ایران از بازار گاز منطقه حذف می‌شود؟

ایران در سال‌های پایانی دولت دهم توافق و مصوبه‌ای را از پارلمان عراق برای صادرات گاز به کویت از طریق عراق کسب کرد که متاسفانه نه تنها بی‌ثمر ماند بلکه شاهد کاهش صادرات گاز به عراق بودیم.

همه همسایگان ایران به جز ترکمنستان و قطر، کشورهایی نفتی هستند که منابع گازی آنها محدود به گازهای همراه نفت شأن می‌شود و حجم اندکی است. البته ترکیه به تازگی یک میدان گازی در دریا کشف کرده که توسعه آن هنوز به طور رسمی آغاز نشده است، اما بی‌شک توسعه آن می‌تواند معادلات گازی ترکیه را تغییر دهد.

از سویی دیگر عراق که برنامه جمع آوری گازهای همراه نفت خود را در دستور کار داشت به تازگی از توسعه میدان گازی عکاظ با حضور شرکت شلمبرزه خبر داده است.

این در حالی است که عراق سوخت مایع مورد نیاز نیروگاه‌های خود را به اندازه کافی در دست دارد و تنها با احداث خط لوله می‌تواند نیاز نیروگاهی خود به سوخت برای تولید برق را برطرف کند. این تحولات در حالی شکل گرفته که پرونده میدان گازی پارس جنوبی ایران به جز فاز ۱۱ آن رو به اتمام است و از طرفی از تعداد ۳۷ میدان گازی کشف شده در ایران حدود ۷۷ درصد آنها توسعه نیافته است که ورود به حوزه توسعه این میادین بی‌شک شرایط گازی کشور را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

بنابراین می‌توان گفت روند تولید گاز در کشور رو به فزونی است و از سویی دیگر کشورهای اطراف ایران بازار تقاضای مطلوبی برای گاز کشور هستند.

هرچند وزارت نفت دولت تدبیر و امید پرونده پارس جنوبی را که با میانگین پیشرفت نزدیک به ۷۰ درصد تحویل گرفته بود را تکمیل کرد، اما متأسفانه اقدامی در زمینه توسعه صادرات گاز کشور و اجرایی کردن قراردادهای موجود گازی که میراث دولت دهم بود، نکرده است. از جمله این قراردادها می‌توان به صادرات گاز به پاکستان و عمان اشاره کرد.

البته به گفته وزیر نفت سابق، موافقت نامه‌هایی برای احداث خط دوم صادرات گاز به ترکیه و همچنین ادامه خط لوله صادرات گاز ایران از خاک عراق به کویت نیز وجود داشت که می‌توانست در دولت یازدهم و دوازدهم پیگیری شده و ثمره آن درآمد کلانی را عاید کشور کند.

رستم قاسمی، وزیر سابق نفت درباره افزایش صادرات گاز به ترکیه گفته است: با وزیر انرژی ترکیه مذاکره داشتم و گفتم تخفیف گازی، تا ۷ درصد هم می‌تواند تغییر کند اما شرط دارد؛ گفتند شرط آن چیست گفتم که قرارداد دوم واردات ۲۵ میلیون متر مکعب گاز را نیز با ما ببندید.

این خط دوم برای افزایش صادرات گاز به ترکیه تا دهگلان رفته بود لوله‌های ۵۶ اینچ بود و می‌توانست روزانه ۱۰۰ میلیون متر مکعب گاز را منتقل کند؛ قرار داد بسته شد و فعالیت‌ها کلید خورد. در ادامه به دنبال انتقال گاز به مرز ترکیه و عقد قرارداد دوم با آنها بودیم.

وی ادامه داد: در جزیره کوچکی که پایین کیش قرار دارد میدان گازی داریم؛ با مپنا قراردادی در این زمینه بسته بودیم تا آنجا را توسعه دهد و تجهیزات حفاری را آورده بود که از آنجا گاز تولیدی را به قشم ببرد و در قشم برق تولید کند و برق تولید شده را به کشورهای عربی بفروشد. ایران ذخایر خوبی دارد که باید برای فروش آن کار می‌کردیم.

چون ما همسایه‌های خوبی داریم می‌توانستیم با خط لوله بهترین، امن‌ترین و پایدار‌ترین روش‌های فروش گاز را داشته باشیم. طرحی که در دستور کار داشتیم قرارداد با عراق بود که قرارداد با عراق برای انتقال گاز به بغداد از طریق مهران منعقد و توافقنامه بصره هم امضا شد؛ از سویی دیگر برای ادامه این خط با کویتی‌ها صحبت شد که گاز ما از طریق عراق به کویت برسد.

به گفته این مقام مسئول، یک تیم کویتی با ما مذاکره می‌کردند و مشکل این بود که عراقی‌ها اجازه نمی‌دادند از خط لوله عراق استفاده کند و گاز به بصره برود و از آنجا به کویت منتقل شود. در آن زمان آقای نوری مالکی نخست وزیر عراق بود من ملاقاتی با ایشان داشتم و از ایشان خواستم که پارلمان عراق موافقت کند خط لوله به بصره سپس به کویت برود مصوبه‌ای بود که در پارلمان عراق نیز مطرح شد و مذاکرات سه جانبه‌ای بین ما و کویت و عراق بود.

ایران از بازار گاز منطقه حذف می‌شود؟

این اظهارات و تورق شرایط گذشته نشان می‌دهد همان طور که رئیس‌جمهوری نیز مطرح کرد، در حوزه صادرات نیاز به تقویت و و توسعه بیشتر نیاز است.

بر این اساس بدیهی است که با تداوم روند فعلی که صادرات گاز ایران به ترکیه قطع و از سویی دیگر صادرات گاز به عراق نیز کاهش یافته است، بی‌شک متضرر نهایی در تجارت گازی منطقه، کشور ایران است.

این در حالی است که ترکمنستان از طریق خط لوله تاپی خواهان انتقال گاز خود به افغانستان و پاکستان است و از طرفی به دنبال احداث خط لوله‌ای برای انتقال گاز خود از طریق دریای خزر به ترکیه و در ادامه به اروپا است. از طرفی وزارت نفت واردات گاز از ترکمنستان را نیز ابتر گذاشت در حالی که این گاز می‌توانست علاوه بر ایجاد همبستگی با ترکمنستان، در روزهای سرد سال بخشی از نیاز گازی نیمه شمالی کشور را تأمین کند تا شاهد کاهش گازرسانی به نیروگاه‌ها و خاموشی اجباری نباشیم.

وزارت نفت همان طور که سیاست‌های حوزه مدیریت مصرف بنزین را طی سال‌ها و پیش از سهمیه بندی بنزین رها کرده بود، در بخش مدیریت مصرف گاز در بخش خانگی، تجاری و صنعتی نیز طی ۷ سال و نیم گذشته عملکرد مناسبی نداشته است.

هر چند زمان زیادی تا پایان فعالیت دولت تدبیر و امید نمانده است، اما بد نیست دلایل عقبگرد ایران طی سال‌های اخیر در تجارت منطقه‌ای گاز مورد بررسی و آسیب شناسی قرار بگیرد.