ایران ظرفیت تبدیل به هاب گازی را دارد ؟

با توجه به ظرفیت‌های ایران در زمینه دسترسی به منابع گازی، موقعیت جغرافیایی و روابط بین‌المللی، تبدیل شدن به هاب گازی منطقه می‌تواند فرصتی برای توسعه اقتصادی کشور باشد. اما تحقق این رویا با چالش‌هایی همچون تحریم‌های بین‌المللی، رقابت با سایر هاب‌های گازی در منطقه و توسعه زیرساخت‌های لازم مواجه است. در نهایت، موفقیت یا شکست ایران در تبدیل شدن به هاب گازی منطقه به عوامل متعددی از جمله همکاری با همسایگان، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و توسعه زیرساخت‌های مناسب بستگی خواهد داشت.

ایران سال‌هاست رویای تبدیل‌شدن هاب گازی منطقه را در سر دارد. اما موانع بسیاری بر سر راه بوده و هست که هر بار این مسیر را دشوارتر می‌کند. به نظر می‌رسد دولت سیزدهم در روزهای پایانی خود و به دنبال مواجهه با بحران ناترازی گاز، در تلاش است تا گام برداشتن در این مسیر را به نام خود بزند.

در این راستا، حدود یک ماه پیش تفاهم‌نامه‌ای بین نماینده ویژه فدراسیون روسیه و جواد اوجی، وزیر نفت، با هدف توسعه و تقویت همکاری دو کشور در زمینه گاز امضا شد.

طبق این تفاهم‌نامه، ایران گاز روسیه را خریداری کرده و پس از تامین نیاز داخلی و از طریق ظرفیت‌های موجود، صادرات به کشورهای عراق، ترکیه و پاکستان را توسعه خواهد داد.

بنا بر گفته اوجی، این قرارداد باعث افزایش سهم تجارت گاز ایران و تبدیل ایران به هاب گازی منطقه می‌شود و افزون بر روسیه، کشورهای همسایه نیز از این قرارداد منتفع خواهند شد.

از سوی دیگر، روز چهارشنبه ۱۳ تیرماه، در پی مذاکرات صورت‌گرفته میان علی مجتبی روزبهانی، سفیر ایران در ترکمنستان و مقصد بابایف، رئیس کنسرن ترکمن گاز، قرارداد سواپ گاز ترکمنستان از طریق ایران به عراق به امضا رسید. بر اساس این قرارداد، مقرر شد سالانه تا سقف ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز ترکمنستان بر اساس ساز و کار سواپ، از طریق ایران به عراق عرضه شود.

تامین گاز شمال کشور و رویای دیرینه تثبیت جایگاه ایران در بازار انرژی منطقه

محمود خاقانی، کارشناس انرژی، در راستای قرارداد سواپ با ترکمنستان، عنوان کرد که با توجه به  کمبود گاز در ایران و بالا بودن هزینه انتقال گاز از جنوب به شمال، مقرون به صرفه است که ایران گاز ترکمنستان را دریافت و درصدی از آن را به عنوان حق ترانزیت کم کند و از خط لوله‌ای که به ترکمنستان دارد گاز ایران را به عراق نیز ارسال کند.

به گفته این کارشناس انرژی در دولت هفتم و هشتم نیز با ترکمنستان توافق شده بود که گاز ترکمنستان را مصرف و در ازای آن به ترکیه گاز ارسال شود. این طرح بر این مبنا تعریف شده بود که گاز ترکمنستان به ایران انتقال داده شود تا دیگر گاز از جنوب به مناطق شمالی و شمال شرقی با هزینه بالا منتقل نشود.

به نظر می‌رسد تجارت گاز با کشورهای منطقه و گام برداشتن به سوی تحقق هاب گازی، همواره در دستور کار قرار داشته اما موانع بین‌المللی موجود و مانع‌تراشی‌ها، این رویا را به تعویق انداخته است. اکنون شاید امید دوباره‌ای به جهت احیای روابط و بهبود بحران ناترازی گاز در شمال کشور وجود داشته باشد که باید با توجه به ملاحظات بین‌المللی در ارتباط با کشورها، به آن توجه کرد. این توافقات اگر با توجه به طرفین آن انجام شود، می‌تواند مزایایی چون تامین گاز شمال ایران و تقویت جایگاه ایران در بازار انرژی منطقه را داشته باشد.

ادعای داشتن ظرفیت تبدیل شدن به هاب انرژی منطقه

رمضان‌علی سنگدوینی، نماینده مردم گرگان در مجلس شورای اسلامی، به تجارت‌نیوز گفت: ایران در راستای انتقال گاز از روسیه و ترکمنستان به دیگر کشورها مزیت‌هایی چون امنیت، تجهیزات و تاسیسات انتقال گاز از جمله خط لوله و ایستگاه‌های تقویت فشار و توانایی انتقال گاز به اروپا از طریق ترکیه را داراست. از سوی دیگر، این گاز وارداتی هم در فصل زمستان می‌تواند نیاز داخل در صنعت، فولاد و در بخش‌های نیروگاهی را تامین کند و هم راه ترانزیت و انتقال گاز به کشورهای عراق، ترکیه و کشورهای اروپایی را هموار کند.

آن‌طور که او تشریح کرد اکنون سواپ گازی ایران با ترکمنستان از طریق آذربایجان اکنون برقرار است و از سال‌های گذشته از طریق خط انتقال گاز از ترکمنستان حدود ۴۰ میلیون متر مکعب گاز به استان‌های شمال کشور وارد می‌شد. حال در راستای این قراردادها و در شرایط اطمینان از گاز وارداتی، توجه را می‌توان معطوف به توسعه زیرساخت‌های داخلی و تاسیسات کرد.

وی با انعقاد این قراردادها، نسبت به تبدیل ایران به هاب انرژی منطقه اظهار امیدواری کرد و عنوان کرد که روسیه به دنبال جنگ با اوکراین نتوانسته گاز خود را به اروپا صادر کند. حال استفاده از چنین فرصتی به جهت صادرات به کشورهای همسایه از طریق ایران، می‌تواند برای هر دو کشور مزیت داشته باشد.

به گفته سنگدوینی، بخشی از درآمدهای نفتی باید برای تولید نفت و گاز در کشور، ایجاد زیرساخت‌ها و ذخیره‌سازی گاز صرف شود و این قراردادها می‌تواند گامی بدین جهت باشد. از سوی دیگر زیرساخت خطوط لوله مستمر، ایستگاه‌های تقویت فشار و... در داخل وجود دارد و این قراردادها فرصت مناسبی برای ایران است. بنا بر اظهارات او، مشکل ناترازی گاز در کشور وجود ندارد و مشکل مصرف بالای گاز است که باید مدیریت شود که در برنامه هفتم نیز یکی از احکام ذکرشده بهینه‌سازی مصرف انرژی است که می‌تواند در این راستا کمک بزرگی کند. این قراردادها فرصت خوبی است تا گاز وارداتی صرف نیازهای داخلی در فصل زمستان شود و از سوی دیگر با وجود ظرفیت گاز داخلی نیز فرصت تحقق هاب گازی فراهم شود.

توجه به زیرساخت‌ها به جهت تحقق رویای هاب گازی

باید توجه داشت که قدم برداشتن به سوی هاب گازی، فرایندی طولانی است و بدون داشتن برنامه دقیق و مدون در این زمینه، توجه به زیرساخت‌ها، ظرفیت‌های موجود و بهبود روابط بین‌المللی، محقق نخواهد شد. گاز محدودیت انتقال دارد و از سوی دیگر زمینه و استعداد هاب گازی شدن نیاز به زیرساخت دارد که در ایران ظرفیت آن وجود دارد. توسعه خطوط لوله انتقال، توجه به ظرفیت جزیره سیری برای انتقال گاز مایع و... از اقداماتی است که باید در دستور کار قرار بگیرد تا برنامه تبدیل ایران به هاب گازی منطقه، با دقت بیشتری انجام شود.

آن طور که به نظر می‌رسد، قراردادهای منعقدشده با کشورها، لزوما پیوستگی و برنامه خاصی را دنبال نمی‌کند. در حالی که هرکدام از آن‌ها می‌تواند گامی به سوی تبدیل ایران به هاب گازی منطقه باشد.

در صورت توجه نداشتن به زیرساخت‌ها و خطوط لوله انتقال، این مبادلات بین‌المللی صرفا در کوتاه‌مدت موجب کاهش ناترازی گاز در استان‌های شمال کشور خواهد شد. از سوی دیگر گازکشی‌های بی‌رویه و به دنبال آن ناترازی گاز و دیگر مشکلات زیرساختی، ممکن است با وجود دارا بودن ظرفیت هاب گازی، تعهدات ایران را تحت‌الشعاع قرار دهد.