خسارت سنگین به گاز کشور / چه کسی مقصر است؟

دولت های قبل، خسارات بسیاری را به صنعت گاز کشور وارد کرده اند و یک حساب ساده نشان داد که مبلغ این خسارت به عدد ۷۲ میلیارد دلار رسیده است.

شعل‌سوزی پیشینه‌ای به قدمتی بیش از دو دهه در پتروشیمی‌ها و دستکم چهاردهه در نفت دارد؛ از زمانی که گاز همراه با نفت به دلیل نداشتن تکنولوژی مناسب برای به‌کارگیری این گازها سوزانده شد تا امروز که ناترازی انرژی باعث شده حتی این گازها که زمانی مهارشان صرفه اقتصادی نداشت، در جایگاه مهمی برای صنعت نفت قرار بگیرند.

براساس گزارش وزارت نفت، میزان سوزاندن گازهای همراه نفت ایران در سال‌۱۴۰۱ هجری شمسی بالغ بر ۴۳/۱۸ میلیارد مترمکعب – حدود ۱۲درصد از کل فلرینگ جهان- بوده است. این در حالی است که حجم گاز طبیعی تولیدی در پالایشگاه فاز‌۱ پارس‌جنوبی در همین سال حدود ۹میلیارد مترمکعب بوده است. درواقع، حجم تجمعی گازهای مشعل معادل ظرفیت حدود ۲ فاز پارس‌جنوبی است.

کمیسیون انرژی مجلس در گزارشی که هفته گذشته به قوه قضاییه ارسال کرده است، عدم‌النفع کشور از سوزاندن بیهوده این گازها را اینگونه تشریح کرده است: «‌با فرض اینکه قیمت گاز فلر معادل میانگین گاز طبیعی صادراتی و حدود ۱۵سنت بر مترمکعب باشد، عدم‌النفع ناشی از سوزانده شدن این مقدار گاز نزدیک به ۳میلیارد دلار در سال خواهد بود‌.» از آنجا که جمع‌آوری گازهای مشعل از برنامه سوم توسعه، یعنی از سال‌۱۳۷۸ تاکنون در برنامه دولت‌های هشتم تا سیزدهم قرار داشته است، با ملاک قراردادن سالی ۳میلیارد دلارعدم‌النفع طبق محاسبه کمیسیون انرژی مجلس، جمع این عدد تا پایان سال ۱۴۰۲ به ۷۲میلیارد دلار می‌رسد. این در حالی است که قیمت گاز در دوسال گذشته هم افزایش یافته و افزایش قیمت گاز محاسبه نشده است.

گازهای همراه تولید نفت و مشعل (فلر) گازهایی هستند که در صنایع نفت و گاز به صورت گازهای همراه تولیدی با نفت یا به عنوان محصول جانبی در تاسیسات نفت و گاز تولید می‌شوند. به‌طور کلی بر اساس تفکیک وظایف شرکت‌های تابعه وزارت نفت، گازهای مشعل قابل تفکیک به گازهای همراه تولید نفت (حوزه فعالیت شرکت ملی نفت)، گازهای مشعل پالایشگاه‌های گازی (حوزه فعالیت شرکت ملی گاز) و مشعل پالایشگاه‌های نفتی (حوزه فعالیت شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی) است.

سوزاندن این حجم عظیم گاز در کنار اتلاف بخش قابل‌توجهی از منابع انرژی اولیه، با انتشار میلیون‌ها تن گاز معادل دی‌اکسید‌کربن ، ضمن انتشار گازهای گلخانه‌ای و تغییرات نامطلوب آب و هوایی، موجب آلودگی شدید هوای مناطق تحت تأثیر می‌شود. فلرینگ به طور متوسط سالانه موجب انتشار بیش از ۴۰۰میلیون تن معادل دی‌اکسید‌کربن در جهان می‌شود که معادل آلودگی ناشی از ۷۷میلیون خودروی سواری است.

۴ برنامه تاخیر

جمع‌آوری این گازها دستکم در ۴برنامه توسعه‌ای- برنامه سوم تا هفتم- جزو وظایف وزارت نفت بوده است، اما همانطور که اشاره شد به دلیل موانعی مثل سنگین بودن هزینه سرمایه‌گذاری و قیمت پایین گاز در دهه‌های گذشته، ترویج سیاستگذاران صنعت نفت این بود که این گازها سوزانده شود.

دربرنامه سوم تا پنجم طی سال‌های (۱۳۹۵-۱۳۷۸)، شرکت ملی نفت ایران نتوانسته اهداف برنامه را محقق کند. البته در سال‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲ که مقدار کمی از اهداف برنامه پنجم محقق شد، دلیل اصلی کاهش تولید نفت بوده و پروژه خاصی در این رابطه به بهره‌برداری نرسیده است. در واقع کاهش سوزانده شدن گازهای همراه به این دلیل بوده که میزان تولید نفت کاهش پیدا کرده، وگرنه هیچ برنامه‌ای برای استفاده از این گازها پیاده‌سازی نشده است.

در برنامه سوم توسعه هدف‌گذاری شده بود تا میزان گازهای همراه نفت سوزانده‌شده از ۲۹میلیون مترمکعب در روز در سال ۱۳۷۸ به ۱۳میلیون مترمکعب در روز در سال ۱۳۸۳ برسد اما در عمل آنچه اتفاق افتاد نه‌تنها کاهش مشعل‌سوزی بود، بلکه میزان سوزانده شدن گازهای همراه به حدود ۴۰میلیون مترمکعب در روز افزایش پیدا کرد. یعنی دوره زمانی ۸۳-۱۳۷۹ میزان گازهای همراه نفت سوزانده شده باید ۱۶میلیون مترمکعب در روز کاهش می‌یافت ولی در عمل طی این ۵سال میزان گازهای همراه نفت سوزانده شده ۶/۱۰میلیون مترمکعب در روز افزایش یافت.