صفر تا صد بیمه معلولان/فیزوتراپی رایگان تا توانبخشی

بیش از دو درصد از جامعه معلولان دارای معلولیت‌های شدید و خیلی شدید هستند، بنابراین نیاز آنان به دریافت خدمات درمانی، توانبخشی و آموزشی بیشتر از سایر گروه‌های معلولان است. این وضعیت نشان می‌دهد که باید این گروه‌های اجتماعی بیشتر از همیشه توسط نهادهای حمایتی و بیمه‌ای مورد توجه قرار گیرند.

دریافت خدمات توانبخشی به عنوان یکی از نیازهای اساسی افراد معلول، هزینه‌هایی بالایی برای این جامعه به همراه دارد. اکنون بر اساس قوانین جاری کشور و تنوع گروه‌های هدف تحت پوشش، سازمان بهزیستی، بنیاد شهید و امور ایثارگران، سازمان آموزش و پرورش استثنایی، جمعیت هلال ‌احمر و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بخشی از خدمات را به این گروه‌ها ارائه می‌دهند. اغلب خدمات توانبخشی به دو نوع بستری و سرپایی در مراکزی مانند بیمارستان‌های دولتی و خصوصی، کلینیک‌های توانبخشی خصوصی، مراکز توانبخشی غیردولتی روزانه و شبانه‌روزی، توانبخشی مبتنی بر جامعه و همچنین به صورت توانبخشی در منزل از این سوی این نهادها ارائه می‌شود.

سازمان بهزیستی برنامه «توانبخشی معلولان مبتنی بر جامعه» را نیز جهت ارائه خدمات توانبخشی، کاهش فقر، برابرسازی فرصت‌ها و فراگیرسازی اجتماعی افراد دارای معلولیت اجرایی کرده و از این طریق تلاش‌های مشترک افراد دارای معلولیت، خانواده‌ها و سازمان‌های آنها، اعضای جامعه و سایر بخش‌های دولتی و غیردولتی مرتبط با حوزه‌های سلامت، آموزش، اشتغال و اجتماعی انجام می‌شود.

در این برنامه با هدف توانمندسازی افراد معلول اقداماتی در پنج حیطه سلامت، آموزش، معاش، فعالیت‌های اجتماعی و توانمندسازی با مشارکت افراد معلول، اعضای خانواده و جامعه محلی انجام می‌شود. بخشی از اقدامات ارائه شده در راستای تسهیل دسترسی خدمات به فرد معلول و بخش دیگر شامل اقدامات اجتماع‌محور نظیر آگاه‌سازی جامعه، تشکیل شورای توانبخشی محلی، گروه‌های خودیار و ایجاد صندوق‌های خرد محلی محسوب می‌شود.

قوانین مربوط به معلولان

معلولان با آمار ۱۱ میلیون نفری بخش عمده‌ای از جامعه ایران را تشکیل می‌دهند و به همین دلیل برای ارائه بهتر خدمات توانبخشی، درمانی و آموزشی به این گروه‌ها، تاکنون در اسناد بالادستی قوانین و مقررات خاصی مصوب شده است. یکی از مهمترین قوانین این حوزه اصل (۲۹) قانون اساسی است که بر «برخورداری از تأمین‌اجتماعی از نظر بازنشستگی، بیکاری، پیری و ازکارافتادگی، درراه‌ماندگی، حوادث و سوانح، نیاز به خدمات بهداشتی - درمانی و مراقبت‌های پزشکی به‌ صورت بیمه و غیره به عنوان حقی همگانی» تأکید دارد. دولت در این اصل مکلف به تأمین خدمات و حمایت‌های مالی یادشده برای یکایک افراد کشور طبق قوانین از محل درآمدهای عمومی و درآمدهای حاصل از مشارکت مردم است.

از آنجا که جامعه افراد کم‌توان و ناتوان نیازمند دریافت خدمات بهنگام برای جبران بخشی از مشکلات خود هستند، در بند یک سیاست‌های کلی سلامت در سال ۱۳۹۳ نیز بر ارائه خدمات آموزشی،‌ پژوهشی، بهداشتی، درمانی و توانبخشی سلامت مبتنی بر اصل و ارزش‌های انسانی - اسلامی و نهادینه‌سازی آن در جامعه تأکید شده است. جامعه معلولان در قانون برنامه‌های توسعه‌ای نیز مورد توجه قرار گرفته‌اند، به گونه‌ای که در برنامه سوم تا ششم توسعه به موضوع خدمات توانبخشی به عنوان یک سند بالادستی پرداخته شده و در نهایت در برنامه ششم توسعه، تدوین نظام جامع رصد آسیب‌های اجتماعی و معلولیت‌ها مورد تأکید قرار گرفت.

قانون جامع حمایت از معلولان

یکی از مهمترین موضوعات مربوط به حمایت از جامعه معلولان، داشتن قانون خاص این گروه از جامعه هدف بود. در همین راستا «قانون جامع حمایت از حقوق معلولان» مصوب سال ۱۳۸۳ در ۱۶ ماده به عنوان یکی دیگر از اسناد بالادستی درباره خدمات توانبخشی به این افراد مصوب شد. بر اساس این قانون، نیازهای معلولان مانند خدمات توانبخشی، ‌حمایتی،‌ آموزشی و حرفه‌آموزی مورد نیاز معلولان، گسترش مراکز خاص نگهداری، آموزشی، و توانبخشی معلولان، تأمین و تحویل وسایل کمک‌توانبخشی مورد نیاز افراد معلول، تحت پوشش بیمه خدماتی درمانی و بیمه مکمل درمانی قرار گرفتن معلولان سازمان بهزیستی و کمک‌هزینه پرداختی سازمان بهزیستی کشور به مراکز غیردولتی بابت نگهداری در دستور کار قرار گرفت.

«قانون حمایت از حقوق معلولان» نیز در سال ۱۳۹۶ در حوزه معلولیت،‌ توانبخشی و نیازهای گروه‌های هدف در ۱۰ فصل و ۳۴ ماده تصویب شد. در این قانون حوزه‌های تعاریف، مناسب‌سازی، دسترسی‌پذیری و تردد و تحرک، خدمات بهداشتی، درمانی و توانبخشی، امور ورزشی، فرهنگی، هنری و آموزشی، کارآفرینی و اشتغال، مسکن، فرهنگ‌سازی و ارتقای آگاهی‌های عمومی، حمایت‌های قضایی و تسهیلات مالیاتی، معیشت و حمایت‌های اجتماعی و برنامه‌ریزی، نظارت و منابع مالی لازم‌الاجرا شد.

در ذیل ماده (۶) این قانون وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به‌گونه‌ای مکلف به پوشش بیمه سلامت افراد دارای معلولیت تحت پوشش سازمان شد که علاوه بر تأمین خدمات درمانی موردنیاز این افراد، خدمات توانبخشی جسمی و روانی افراد دارای معلولیت را پوشش دهد.

خدمات توانبخشی معلولان

یکی از موضوعات مورد انتقاد جامعه معلولان و کم‌توانان، پایین بودن سهم خدمات توانبخشی از هزینه‌های کلی حوزه سلامت در کشور است. بر اساس اطلاع مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، طبق آخرین داده‌های آماری و با استناد به اطلاعات مندرج در حساب‌های ملی سلامت در سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۸ هزینه‌های مربوط به خدمات توانبخشی از ۵ هزار و ۷۳۳ میلیارد ریال در سال ۱۳۹۰ به ۳ هزار و ۷۵۶ میلیارد ریال در سال ۱۳۹۸ کاهش یافته است.

همچنین بر اساس آمارها، سهم خدمات توانبخشی تا سال ۱۳۹۲ حدود ۱.۳۳ درصد از کل هزینه‌های سلامت بود که در سال ۱۳۹۳ با کاهش ۵۹ درصدی مواجه شد. در سال ۱۳۹۴ نیز اگرچه سهم هزینه‌های خدمات توانبخشی رشد ۱۳ درصدی را تجربه کرد، اما دوباره از سال ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۸ این روند شیب نزولی داشت و در نهایت در سال ۱۳۹۸ این سهم به ۰.۲ درصد رسید؛ بنابراین سهم هزینه‌های توانبخشی از کل هزینه‌های سلامت کشور در هشت سال با کاهش ۸۴ درصدی همراه بود.

همین موضوع باعث شد بخش زیادی از مبالغ مربوط به خدمات توانبخشی از جیب افراد دارای معلولیت هزینه شود. در این زمینه نیاز به حمایت‌های بیمه‌ای، درمانی، توانبخشی و آموزشی از سوی نهادهای حمایتی و بیمه‌های اجتماعی است تا این افراد بتوانند هزینه‌های مربوط به خدمات توانبخشی خود را تأمین کنند.

در این میان، سازمان تأمین‌اجتماعی تحت عنوان نهاد حمایت‌کننده از گروه‌های مختلف برای جامعه معلولان نیز خدمات مختلفی در بخش‌های توانبخشی و درمانی، برنامه‌ریزی و سیاستگذاری کرده تا این گروه‌ها نیز از خدمات همه‌جانبه این سازمان بیمه‌ای بهره‌مند شوند.

خدمات فیزیوتراپی معلولان

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس حاکی است بر اساس اطلاعات سازمان تأمین‌اجتماعی، در شهریورماه امسال همه خدمات توانبخشی مانند گفتاردرمانی، کاردرمانی، روان‌درمانی، بازتوانی قلب، اوتیسم، طب فیزیکی و توانبخشی در همه مراکز دانشگاهی طرف قرارداد در سطح کشور بر اساس «کتاب ارزش‌های نسبی و مراقبت‌های سلامت» تحت پوشش این سازمان قرار داشته و اکنون در حال ارائه است.

تمرکز بیشتر حمایت‌های بیمه‌ای خدمات توانبخشی در سازمان تأمین‌اجتماعی بر خدمت فیزیوتراپی است؛ به نحوی که بر اساس آمارهای ارائه شده، اکنون ۳ هزار و ۳۶۷ مرکز فیزیوتراپی فعال و طرف قرارداد با این سازمان وجود دارد که بیشترین تعداد این مراکز در استان‌های تهران و خراسان رضوی قرار دارد. بر این اساس از سال ۱۳۹۷ تاکنون خدمات مرتبط با فیزیوتراپی تحت پوشش سازمان تأمین‌اجتماعی با رشد همراه بوده است.

بر اساس آمارهای موجود در سال ۱۴۰۱ هزینه‌های مربوط به خدمات فیزیوتراپی در سازمان تأمین‌اجتماعی شامل نسخه‌های تجویزی با ۸۶۶ هزار و ۲۴۰ نسخه، تعداد خدمات ۱۲ میلیون و ۶۷۶ هزار و ۷۸ مورد و هزینه‌های انجام شده نیز ۳ هزار و ۵۰۳ میلیارد ریال بوده و در سه ماهه نخست امسال نیز تعداد نسخه‌های تجویزی در حوزه فیزیوتراپی ۲۰۸ هزار و ۲۰۶ نسخه و میزان خدمات ارائه شده ۳ میلیون و ۸۹ هزار و ۵۶۲ مورد با هزینه ۹۳۰ میلیارد ریال عنوان شده است