بحران در اعماق چاه‌های نفت و گاز کشور

بسیاری از کارشناسان بر این باور هستند که ما در بخش تولید انرژی با مشکلات بسیاری مواجهیم که از جمله این مشکلات، فرسودگی سیستم تولید است.صحبت‌های دیگر کارشناسان، اما کمی متفاوت است. کارشناسان دیگری در حوزه انرژی عقیده دارند که نبود سرمایه‌گذار مناسب هم در کنار فرسودگی نقش بسیار مهمی دارد. نبود امنیت برای سرمایه‌گذار نکته بسیار حائزاهمیتی است که این کارشناسان به آن اشاره دارند و می‌گویند که باید برای سرمایه‌گذار یک حاشیه امن ایجاد کرد.سایه تحریم‌ها بر سر کشور، همواره ایران را با دردسرهای بسیاری همراه کرده که ضربه‌های اقتصادی یکی از مهم‌ترین آثار این تحریم‌ها است. در بخش صنعت نفت، تحریم‌ها اثرگذاری بالایی دارد، به‌گونه‌ای که در بحث صادرات نفت، با مشکل‌های بسیار بزرگی همراه هستیم. بسیاری از کارشناسان حوزه اقتصاد و انرژی بر این باور هستند که تحریم‌ها سبب شده است تا شرکت‌های کوچک و بزرگ دنیا امکان سرمایه‌گذاری روی این حوزه مهم را نداشته باشند. صمت در این گزارش به بررسی فروش نفت ایران و تاثیر تحریم‌ها بر بازار نفت پرداخته است.

در فروش نفت با مشکل مواجهیم

مرتضی بهروزی‌فر، کارشناس انرژی و نفت در گفت‌وگو با صمت گفت: مشکل اساسی که در صنعت نفت کشور وجود دارد، بحث تحریم‌ها است. ظرفیت تولید نفت در کشور متناسب با حجم ذخایر نیست و همچنین تولید متناسب با ظرفیت نیست. وی افزود: پیش از تحریم‌ها، تولید نفت در کشور به ۴ میلیون بشکه در روز رسیده بود که در شرایط فعلی، این میزان تولید نمی‌شود. باید گفت در بحث فروش نیز با مشکل روبه‌رو هستیم و میزان نفتی را که تولید می‌کنیم، با یک شرایط خاص به‌فروش می‌رسانیم. شرایط سخت شامل تخفیف‌هایی که از سوی ایران داده می‌شود و همچنین تعویض چند مرحله کشتی است که کار را با مشکل مواجه می‌کند و در عمل، زمان فروش که می‌رسد، پول به‌راحتی به کشور بر نمی‌گردد. بهروزی‌فر اظهار کرد: کشورهایی مانند عراق و چین در بحث معاملات فروش نفت، پولی را به ایران پرداخت نمی‌کنند و این فروش در قالب نفت در برابر غذا و دارو انجام می‌گیرد. پس باید گفت در بحث فروش نفت و همچنین تبادلات، با مشکل‌های بسیار روبه‌رو هستیم. این کارشناس نفت و انرژی ادامه داد: از طرف دیگر، باتوجه به ذخایری که در کشور وجود دارد، ظرفیت تولید حتی قبل از تحریم‌هایی که از سوی ترامپ وضع شد و پاره کردن برجام توسط ترامپ، در عمل متناسب با ذخایرمان نیست. ما بیش از ۱۵۰ میلیارد بشکه ذخایر نفتی در کشور داریم و ظرفیت تولید بعد از انقلاب زیر ۴ میلیون بشکه. دلیل عمده این قضیه، همان بحث تحریم‌ها بوده است. وی گفت: طبق برآوردهایی که وجود دارد، نیاز ما به ۲۶۰ میلیارد دلار سرمایه است تا بتوانیم در صنعت نفت، روی پای خودمان بایستیم. علاوه بر این، حجم پولی که موردنیاز است، تکنولوژی، تجهیزات، دانش فنی و همچنین مدیریت جهانی را هم نیاز داریم تا یک تحول بزرگ در صنعت نفت اتفاق بیفتد. بهروزی‌فر در ادامه این گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: به‌دلیل تحریم‌هایی که در ایران وجود دارد، شرکت‌های بزرگ و کوچک دنیا، آماده سرمایه‌گذاری روی صنعت نفت نیستند و اصلا نمی‌توانند وارد ایران شوند. به‌همین‌دلیل تکنولوژی‌های جدید و همچنین اطلاعات روز دنیا به کشور وارد نمی‌شود. به‌همین سبب تا زمانی که چنین شرایطی در کشور حکمفرما باشد، ایران نمی‌تواند در این زمینه، هیچ حرفی در دنیا داشته باشد و ایران که زمانی دومین تولیدکننده نفت اوپک بود، اکنون به‌عنوان تولیدکننده حاشیه‌ای شناخته می‌شود که هیچ حرفی برای گفتن ندارد. وی خاطرنشان کرد: یکی از مشکلاتی که در بحث صادرات نفت، برای ایران دردسرساز شد، بحث تحریم است. تحریم‌ها در تمام زمینه‌ها برای کشور دردسرساز شده و تاثرات خود را در بحث صادرات بیشتر نمایان کرده است. ۲ مسئله در این‌باره وجود دارد؛ اول آنکه ما بتوانیم متناسب با ظرفیت تولیدمان، صادر کنیم و از طرف دیگر، بتوانیم پول‌های فروش نفت را به کشور وارد و به اقتصاد تزریق کنیم. تا زمانی که تحریم‌ها وجود داشته باشد، ما در بحث صادرات مشکلات بسیاری را خواهیم داشت. این کارشناس نفت و انرژی بیان کرد: باید به این نکته اشاره کرد که اگر برجام حل می‌شد، بخشی از مشکلات ما برطرف می‌شد و صادرات نفت با روند بهتر انجام می‌گرفت. تا زمانی که سایه تحریم‌ها بر سر کشور باشد، امکان توسعه اقتصادی در حوزه نفت و چیزهای دیگر وجود ندارد. بهروزی‌فر در پاسخ به این سوال که باتوجه به روابط ایران و عربستان، امکان افزایش فروش نفت ایران وجود دارد یا خیر، گفت: این نکته لازم به ذکر است که هرگونه ارتباط اقتصادی با هر کشوری در دنیا می‌تواند به‌نفع کشورمان باشد، اما مسئله فروش نفت ایران هیچ ارتباطی با عربستان، چین و روسیه ندارد. تا مشکل ما در قدم اول در زمینه برجام و در قدم دوم با امریکا و اروپا برطرف نشود، سایه تحریم بر سرمان خواهد بود و توسعه اقتصادی نخواهیم داشت.

چاه‌های نفت نیاز به اورهال دارند

فرزین سوادکوهی، کارشناس انرژی، درباره بحث ناترازی در حوزه انرژی به صمت گفت: به‌طورکلی و متاسفانه به‌دلیل آنکه استراتژی مشخصی در حوزه انرژی نداریم، درگیری بر سر کمبود حامل‌های انرژی و بحث ناترازی وجود دارد. وی ادامه داد: سال‌ها پیش به‌دلیل آنکه منابع گازی غنی داشتیم، بر این باور بودیم که اگر گازرسانی به تمام نقاط کشور عملیاتی شود، مردم به رفاه نسبی خواهند رسید. باید گفت که چاه‌های نفت و گاز ما نیاز به بازسازی و اورهال اساسی دارد. می‌شود گفت باتوجه به قدیمی شدن امکانات ما در این حوزه، در تولید گاز با کاهش مواجه شده‌ایم. این کارشناس انرژی گفت: بسیاری از مقامات رسمی اعلام کرده‌اند که تا سال ۱۴۰۴، سالی یک فاز و در واقع ۲۸ میلیون مترمکعب از تولید گاز را کم می‌آوریم. نزدیک به یک میلیارد مترمکعب گاز تولید و تمام آن را در داخل مصرف می‌کنیم. ما که دومین دارنده گاز جهان هستیم، سهمی که از صادرات گاز داریم، زیر ۲ درصد است. شاید به باور بسیاری از افراد، حجم بیشتری از گاز را صادر می‌کنیم، اما در واقع این طور نیست و سهم ایران از صادرات گاز در بازارهای جهانی زیر ۲ درصد است که عدد کمی به‌حساب می‌آید. سوادکوهی عنوان کرد: بسیار دردآور است که ما به‌عنوان بزرگ‌ترین دارنده گاز جهان، سهم بسیار اندکی در بحث صادرات داریم. امکان دیگری هم در این زمینه ایجاد نکرده‌ و همچنین، مقوله اصلاح الگوی مصرف را نتوانسته‌ایم به‌درستی در میان مردم جا بیندازیم و برای مصرف‌کننده انتخاب دومی را قرار نداده‌ایم.

مصرف بنزین بسیار بالا است

وی افزود: در بحث بنزین و خودرو باید گفت که هیچ‌کدام از خودروهای کشور به‌طورواقعی هیبریدی نیست. ما مصرف بسیار بالایی در حوزه بنزین داریم و همان‌طور که مشاهده می‌کنید، بیشتر صف‌های پمپ بنزین طولانی هستند. خودروسازی ما به‌هیچ‌عنوان با تکنولوژی‌های روز دنیا ارتباط خوبی برقرار نمی‌کند.

سوادکوهی گفت: مجبور هستیم دائم در حال مصرف باشیم و این حجم بالای مصرف سرانجام از جایی باید تامین شود و چون این امکان را نداریم، دچار مشکل می‌شویم. همان‌طور که گفته شد، نبود استراتژی موثر در حوزه انرژی به‌ویژه تولید، همواره برای ما مشکل‌ساز خواهد بود. این کارشناس انرژی در ادامه گفت‌وگو و در پاسخ به این سوال که باتوجه به اینکه کشور در بحث انرژی ناترازی منفی دارد، آیا صادرات صحیح است یا خیر، گفت: بحث صادرات حامل‌های انرژی در شرایطی که کشور با یک ناترازی منفی مواجه است، کار درستی نیست، اما به‌دلیل اینکه می‌تواند برای کشور آورده‌هایی داشته باشد و کشور از نظر اقتصادی با مشکل مواجه است، باید بحث صادرات را داشته باشیم. ممکن است در پی این صادرات، دلار دریافت نکنیم و دریافتی به گونه‌ای دیگر باشد؛ مانند نفت که به پایین‌ترین نرخ آن را می‌فروشیم و در قبال آن پول دریافت نمی‌کنیم، بلکه کالا دریافت می‌کنیم. سوادکوهی ادامه داد: در شرایطی که برای کشور پیش می‌آید، بحث ناترازی به قوت خود باقی می‌ماند، بلکه بیشتر هم خواهد شد. در زمستان گذشته با بحث کمبود گاز مواجه شدیم. امسال هم به احتمال بسیار بالا با ناترازی در حوزه برق مواجه می‌شویم. این امکان وجود دارد که مانند سال‌های گذشته، برق بسیاری از صنایع برای تامین برق‌های شهری قطع شود. وی گفت: تنها چاره ما این است که با کشورهای صاحب تکنولوژی، تعامل بسیار خوب و مفیدی داشته باشیم تا بحث ناترازی و همچنین اورهال و نوسازی در بخش تولید، سر و سامان یابد. باوجود چنین امکانی، حوزه انرژی به‌سمت‌وسوی ناترازی مثبت پیش می‌رود. این کارشناس انرژی در پایان گفت: باید اجازه دهیم در حوزه انرژی سرمایه‌گذاری‌های موثر و خوبی انجام گیرد. سرمایه‌گذاری در شرایطی انجام می‌گیرد و بسیار موثر خواهد بود که امنیت برای سرمایه‌گذار فراهم باشد. اگر نتوانیم این امنیت را برقرار کنیم و ارتباط‌مان با کشورهای خارجی قطع باشد، باید گفت که در بر همان پاشنه قبل می‌چرخد و همچنان شاهد یک ناترازی منفی در حوزه انرژی خواهیم بود.

ایران باید مشتریان نفت خود را حفظ کند

علی‌اصغر زرگر، کارشناس بین‌الملل در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: احتمال دارد فروش نفت توسط ایران، با اندکی کاهش نرخ همراه باشد، به‌دلیل آنکه بتواند مشتری‌های فعلی خود را حفظ کند. مسئله دیگر، برگشت پول حاصله از فروش نفت است. چنین موضوعی مربوط می‌شود به آنکه آیا ایران می‌تواند با امریکا و کشورهای اروپایی، سر میز مذاکره بنشیند یا خیر. اگر چنین اقدامی انجام شود، دست ایران باز خواهد بود؛ برای آنکه بتواند پول حاصله از فروش نفت را به‌راحتی صرف خریدهای خارجی کند و آنچه نیاز است را به داخل کشور بیاورد. اینجا است که باید منتظر بود و دید تا چه میزان می‌شود به کاهش تورم و همچنین کاهش نرخ ارز و بالا رفتن ارزش پول ملی امیدوار بود. وی افزود: چنین موضوعاتی بیشتر در حد حدس و گمان مطرح می‌شود، اما می‌توان امیدوار بود باتوجه به مسئله عرضه و تقاضا در بازار نفت، به‌نظر می‌آید ایران تا زمانی که تولید نفت داشته باشد، مشتری در بازار جهانی خواهد داشت. زرگر خاطرنشان کرد: بازگشت پول نفت ایران و همچنین میزان فروش، در هاله‌ای از ابهام است. به‌دلیل آنکه هرگونه اطلاعات رسمی، سبب می‌شود تا کشورهایی که ایران را تحریم کرده‌اند، از این اطلاعات سوءاستفاده و مسیر نقدینگی گردش ارز را مسدود کنند. وی افزود: بخشی از این پول‌ها، توسط بانک‌هایی که رفتار دوستانه‌ای با ایران دارند، نگه داشته می‌شود و ایران این مبالغ را صرف خریدهای خارجی می‌کند. بخش دیگری هم به‌صورت تجارت پایاپای انجام می‌شود. بخش دیگر نیز، ارزهایی است که به‌صورت غیرمستقیم وارد کشور می‌شود، اما در هر صورت اطلاعات دقیق و روشنی در دست نیست. دادن هرگونه اطلاعات روشن می‌تواند موجب سوءاستفاده تحریم‌کنندگان قرار گیرد. این کارشناس مسائل خاورمیانه عنوان کرد: می‌توان گفت که دست ایران تاحدودی برای فروش نفت باز است. نظر خود دولت بر این است که نفت ایران به‌میزان کافی و بدون‌دردسر در حال فروش است و به‌اندازه کافی مشتری دارد.

 وی افزود: به‌تازگی کشورهای عضو اوپک، برای آنکه بتوانند نرخ‌ها را متعادل و از کاهش بیش از اندازه قیمت‌ها در بازارهای جهانی جلوگیری کنند، گفته‌اند که روزانه یک میلیون بشکه از سهمیه‌ها کاسته می‌شود. این یک میلیون بشکه به این دلیل است که بتوانند نرخ را متعادل و از کاهش بیش از اندازه نرخ در بازار جهانی جلوگیری کنند. البته می‌توان گفت چنین امری در کوتاه‌مدت تاثیر زیادی ندارد. کشورهای غیراوپک، مانند روسیه که بدهکار هستند، چندان توجهی به این موضوع نمی‌کنند و دوست دارند از فروش نفت درآمد کسب کنند.

سخن پایانی

تحریم‌ها همواره ایران را درگیر مشکلاتی کرده که یکی از مهم‌ترین این مشکلات در حوزه نفت بروز کرده؛ به‌گونه‌ای که در بحث صادرات، چالش‌هایی گریبانگیر این صنعت ارزآور شده است. بسیاری از کارشناسان حوزه اقتصاد و انرژی معتقدند که تحریم‌ها سبب شده است شرکت‌های کوچک و بزرگ دنیا امکان سرمایه‌گذاری در این حوزه مهم را نداشته باشند و به‌طبع در چنین شرایطی تولید و صادرات نفت به قدر و شیوه مطلوب ممکن نیست. بر این اساس، رفع تحریم و فراهم‌سازی زیرساخت‌های جذب سرمایه‌گذار از موارد موردتاکید این دسته از کارشناسان است./ روزنامه صمت