده باشد؛ سرعت ورود تقاضای سفته‌بازی در آن نقطه بسیار زیاد می‌شود. و هم‌اکنون نیز در حال یارانه دادن به دلار است. در دوره‌ای می‌گفتند ارز ۴۲۰۰ تومانی یارانه‌ای است. اگر تخمین اشتباه باشد، سیاست‌گذار مجددا در تله دلار یارانه‌ای گرفتار شده است. اگر دولت بخواهد در طولانی‌مدت این ۲۸۵۰۰ تومان را حفظ کند، شاهد یک سناریویی مانند ارز ۴۲۰۰ تومانی خواهیم بود.