هدفمندسازی یارانه‌ ها به چه معناست؟

بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌ های مجلس، سقف منابع هدفمندی یارانه‌ها به ۳۰ درصد از منابع عمومی افزایش یافته است. به این ترتیب، بودجه مربوط به قانون هدفمندی یارانه‌ ها به یک بودجه مستقل تبدیل شده است. همچنین، بررسی‌ها نشان می‌دهد که ناترازی این بودجه در سال‌های اخیر تشدید شده و روش‌های نامناسب برای جبران این کسری می‌تواند در آینده مشکلات زیادی ایجاد کند، که یکی از این مشکلات، تورم است.

در سال گذشته کسری منابع قانون هدفمندی یارانه معادل ۱۲۳ هزار میلیارد تومان بوده که اگر تعهدات ایفا نشده نیز به آن اضافه شود این کسری به ۲۴۸ هزار میلیارد تومان می رسد. از دلایل این امر می‌توان به جبران اثر رفاهی ناشی از حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی و ناترازی انرژی در کشور اشاره کرد که بار مالی سنگینی به بودجه سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها اضافه کرده است.

هدفمندسازی یارانه‌ها به چه معناست؟

قانون هدفمندسازی یارانه‌ها در ایران، که در سال ۱۳۸۹ تصویب و اجرا شد، به دنبال تغییر نحوه تخصیص یارانه‌ها به مردم بود. به طور ساده، در این قانون به جای اینکه دولت به کالاها و خدمات اساسی مانند سوخت، نان، و برق یارانه پرداخت کند (که به معنای ارزان‌تر بودن این کالاها برای همه بود)، تصمیم گرفت که یارانه‌ها را به صورت مستقیم به مردم پرداخت کند. البته در هر سال تغییراتی در این قانون ایجاد می‌شود.‌

این تغییر به این معنا بود که قیمت کالاها و خدمات به قیمت واقعی بازار نزدیک‌تر شده و دولت به جای پرداخت یارانه به کالاها، پول نقد به حساب مردم واریز کرد. هدف اصلی این قانون کاهش بار مالی دولت، استفاده بهینه‌تر از منابع و جلوگیری از اتلاف یارانه‌ها بود. اما در عمل، اجرای این قانون با چالش‌های زیادی مواجه شد.

منابع و مصارف هدفمندسازی یارانه ها در بودجه ۱۴۰۲

بودجه ۱۴۰۲ در مجموع منابع و مصارف هدفمندی یارانه ها را معادل ۶۶۰ هزار میلیارد تومان مصوب کرده است. در تبصره ۱۴ بودجه سال گذشته که مربوط به قانون هدفمندسازی یارانه ها است منابع این قانون شامل فروش داخلی فرآورده‌های نفتی، صادرات فرآورده‌های نفتی ، فروش داخلی گاز طبیعی و بند ص تبصره ۱ شرکت ملی گاز می‌شود. عملکرد این قانون در طول سال گذشته برابر با ۴۹۱ هزار میلیارد تومان گزارش شده که نشان از تحقق ۷۴ درصدی اعتبار مصوب آن دارد. در واقع از ۶۶۰ هزار میلیارد تومان منابع پیش‌بینی شده در بودجه تنها ۴۹۱ هزار میلیارد تومان تحقق پیدا کرده است.

در سوی مقابل پرداختی به شرکت‌های دولتی، یارانه نقدی و کالابرگ، یارانه شیر مدارس، مستمری کمیته امداد، مستمری بهزیستی، یارانه نان و یارانه دارو مصارف هدفمندی یارانه ها را تشکیل می‌دهند. براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس اعتبار مصوب جهت تخصیص به موارد مذکور ۶۶۰ هزار میلیارد تومان بوده که ۶۱۴ هزار میلیارد تومان آن تحقق پیدا کرده که معادل ۹۳ درصد است.

کسری منابع و مصارف

همانطور که مشاهده شد از کل منابع اختصاص یافته قانون هدفمندسازی یارانه‌ها تنها ۴۹۱ هزار میلیارد تومان محقق شده درحالی که مصارف این قانون برابر با ۶۱۴ هزار میلیارد تومان بوده است. از همین‌رو کسری بودجه این قانون ۱۲۳ هزار میلیارد تومان است. بازوی پژوهشی مجلس راه‌های پوشش این کسری را در گزارش خود توضیح داده است. براین اساس ۸ هزار میلیارد تومان مانده از منابع سال ۱۴۰۱ این قانون در جهت پوشش کسری سال گذشته به کار گرفته شده است. همچنین ۳۵ هزار میلیارد از محل اوراق غیر نقدی، ۴.۵ هزار میلیارد از محل منابع داخلی شرکت بازرگانی دولتی، ۱۵ هزار میلیارد از خط اعتباری بانک مرکزی و ۴.۵ هزار میلیارد از محل تنخواه این بانک، ۳۶ هزار میلیارد از محل تنخواه خزانه‌داری و در نهایت ۲۰ هزار میلیارد تومان از طریق تسهیلات بانکی تامین شده است. با این وجود اگر تعهدات قانونی ایفا نشده و کسری تعهدی این سازمان به رقم ۱۲۳ هزار میلیارد تومان اضافه شود کل شکاف میان منابع و مصارف هدفمندسازی یارانه‌ها به ۲۴۸ هزار میلیارد تومان خواهد رسید. منظور از تعهدات قانونی ایفا نشده عدم پرداخت سهم شرکت‌های دولتی از هرینه تولید، انتقال و توزیع انرژی و همچنین یارانه دارو است. رقم این تعهدات به ترتیب ۹۰ و ۳۵ هزار میلیارد تومان اعلام شده است.