بورس واقعی است یا حبابی؟

بازار سرمایه ایران وارد دوران تازه‌ای شده است که می‌توان از آن به عنوان دوره «نوزایی یا تولد تازه» تعبیر کرد. بازار جدید بورس ایران مشخصه‌ها و ویژگی‌هایی دارد که به‌تدریج نمایان بروز و ظهور می‌کند. بارزترین ویژگی آن، تغییر و تبدیل بورس از یک بازار محدود به یک مدل فراگیر در سطح ملی است. سنگ بنای تبدیل بورس به یک «ابر بازار» در اقتصاد ایران، اکنون در تصمیم و استراتژی کلان نظام نهاده شده است.

چنین به نظر می‌آید که این استراتژی از مرحله تدوین تا تحقق آن دارای سه ضلع مهم خواهد بود:

اول؛ شکستن طلسم خصوصی‌سازی و عرضه اموال و موسسات اقتصادی دولتی و حکومتی در بورس.

دوم؛ سهیم کردن آحاد شهروندان ایرانی در بازار با پشتوانه طرح سهام عدالت.

سوم؛ تامین منابع مالی و هزینه بخش خصوصی و تولید از عایدات بازار سرمایه.

به این ترتیب اگر بورس امروز به فرزند محبوب و برومند اقتصاد ایران تبدیل شده، به این سبب است که می‌بایست سه آرزوی بزرگ و زمین مانده دولت و نظام را محقق کند؛

 ۱- آرزوی رقابتی کردن اقتصاد بسته و احیای قدرت بخش خصوصی با واگذاری سهام شرکت‌های بزرگ. ۲- تحقق وعده دیرین مشارکت شهروندان در چرخه اقتصادی کشور. ۳- سرانجام یافتن یک منبع درآمد پایدار برای دولت جهت تامین هزینه‌های جاری و عمرانی.

تیم اقتصادی دولت به نظر می‌آید که درصدد است هر سه جنبه از این استراتژی را همزمان پیش ببرد. به همین دلیل در روزهای اخیر از یک سو سران دولت و نظام از حسن روحانی تا مشاوران اقتصادی دفتر مقام معظم رهبری بر واگذاری املاک، مستغلات و شرکت‌های تحت پوشش بانک‌ها و بنیادها تاکید کرده‌اند و از سوی دیگر تلاشهای پرشتاب برای حضور میلیونها شهروند در بازار بورس شروع شده است. ضمن آنکه مسئولان اقتصادی از درآمد چند هزار میلیاردی دولت در بازار سرمایه سخن به میان آورده‌اند.

همه اینها دست به‌دست هم داده تا در این برهه تاریخی، بورس در پیکره اقتصاد ایران به بالاترین قله اهمیت دست یابد. بازار سرمایه اکنون نه تنها قبله آمال فعالان اقتصادی و سرمایه‌گذاران بزرگ و کوچک شده بلکه در محور و مدار علاقه شهروندان و مردم عادی نشسته است.

نتیجه عینی این درجه از علاقه و عطش به حضور در بورس باعث شده دماسنج حرکت شاخص کل به نقطه جوش برسد و هر روز شاهد اتفاقات شگفت‌انگیز جدید در تالار معاملات بورس باشیم.

نخستین اتفاق شگفت آور در آغاز این هفته رقم خورد که شاخص با قدرت قله یک میلیون واحدی را فتح کرد و ارزش معاملات روزانه به بالای ۲۰ هزار میلیارد تومان رسید. تب و التهاب خرید و فروش سهام اکنون به اندازه‌ای است که بسیاری از خبرها و اتفاقات کشور را تحت تاثیر قرار داده است. بنگاههای خبری به گزارش لحظه به لحظه از درون بازار روی آورده‌اند و مقام‌های ارشد حکومتی به تشکیل جلسات پی در پی برای کنترل امنیت و ثبات بازار مبادرت کرده‌اند و در سوی دیگر، صف چند صد میلیونی تقاضا برای سهم هایی مثل شستا، سایپا و صبا شکل گرفته است

این موج التهاب و هیجان در چند روز اخیر عوارض دیگری هم داشت که نباید از نظر داشته شود.

شاخص کل بعد از شکستن رکورد تاریخی و خیره‌کننده یک میلیون واحد، ناگهان عقب نشینی خود را آغاز کرد و این توقف و عقبگرد باعث ترس و نگرانی اکثریت سهامداران شد. پیامد ملموس این ترس را در هجوم شهروندان به صف‌های فروش دیدیم که شوق و ذوق روزهای جهش شاخص بلافاصله جای خود را به تردید و دلهره داد. البته در این میان، برخی بنگاهها و کانال خبری نیز نقش آفرین بودند که با ترتیب دادن گفت‌وگو و میزگرد با افراد مدعی مدام در فضای ترس عمومی دمیدند؛ تا آنجا که خیل سهامداران در فضای مجازی و صفحات تلگرامی چنین پنداشتند که گویی خطر بزرگ «حبابی شدن بورس» یا سقوط و ریزش شاخص آغاز شده است.

متاسفانه در این فضای تردید و هیجان، برخی از تریبون‌ها و افراد مدعی، بدیهی‌ترین اصول و منطق بازار را کتمان و انکار کردند. اصولی که به صورت واضح می‌گوید در بازاری که موج عظیم تقاضا و نقدینگی در آن وارد شده و از سوی دیگر عرضه‌های بزرگ سهام دولتی‌ها کلید خورده است، ادعای سقوط شاخص چه موضوعیتی دارد.

بدون شک، فعالان حرفه‌ای بازار به روشنی می‌دانند که فراز و فرود و پدیده «نوسان» خصلت جدایی ناپذیر بازار است و اساسا در جدال میان صف‌های عرضه و تقاضا است که بازار انرژی لازم برای پویش و پیشرفت را کسب می‌کند.

در فضای پرالتهاب امروز، خلاء و ضرورت این بحث به صورت جدی احساس می‌شود. همه ما را گریزی از این نیست که برای آنکه خیل سهامداران در تله تبلیغات و توصیه‌های نادرست گرفتار نشوند باید توجه آنها را این رشته واقعیت حرکت بازار جلب کرد تا دریابند نخستین توصیه علم بازار سرمایه به سرمایه‌گذار جدید این است که هیجان و شتابزدگی در سهامداری را از خود دور کند و به این باور برسد که بعد از هر جهش و صعود شاخص، اصلاح آن یک ضرورت است.

بی شک بورس در این مرحله که دوران‌گذار به تحول و تکامل است، رقیبان و مخالفانی دارد که تاکتیک و تکنیک آنها در تولید ترس و اضطراب در نگاه سهامداران است و فقط از این راه است که می‌توانند سرمایه و نقدینگی را فراری دهند؛ بنابراین همه کسانی که دل در گرو توسعه و تعالی بازار سرمایه را دارند می‌باید برای حفظ «ارزشهای ذاتی» بازار یعنی امنیت، شفافیت و رقابت وجهه همت خویش سازند.