خروج آمار تورم از پستو!

داده‌های این مرکز همچنین برای فروردین ۱۴۰۲، تنها به ارائه آمار نرخ تورم ماهانه بسنده  و خلاف روال از اعلام سایر شاخص‌ها مانند نرخ تورم نقطه به نقطه یا تورم شهری و روستانی و... خودداری کرده است.مرکز آمار ایران، نرخ تورم اسفند سال ۱۴۰۱ را نیز با تاخیر اعلام و علت را زمانبر بودن محاسبات با تمرکز بر تغییر سال پایه آمار از ۱۳۹۵ به ۱۴۰۰ عنوان کرد.

سکوت مرکز آمار شکست

پس از آنکه مرکز آمار در سوم اسفند سال گذشته، نرخ تورم بهمن ۱۴۰۱ را منتشر کرد، انتشار این آمارها مسکوت ماند تا اینکه سرانجام قفل این ماجرا با انتشار ناقص آمارهای تورم سال گذشته و فروردین شکسته شد، اگرچه گفته می‌شود که تغییرات فنی (تغییر سال پایه محاسبات از ۱۳۹۵ به ۱۴۰۰) دلیل اصلی این تاخیر بوده، اما برخی کارشناسان نیز پرهیز از انتشار آمارهای تورم بالا برای کنترل فضای روانی جامعه را از جمله دلایل تاخیر در انتشار آمار ماهانه تورم بیان می‌کنند. این در حالی است که آمار نرخ مسکن تهران نیز مدتی است توسط بانک مرکزی و مرکز آمار اعلام نمی‌شود. نرخ تورم، سال گذشته ۴۵.۸ درصد شد، به هر حال در این آمارها و در ارتباط با سال گذشته، تنها ۲ جدول دیده می‌شود. اول، جدول نرخ تورم ماهانه گروه‌های کالایی در اسفند و دوم، جدول نرخ تورم سالانه برای کل خانوارها؛ خانوارهای شهری و خانوارهای روستایی در سال‌های اخیر و نیز در ماه‌های ۲ سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱. بر این اساس، نرخ تورم سال گذشته یعنی میانگین ۱۲ ماهه قیمت‌ها در ۱۲ ماه منتهی به اسفند ۱۴۰۱ نسبت به دوره مشابه قبل از آن، برای کل خانوارهای کشور به ۴۵.۸ درصد رسیده که بالاترین میزان خود از آبان سال ۱۴۰۰ تا اسفند سال گذشته به‌شمار می‌رود. در این میان، نرخ تورم خانوارهای شهری ۴۵ و نرخ تورم خانوارهای روستایی نیز ۵۰.۶ درصد اعلام شده است. این آمارها در شرایطی بیان می‌شود که بانک مرکزی ۶ فروردین امسال، نرخ تورم ۱۲ ماه منتهی به اسفند ۱۴۰۱ نسبت به ۱۲ ماه منتهی به اسفند ۱۴۰۰ را معادل ۴۶.۵۴ درصد اعلام کرده بود.

تورم ۶.۹ درصدی خوراکی‌ها در اسفند ۱۴۰۱

از سوی دیگر، مشاهده می‌شود که خلاف دوره‌های قبل که جزئیات بیشتری از تورم ماهانه بیان می‌شد، آمارهای جدید مرکز آمار در ارتباط با اسفند سال گذشته، تنها به جدول تورم ماهانه بسنده کرده است. طبق این داده‌ها، نرخ تورم ماهانه کل کالاها ۴.۷ درصد و کل خوراکی‌ها نیز رقم قابل‌توجه ۶.۹ درصد بوده است. در بین کالاهای خوراکی، گروه گوشت با تورم ماهانه ۱۸.۳ درصد و نیز میوه و خشکبار با تورم ماهانه ۱۲.۸ درصد بیشترین تورم ماهانه را از آن خود کرده‌اند. در بین کالاهای غیرخوراکی نیز پوشاک و کفش با تورم ماهانه ۵/۷ درصد و نیز گروه حمل‌ونقل با تورم ماهانه ۷.۱ درصد، سردمدار رشد ماهانه نرخ در آستانه نوروز امسال لقب گرفته‌‎اند.

کاهش نسبی تب قیمت‌ها

 اما آمارهای تورم ماهانه در فروردین امسال که در ادامه آمارهای مرکز آمار اعلام شده، نشان می‌دهد در فروردین امسال، مقداری از تب ماهانه قیمت‌ها کاسته شده است. به‌طوری که، نرخ تورم ماهانه کل کالاها به ۳.۷ درصد و تورم ماهانه خوراکی‌ها به ۴ درصد کاهش یافته است. به‌نظر می‌رسد که آرام گرفتن نرخ ارز و همچنین کاهش تقاضا در بخش‌هایی از بازار به‌دلیل ماه مبارک رمضان، از جمله دلایل این کاهش باشد.به این ترتیب، در بین کالاهای خوراکی، بیشترین نرخ تورم ماهانه به میوه و خشکبار با ۱۵ درصد رسید و پس از آن گروه گوشت با ۵.۴ درصد در رده بعدی قرار گرفت. در میان کالاهای غیرخوراکی نیز، گروه حمل‌ونقل با ۸.۶ درصد بیشترین تورم ماهانه را از آن خود کرد و پس از آن، کالاها و خدمات متفرقه و نیز هتل و رستوران به‌ترتیب با ۷ و ۵ درصد در رده‌های بعدی قرار گرفتند.

افت‌وخیزهای نرخ تورم در ایران

بعد از دولت سازندگی و ثبت تورم ۴۹ درصدی در سال ۱۳۷۴، دولت تدبیر و امید با تورم ۴۱ درصدی، رکورددار تورم بالای ۴۰ درصد در ایران شد. به‌نظر می‌رسد که افسار تورم از دست دولتی که سال‌ها شعار تورم تک‌رقمی می‌دادند، حسابی خارج شده است. در دهه اخیر، سرعت تحولات اقتصادی به‌قدری بالا رفته و چنان بی‌ثباتی حاکم شده که الگوریتم چندین‌ساله تعیین سال پایه آماری را هم تغییر داده است. فواصل سال پایه آماری که از سال ۱۳۱۵ تاکنون عموما ۱۰ سال بوده، در دهه ۹۰ به 5 سال رسیده است، زیرا به‌تازگی با سرعت بیشتری تغییراتی در سبد شاخص نرخ خانوارها و وزن‌های اقلام سبد به‌وجود می‌آید که اگر لحاظ نشود، می‌تواند بر دقت اندازه‌گیری شاخص‌ها از جمله تورم، تاثیر منفی بگذارد.

با این‌همه سال ۱۴۰۰ به‌عنوان سال پایه جدید آماری در نظر گرفته شد. این دومین‌باری است که فاصله سال پایه آماری کمتر می‌شود، این اتفاق نخستین‌بار زمانی افتاد که سال ۹۵ به‌عنوان سال پایه آماری واحد، میان مرکز آمار و بانک مرکزی تعیین شد، در حالی که سال پایه قبلی آن ۵ سال پیش از آن یعنی سال ۹۰ بود. این در حالی است که به‌گفته کارشناسان، ۵ سال کمترین فاصله ممکن میان ۲ سال پایه است و هر سالی را هم نمی‌توان به‌عنوان سال پایه انتخاب کرد، بلکه سال انتخاب‌شده باید ویژگی‌های خاصی از جمله حدی از ثبات و جهش نداشتن متغیرهای کلان را دارا باشد.

دومین رکورددار تورم

تورم ۴۱ درصدی سال ۹۸ (مطابق با آمار بانک مرکزی) ثبت رکوردی کم‌سابقه از تورم بالا طی 8 دولت گذشته بود. دولت روحانی بار دیگر رکورددار در بالاترین‌ها شد؛ این بار روحانی رکورددار تورم ۴۱ درصدی به اذعان بانک مرکزی و حتی تورم ۴۰.۴ درصدی در تیر سال ۹۸ به اذعان مرکز آمار است. در ۲۵ سال گذشته یک بار تورم از ۴۰ درصد عبور کرد و به مرز ۵۰ درصد نزدیک شده بود؛ آن‌هم در سال ۷۴ (دوره ریاست‌جمهوری مرحوم هاشمی‌رفسنجانی) بود که نرخ تورم ۴۹.۴ درصد شد! بنابراین بعد از دولت سازندگی، دولت تدبیر و امید رکورددار تورم بیش از ۴۰ درصدی در ایران است. البته دولت روحانی در حالی باید عنوان رکورد تورم ۴۰ درصدی را یدک بکشد که در سال‌های اخیر مدام شعار تورم تک‌رقمی را تکرار می‌کرده؛ هرچند براساس آمار و روی کاغذ این شعار برای مقطعی نیز محقق شد،اما نه‌تنها دوام نداشت، بلکه باعث شد فنر تورم که فشرده شده بود، باز شود و تورمی سرسام‌آور را به‌ارمغان بیاورد.نکته دیگر در مرور نرخ تورم در سال‌های گذشته این است که در حالی رکورد تورم ۴۰ درصدی بعد از دولت سازندگی به دولت روحانی رسید که در سال‌های جنگ تحمیلی نیز این اعداد و ارقام از تورم در اقتصاد ایران ثبت نشده است. بالاترین تورم در سال‌های جنگ تحمیلی و در فاصله سال‌های ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۷ معادل ۲۸.۹ درصد در سال ۱۳۶۷ بوده است. کمترین نرخ تورم در این دوره زمانی نیز ۶.۹ درصد در سال ۱۳۶۴ بود. البته دولت یازدهم در فاصله سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۶ توانست آرامشی تورمی ایجاد کند،اما این آرامش دوام نداشت و از سال ۹۷ به‌شکل رسمی استارت تورم افزایشی زده شد. پایین‌ترین نرخ تورم در سال ۱۳۹۵ برابر با ۹ درصد و بالاترین نرخ تورم این دولت برابر با ۴۱ درصد در سال ۹۸ ثبت شده است.

وقوع خشن‌ترین تورم ۲ دهه اخیر

رکورد تورم میانگین در کشور برای سومین‌بار در ۲۵ سال اخیر در دی ۱۴۰۱ به ثبت رسید. مقایسه تورم سالانه در دی ۱۴۰۱ با 2 رکورد دیگر در سال‌های اخیر نشان می‌دهد  خلاف دفعات قبل، این‌بار فشار حداکثری تورم بر طبقات پایین‌تر درآمدی کشور بوده است؛ رویدادی که از آن به‌عنوان «تورم خشن» در کشور یاد می‌شود. به این ترتیب، دی سال گذشته شاخص «تورم میانگین» به بالاترین سطح ۲۵ساله خود رسید که برخی تحلیلگران، این شاخص (تورم میانگین) را یکی از مهم‌ترین متغیرهای ارزیابی تورم کشور قلمداد می‌کنند.طریق محاسبه شاخص مورداشاره به این شکل است که میانگین شاخص نرخ مصرف‌کننده در ۱۲ ماه منتهی به هر مقطع با همین رقم در موقعیت مشابه خود در سال گذشته مقایسه می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد از ابتدای دهه ۹۰ تاکنون در 3 مقطع، این متغیر اوج گرفته و ۳ بیشینه را در این مدت به ثبت رسانده است.

۳ رکورد مهم تورم در ۲۰ سال اخیر

بررسی داده‌های تورم میانگین در نقاط شهری کشور نشان می‌دهد که ابتدا در پایان تابستان ۹۸ ، نخستین خیز بلند تورمی در کشور رقم خورده است و سپس با اندکی فروکش در میانه تابستان ۱۴۰۰ ، دومین بیشینه نسبی در این شاخص به‌چشم می‌خورد.در ادامه، حذف ارز ترجیحی از برخی کالاها و در ماه‌های اخیر نیز رشد نرخ دلار موجب شده تا سومین جهش تورمی این دهه به ثبت برسد و در ابتدای زمستان امسال، مرز ۴۶ درصد را لمس کند.بررسی رشد شاخص نرخ مصرف‌کننده می‌تواند در ۲ بخش کالا و خدمات ارزیابی شود. در همین رابطه، در بخش کالاها، ۳ دسته مهم وجود دارد: کالاهای بادوام، بی‌دوام و کم‌دوام. طبق تعریف، کالاهایی که دوام بیشتری از حیث مصرف دارند، کالاهای بادوام هستند و پس از آن کالاهای کم‌دوام و در رده آخر کالاهای بی‌دوام قرار دارند که زودتر از سایرین مصرف می‌شوند. از مثال‌های دسته سوم می‌توان به خوراکی‌ها اشاره کرد.در همین رابطه، داده‌های مرکز آمار یک نکته مهم را درباره رکوردزنی تورم میانگین در این مقطع در مقایسه با ۲ ماکزیمم ثبت‌شده دیگر در این سال‌ها دربردارد. شهریور ۱۳۹۸ که تورم میانگین به قله خود رسید، تورم کالاهای بادوام در کانال ۸۰ درصد بوده و تورم میانگین در کالاهای کم‌دوام و بی‌دوام در رده‌های پایین‌تر قرار داشتند. از سوی دیگر، تورم خدمات هم در مرز ۲۱ درصد رقم خورده بود. به‌بیان دیگر، عمده رشد تورم در پایان تابستان ۱۳۹۸، از سمت کالاهای بادوام و از اساس ناشی از رشد نرخ ارز در مقاطع قبلی بوده است. در نهایت هم، تورم میانگین برابر با ۴۲.۷ درصد به ثبت رسید.در شهریور ۱۴۰۰ نیز اتفاقی شبیه به تابستان 2 سال قبلش رقم خورد؛ یعنی تورم کالاهای بادوام آنقدر رشد کرد تا از مرز ۸۰ درصد بالاتر رفت و در نهایت، تورم میانگین را در آن زمان به سطح ۴۵ درصد رساند. در آن مقطع هنوز تورم خوراکی‌ها در کشور به نسبت سایر بخش‌ها پایین‌تر بود و فشار تورمی از سمت کالاهای بادوام به‌مراتب بیشتر بود. در شاخه خدمات هم، تورم هنوز پایین‌تر از مرز ۳۰ درصد قرار داشت. این در حالی است که اکنون ترکیب افزایش تورم در کشور به‌هم خورده و رکورد مهمی ثبت شده است.

سخن پایانی

فارغ از مبانی و نحوه محاسبه آمار، گزارش اخیر بانک مرکزی حاوی نکات جالبی است. یکی از این نکات، مقایسه دوره‌های اوج‌گیری تورم در ایران است، این گزارش نشان می‌دهد طی ۸۶ سال گذشته میزان ثبات نرخ تورم سالانه در نرخ بالای ۴۰ درصد در یک دوره چهارساله بی‌سابقه بوده است و تنها دوره نزدیک به این وضعیت مربوط به سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۲ می‌شود، یعنی همزمان با جنگ جهانی دوم که نرخ تورم از ۴۹ درصد تا ۱۱۰ درصد به ثبت رسیده و این دوره هم فقط ۳ سال به طول انجامیده است.برخی کارشناسان، تورم مقطع اخیر را خشن‌تر از سال‌های قبل می‌دانند؛ چرا که کالاهای بی‌دوام بیشتر اشاره به خوراکی‌ها دارد و وقتی تورم در این حوزه بالا می‌رود، نشان از رشد بیشتر قیمت‌ها در سبد خوراکی‌ها دارد؛ موضوعی که فشار رشد نرخ بر طبقات پایین‌تر درآمدی را نسبت به سایر دهک‌ها بیشتر می‌کند.