توان تولید نفت ایران چقدر است؟

رویترز در گزارشی نوشته است در حالی که جهان به سرعت به سمت استفاده از منابع انرژی کم‌کربن‌تر (هیدروکربن‌های سبک و سوخت‌های غیرفسیلی) حرکت می‌کند، ذخایر نفتی ایران در وضعیت تحریم با ریسک تبدیل شدن به دارایی سرگردان مواجه است.

رویترز در گزارشی با عنوان «با تداوم تحریم‌ها تولید نفت ایران با زمان در رقابت است» نوشت:

در حالی که جهان به سرعت به سمت استفاده از منابع انرژی کم‌کربن‌تر (سوخت‌های غیرفسیلی) حرکت می‌کند، ذخایر نفتی ایران با ریسک تبدیل شدن به دارایی سرگردان مواجه است؛ مگر اینکه دولت جدید ایالات متحده با تخفیف در تحریم‌هایی که ظرفیت تولید ایران را نسبت به رقبایش تضعیف کرده، امکان رقابت در زمان باقی‌مانده را برای ایران فراهم کند.

ایران که چهارمین ذخایر نفتی بزرگ جهان را در خود جای داده، به شدت به درآمد نفتی متکی است. اما تحریم‌ها از سال ۲۰۱۸ مانع فروش نفت و پمپاژ درآمد آن به هرجای دیگر شده است.

مجازات‌ها در زمان دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری سابق امریکا تشدید شد و اگرچه رئیس‌جمهوری جو بایدن رویکرد آشتی‌جویانه‌تری دارد، اما مقامات ارشد دولت وی گفته‌اند که واشنگتن درباره هرگونه توافق با ایران تصمیم سریع نمی‌گیرد.

رهبران ایران می‌گویند تحریم‌ها فقط زمان تولید نفت از ذخایر عظیمش را به تأخیر انداخته و جهان در نهایت به این ذخایر نفتی نیاز خواهد داشت.

اما سرعت روزافزون انتقال منابع انرژی جهان به سمت مصرف سوخت‌هایی با کربن پایین‌تر، همراه با تأثیر پاندمی COVID-۱۹ بر تقاضای انرژی، پیش‌بینی‌هایی درباره زمان اوج تقاضا در دنیا ارائه داده است- نقطه‌ای که ورای آن میزان مصرف به طور دائمی سقوط خواهد کرد.

برخی از مقامات ایرانی، از جمله بیژن زنگنه، وزیر نفت، بارها و بارها گفته‌اند که تهران باید تولید را به سرعت به حداکثر برساند -قبل از اینکه تقاضای نفت محو شود و رقبای تولید‌کننده سهم بازار را از آن خود کنند.

این ایده اما از سوی جناح‌هایی که آن را به مثابه خیانت به نسل‌های آینده می‌دانند، پس زده می‌شود.

 ایمان ناصری، مدیرعامل بخش خاورمیانه به مشاوره انرژی FGE گفت: "روایت غالب همچنان این است که تولید را به مدت طولانی بهینه نگه دارید -بدون اینکه متوجه باشید زمان کوتاه است- و از صادرات نفت به عنوان ماده اولیه جلوگیری کنید -بدون درک اینکه تجارت مواد پالایشی ممکن است در درازمدت تجارت سودآوری نباشد".

پس از انتخاب بایدن، دولت ایران تحت ریاست جمهوری حسن روحانی در ماه دسامبر به وزارت نفت دستور داد ظرف سه ماه تأسیسات تولید و فروش نفت خام را با ظرفیت کامل فعلی آماده کند.

به شرط برداشته شدن تحریم‌ها، تحلیلگران می‌گویند ایران می‌تواند ظرف چند ماه تولید خود را از ۲.۱ میلیون بشکه در روز، به سطح قبل از تحریم یعنی ۳.۸ میلیون بشکه در روز برساند.

اما پارلمان ایران هفته گذشته پیش نویس بودجه سال بعدی ایران -که از مارس آغاز می‌شود- مبتنی بر تولید ۲.۳ میلیون بشکه در روز را رد کرد، زیرا نمایندگان مجلس در مورد هرگونه تخفیف فوری در تحریم‌ها تردید دارند.

(گرافیک: ظرفیت تولید نفت ایران)

رقبا

چندین دهه اخلال به دلیل تحریم‌ها به این منجر شده که ایران حتی برای حفظ ظرفیت موجود تلاش کند، چه رسد به اینکه به ظرفیت خود برسد.

داده‌های سازمان کشورهای صادرکننده نفت (OPEC) نشان می‌دهد که بیشتر رقبای تولیدکننده در منطقه از جمله امارات متحده عربی، عراق و عربستان سعودی، طی ۲۰ سال گذشته، هر یک تولید خود را یک تا دو میلیون بشکه در روز افزایش داده‌اند و همچنین ظرفیت بیشتری ایجاد کرده‌اند،

حتی قبل از تحریم‌های جدید در سال ۲۰۱۸، سخت گیری‌های موجود باعث شده بود که تولید ایران بسیار کمتر از ۶ میلیون بشکه در روز باشد که این کشور قبل از انقلاب اسلامی خود در سال ۱۹۷۹ تولید می‌کرد.

زنگنه در ماه دسامبر از یک طرح بلند پروازانه برای افزایش ظرفیت تولید به بیش از ۶.۵ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۴۰ رونمایی کرد. اما تحلیلگران معتقدند که این طرح غیرواقع‌گرایانه است.

ناصری گفت: "قطعاً از اواسط سال ۲۰۱۸ ظرفیت تولید از دست رفته است و تحریم‌ها آسیب‌هایی را وارد کرده است."

وی افزود: "ممکن است تولید ایران طی چندماه به سطح قبل از تحریم برسد، اما رسیدن به سطوح فراتر از آن، به زمان بیشتر و سرمایه‌گذاری قابل توجهی نیاز دارد."

ارزیابی‌های حاصل از ردیابی تانکرها نشان می‌دهد که صادرات ایران در سال ۲۰۱۸ به ۲.۸ میلیون بشکه در روز رسیده بود، اما در سال ۲۰۲۰ به حدود ۳۰۰هزار بشکه در روز کاهش یافته است.

 یک منبع صنعتی خواست نامش فاش نشود گفت: در همین زمان، کمبود بودجه و کاهش صادرات، شرکت‌های انرژی ایرانی را مجبور کرد تعداد چاه‌های نفت تازه حفر شده را از ۳۰۰ چاه در سال ۲۰۱۸ به ۱۰۰ چاه در سال ۲۰۲۰ تقلیل دهند، و ظرفیت رشد را بیشتر محدود کند.

امسال مقامات ایرانی اعلام کردند که صادرات به طور قابل توجهی افزایش یافته است زیرا انتخاب بایدن باعث شد برخی از خریداران تمایل بیشتری برای خرید نفت خام ایران داشته باشند. یک قانونگذار ارشد رقمی بالغ بر ۹۰۰ هزار بشکه در روز اعلام کرد.

(گرافیک: تولید و ظرفیت نفت خام و میعانات گازی ایران)

Rystad Energy پیش‌بینی می‌کند که در صورت لغو تحریم ها، سطح تولید ایران می‌تواند تا سال ۲۰۲۳ از ۴ میلیون بشکه در روز فراتر رود.

مرکز مشاوره انرژی FGE نیز پیش‌بینی می‌کند که تولید ایران تا سال ۲۰۲۵ از ۴ میلیون بشکه در روز فراتر برود و تا قبل از شروع سقوط تولید در سال ۲۰۳۷ تا سقف حدود ۵ میلیون بشکه در روز خواهد بود.

اما نفت خام ایران نیز اکثراً سنگین و ترش است که تولید گازهای گلخانه‌ای ناشی از آن بیشتر از نفت خام سبک‌تر است و مطابق استانداردهای زیست محیطی، هزینه‌های پردازش بالاتری دارد و این فقط کار را سخت تر می‌کند.

سارا وخشوری، بنیانگذار و رئیس موسسه انرژی بین‌الملل SVB گفت: عربستان سعودی، روسیه، ایالات متحده و شرکت‌های بزرگ انرژی در تأمین بخش عمده‌ای از سهم بازار نفت در میان مدت و بلند مدت بسیار جلوتر از ایران هستند."

(تولید نفت در ۳۰ سال گذشته)