تحلیل و مقایسه اقتصاد سلامت در قبل و بعد از جمهوری اسلامی

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، کشورمان در حوزه بهداشت و درمان توانسته است رشد و پیشرفت چشمگیری را تجربه کند. به طوری که براساس گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی، ایران در منطقه به عنوان رتبه اول در زمینه سلامت قرار گرفته و در زمینه های مختلف، در حوزه های علمی و پزشکی، توانمندی های بسیاری دارد و به پیشروی می‌پردازد.

افزایش خدمــات بهــداشتی در جمهوری اسلامی ایران، موجب تغییر در ترکــیب مــرگ و میـــر و دگــرگونی در ترکیب بروز بیماری‌ها شده است.

شاخص مرگ‌ومیر خام در ایران بر اساس آمارها از ۱۳ نفر به ازای هر ۱۰۰۰ تولد زنده در سال‌های ۱۳۵۴-۱۳۴۹ به رقم ۵ نفر در سال‌های ۸۹-۱۳۸۴ کاهش یافته است. بر اساس مطالعات انجام شده، کاهش عمومی در مرگ‌ومیر کودکان در ایران در طول چهار دهه اخیر وجود داشته است.

گسترش شبکه بهداشت عمومی منجر به کاهش فراوان مرگ و میر کودکان زیر پنج سال هم شده است که نسبت به دوران قبل از انقلاب، رشد چشمگیری داشته است.

بر اساس گزارش بانک جهانی، در رژیم پهلوی سالانه بیش از ۱۴۰ هزار نوزاد جان خود را از دست می‌دادند که این رقم در سالیان اخیر به زیر ۲۰ هزار نوزاد کاهش یافته است.

در اواخر رژیم پهلوی حدود ۵۵۸ مؤسسه درمانی با ۵۷۹۲۷ تخت در سطح کشور وجود داشتند که بر اساس جمعیت کشور آمار نامناسبی محسوب می‌شد.

این در حالی است که در دهه چهارم انقلاب اسلامی، مراقبت‌های بهداشتی اولیه (PHC) با ارتقای پوشش ۱۰۰ % جمعیت شهری و بیش از ۹۴ درصد جمعیت روستایی کشور همراه بوده است.

در عین حال، ایجاد نظام شبکه بهداشتی- درمانی به عنوان یک الگوی جهانی با بیش از  ۱۸هزار خانه بهداشت و ۵ هزار مرکز بهداشتی و درمانی به وقوع پیوسته است.

این مراقبت‌ها از طریق ارتقای تعداد مراکز درمانی و بیمارستان‌ها به وجود آمده اند و در همین راستا می‌توان توزیع بیمارستان در استان‌های مختلف و رعایت عدالت بهداشتی در تمامی نقاط کشور را مشاهده کرد.

در حالی که در سال ۱۳۵۷، تنها ۳۷ درصد شهرهای کشور دارای بیمارستان بودند، این رقم هم اکنون به بیش از ۹۴ درصد رسیده است. هم اکنون تعداد بیمارستان‌های فعال کشور و تخت بیمارستانی ثابت به ترتیب ۹۱۰ و ۱۴۸ هزار می‌باشد. در حالی که در سال ۱۳۵۷ این ارقام ۵۵۶ و ۵۶ هزار بوده است.

قبل از پیروزی انقلاب حدود ٧ دانشکده پزشکی در دانشگاه‌ها ایجاد شده بودند، اما در حال حاضر حدود پنجاه دانشگاه علوم پزشکی در سراسر کشور به فعالیت می‌پردازند. تعداد ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی از حدود ٦٠٠ نفر قبل از پیروزی انقلاب به حدود ٦ هزار نفر در سال افزایش یافت.

سال ۵۷، تعداد کل پزشکان دارای کارت نظام پزشکی حدود ١٧ هزار نفر بود، در حالی که در طول سال‌های گذشته، حدود ۱۴۰هزار پزشک در دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور تربیت شده‌اند.

در چهار دهه گذشته رشد برجسته تعداد دانشگاه‌های علوم پزشـکی در کلیه استان‌های کشور به ویژه اسـتان‌هـای محـروم، افـزایش تعـداد دانش آموختگان گروه‌هـای علـوم پزشـکی بـه ویـژه زنـان و قوانین مربوط به حضور ایـن فـارغ التحـصیلان در منـاطق محروم از جمله موفقیت‌های بخش آموزش پزشکی است. تأسیس بیش از ۵۰ دانشگاه علوم پزشکی، ۳۵۰ مرکز بهداشت شهرستان و ۱۷۰ دانشکده رشته‌های مختلف علوم پزشکی در کشور تا سال ۱۳۹۲ به وقوع پیوسته است. همچنین تا سال ۹۶ با توجه به افزایش پزشکان و دانشجویان پزشکی این تعداد در ۶۰ دانشگاه علوم پزشکی درکشور مشغول به فعالیت هستند.

در دوران رژیم پهلوی حدود ۵۰ شرکت تولیدی در زمینه تجهیزات پزشکی در سطح کشور وجود داشتند که همگی مواد اولیه را از خارج وارد و در داخل ایران مونتاژ می‌کردند، این شرکت‌ها تنها توانایی تامین ۳ درصد از نیاز کشور را داشتند.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی بیش از ۵۰۰ شرکت تجهیزات پزشکی مشغول به فعالیت هستند. بر اساس آمار امروزه بیش از ۸۰ درصد از نیاز ۹۱۰ بیمارستان سراسر کشور را شرکت‌های داخلی و دانش بنیان تهیه می‌کنند. در حال حاضر واحدهای تولید کننده تجهیزات پزشکی در کشور بیش از ۸ هزار نوع وسیله پزشکی در کلاس‌های مختلف، تولید و به بازارهای داخلی و خارجی عرضه می‌کنند.

اکنون ایران مقام چهارم تولید داروهای نوترکیب را درسطح آسیا داراست و تاکنون ۱۴ دارو از این نوع در کشور تولید شده است. داروی نوترکیب به طور عمده در درمان بیماری‌های صعب العلاج مانند سرطان‌ها، برخی بیماری‌های ویروسی، ام اس و هموفیلی به کار گرفته می‌شود.

سل، دیفتیری، سرخک، حصبه، وبا، سیاه سرفه، جذام و هپاتیت B از بیماری‌های شایع و گریبانگیر مردم در دوره پیش از انقلاب بودند. پس از پیروزی انقلاب، پوشش گسترده واکسیناسیون کودکان زیر ۵ سال علیه بیماری های واگیردار از ۲۰ درصد به ۹۵ درصد در سال ۱۳۸۰ رسید. اکنون همه کودکان کشور از بدو تولد علیه برخی از این بیماری‌ها حتی در دورافتاده‌ترین منطقه‌ها نیز واکسینه می شوند.

تولید چهار ماده اولیه دارویی برای ساخت داروهای جدید فشار خون ریوی ، ساخت داروهای درمان مشکلات انعقادی و ساخت داروهای شیمی درمانی، ساخت و تولید نخستین نانوداروی تزریقی ضدسرطان با نام تجاری «سینا دوکسوزوم» قابل استفاده در انواع سرطان ناحیه شکمی، تولید داخلی داروی «لووفلوکساسین» برای درمان بیماری‌های عفونی، تولید داروی ضد سرطان «پکلی تاکسل» برای درمان انواع سرطان‌های ریه، پوست، تخمدان و سینه، داروی ضد سرطان «دوکسوروبیسین» با فناوری نانو، داروی «سترورلیکس استات» برای درمان نازایی، ‌داروهای نو ترکیبی برای بیماران ام اس (با عنوان‌ ‌سینووکس)، بیماران خاص (با عنوان اینترفرون بتا، گاما و آلفا) و مبتلایان به هپاتیت c‌(با ‌عنوان اینترفرون پگنیله) تنها نمونه‌ای از تلاش محققان ایرانی است.

بر اساس گزارش برنامه توسعه ملل متحد، از سال ١٣٣٩ تا ١٣٥٧ شاخص امید به زندگی در بدو تولد از ٥/ ٤٩ سال در سال ابتدایی به ٥/ ٥١ سال به سال انتهایی رسید؛ یعنی امید به زندگی در بین ایرانیان در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی جزء پایین‌ترین رتبه‌ها در جهان بوده است. در حالی که بعد از پیروزی انقلاب هر چند ٨ سال درگیر جنگ بودیم اما امید به زندگی در ایران در سال ١٣٦٧ به ٥/ ٦١ سال رسیده است. یعنی در ١٠ ساله اول بعد از پیروزی انقلاب ١٠ سال امید به زندگی ایرانیان بیشتر شده است.

گزارش بانک جهانی نشان می‌دهد، امید به زندگی مردم ایران از ابتدای انقلاب تاکنون ۲۲ سال افزایش یافته است. آمار بانک جهانی نشان می‌دهد در سال ۱۳۵۵ مردم ایران به طور متوسط تنها ۵۵ سال عمر می‌کردند که در سال ۱۳۹۶ به ۲/ ۷۶سال افزایش یافته است.

بهرام عین اللهی،  وزیر بهداشت گفت: با تلاش دانشمندان جوانان و تولید واکسن، شش نوع واکسن تولید شده است و در دوران شیوع ویروس کرونا، روزانه یک میلیون و  ۶۰۰ هزار دز واکسن و بیش از هشت میلیون دز واکسن کرونا در هفته تزریق شده است که به نوعی ثبت یک رکورد محسوب می‌شود. 

به گفته وزیر بهداشت طرح سلامت خانواده در ۵۹ شهر در حال اجرا شدن است و بیمارانی که از طریق مسیر پزشک خانواده و نظام ارجاع درمان شوند، حدود ۹۵ درصد از هزینه‌هایشان توسط دولت پرداخت می‌شود. 

بهورز یکی از  دستاوردهای جهانی نظام سلامت ایران اسلامی است و  بهورزان سبب ارتقای مداوم شاخص های سلامت، عدالت در دسترسی به خدمات، کارآمدی و تحقق پوشش همگانی سلامت هستند. 

وی ادامه داد: بهورزان خدماتی اساسی به گستردگی سلامت جسم، روان و روح و در تمامی ابعاد پیشگیری و مراقبت به مراجعه کنندگان ارائه می دهند. چنین الگویی، نمادی بی نظیر از یک نظام ارائه خدمت اساسی، کارآمد و مردم محور برای تضمین حق سلامت روستاییان شریف و خدوم کشور است.

او ادامه داد:  توسعه سلامت در روستاها بیش از هر چیز مرهون تلاش بهورزانی است که جامعه نگرترین دانش آموختگان نظام سلامت به شمار می آیند.

وزیر بهداشت بیان کرد: بهورزان به دلیل بومی بودن و برخورداری از ظرفیت اعتماد آفرینی و­ پذیرش از سوی مردم، مؤثرترین نقش را در اصلاح سبک زندگی و ارتقای سواد سلامت جامعه ایفا کرده و در آموزش بهداشت، پیشگیری و مراقبت از بیماری‌ها، بهداشت خانواده، ­ مدارس و بهداشت محیط خدمات شایانی به­ سلامت اقشار و گروه‌های سنی گوناگون ارائه می کنند.

محمد رئیس زاده رئیس کل سازمان نظام پزشکی ایران گفت: در سال ۱۳۶۲، ۱۳ هزار پزشک داشتیم که با ۱۲ برابر افزایش در سال ۱۴۰۲ به ۱۶۵ هزار پزشک رسیده است.

وی  ادامه داد: در سال ۶۲، ۵ هزار متخصص داشتیم که امروز به بیش از ۵۰ هزار متخصص رسیده است.

رئیس زاده، رئیس کل سازمان نظام پزشکی ایران افزود: در سال ۶۲، فقط ۳ خانم متخصص داشتیم که امروز با افزایش ۵۰۰ برابری به ۱۶۰۰ خانم متخصص رسیده است.

رئیس زاده ادامه داد: از سال ۶۲ تا امروز، شاهد رشد ۲.۵ برابری جمعیت کشور بوده ایم؛ اما کف افزایش نیروهای پزشکی اعم از پزشک عمومی، متخصص و فوق تخصص، ۱۰ برابر شده است.