نزاع روسیه و اوکراین، اوپک را به چالش کشید؟

شاید کمتر کسی گمان می‌کرد با بالاگرفتن شعله‌های جنگ روسیه و اوکراین، قیمت نفت جهانی سر به فلک بکشد. وابستگی اروپا به نفت و گاز روسیه کار دست چشم آبی‌ها داد و آنها مجبورند هم انرژی را از روسیه وارد کرده و هم آن را با قیمت گزافی بخرند. اتفاقی که باعث ایجاد تورم در کشورهای اروپایی و آمریکایی شده است.

اتفاقات اخیر در ارتباط با افزایش قیمت نفت، بار دیگر توجه نخبگان سیاسی و افکار عمومی را به سازمان اوپک معطوف کرد. شورای روابط خارجی آمریکا در گزارشی تحلیلی با عنوان «اوپک و جهان در حال تغییر» به بررسی نقش سازمان اوپک از زمان تاسیس آن پرداخته و نقش آن را در نظم جهانی در حال تغییر مورد بررسی قرار داده است.

اوپک یا سازمان کشورهای صادرکننده نفت متشکل از ۱۳ کشور نفت‌خیز عضو خاورمیانه، آفریقا و آمریکای جنوبی است که حدود ۴۰ درصد نفت جهان را تولید می‌کنند. از این سازمان به عنوان کارتلی یاد می‌شود که با هماهنگی سطح تولید میان کشورهای عضو آن، اقدام به دستکاری قیمت‌های جهانی نفت کرده است و همین امر موجب شده در سال‌های اخیر چالش‌های متعددی برای نفوذ اوپک در سطح جهانی مطرح شود.

بروز اختلاف‌ها در میان اعضای اوپک، ظهور آمریکا به عنوان صادرکننده بزرگ نفت و تغییر روند جهانی به سمت منابع انرژی پاک‌تر، از جمله این چالش‌هاست. اتفاقات اخیر در افزایش قیمت بنزین، بار دیگر موجب جلب توجه به این سازمان شده است.

تاسیس برای به زانو درآوردن غرب

این سازمان در سال ۱۹۶۰ توسط کشورهای ایران، عراق، کویت، عربستان و ونزوئلا تاسیس شد. از دلایل تاسیس این سازمان می‌توان به پاسخ به کاهش قیمت نفت تحمیل شده توسط شرکت‌های چندملیتی و کاهش محدودیت‌های دولت ایالات متحده اشاره کرد.

سود اوپک در اوایل قابل توجه بود. از سال ۱۹۷۲ تا ۱۹۷۷ مجموع درآمدهای نفتی اعضای آن بیش از ۶ برابر شد و از ۲۳ میلیارد به ۱۴۰ میلیارد دلار رسید. همین افزایش قیمت بود که در غرب باعث ایجاد رکود شد. در نتیجه آن تولید ناخالص داخلی آمریکا از سال ۱۹۷۳ تا ۱۹۷۵، ۶ درصد کاهش یافت و بیکاری در این کشورها ۲ برابر شد. برخی اقتصاددانان معتقدند که اقدام اوپک در آن زمان اولین پیروزی بزرگ قدرت‌های جهان سوم برای به زانو درآوردن غرب بود.

بسیاری از نمایندگان جمهوری‌خواه و برخی دموکرات‌ها از بایدن خواسته‌اند حفاری‌ها را برای تولید نفت افزایش دهد. تحلیلگران معتقدند تولید نفت شیل آمریکا ماه‌ها طول می‌کشد تا بصورت قابل توجهی افزایش یابد.

آغاز اختلاف‌ها و تشدید بحران‌ها

با آغاز دهه ۱۹۸۰ میلادی بود که اختلاف نظر میان کشورهای عضو اوپک آغاز شد. در یک سو کشورهایی همچون ایران، عراق و لیبی خواهان قیمت‌های بالاتر نفت بوده و در طرفی دیگر، کشورهای ثروتمندتر این سازمان جای داشتند که به دنبال کاهش قیمت‌ها بودند.

اوپک از سال ۱۹۷۳ اوپک روابط دشواری را با ایالات متحده داشته است. از زمان «ریچارد نیسکون» هر رئیس‌جمهوری که سر کار آمده از استقلال انرژی آمریکا دفاع کرده؛ وعده‌های متوالی رئیسان‌جمهوری آمریکا به افزایش استقلال انرژی موجب حفظ اهمیت اوپک و متمرکز کردن دیپلمات‌ها و سیاستمداران غربی روی آن شده است.

بدترین بحران اوپک با حمله عراق به کویت در سال ۱۹۹۰ آغاز شد. همین امر موجب خروج ۴ میلیون بشکه نفت از ذخایر جهانی شد که جهش شدید قیمت‌ها را به دنبال داشت.

مهم‌ترین چالش‌های اوپکِ امروز

عربستان سعودی از کشورهای مهم عضو اوپک است. تولید یک سوم نفت خام این سازمان توسط عربستان سعودی انجام می‌شود. به دلیل سیاست‌های عربستان در این بخش، در سال ۲۰۱۹، قطر در مخالفت با دخالت‌ها و منفعت‌طلبی‌های سیاسی سعودی‌ها بر اوپک، از این سازمان خارج شد.

از مهم‌ترین چالش‌های اوپک امروز، نفت‌های غیرمتعارف مانند انرژی‌های مبتنی بر شیل است. سال ۲۰۰۹ بود که پس از نزدیک به  ۴۰ سال کاهش تولید نفت خام آمریکا، استخراج نفت شیل به افزایش تولید آن کمک کرده و تولید نفت توسط آمریکا افزایش یافت اما در سال ۲۰۲۰ با کاهش تقاضای ناشی از همه‌گیری کرونا، این روند افزایشی با کندی مواجه شده و پس از مدتی وقفه دوباره شاهد روند افزایشی بوده است.

برای مقابله با این پدیده بود که در ژوئیه(خرداد-تیر) ۲۰۱۹، اوپک به همراه روسیه و چند کشور صادرکننده دیگر برای هماهنگی در ارتباط با تولید و تثبیت قیمت‌ها، ائتلاف موسوم به اوپک پلاس را تشکیل دادند.

افزایش قیمت نفت و چالش‌های داخلی آمریکا

افزایش بی‌رویه قیمت نفت در روزهای اخیر به دلیل جنگ روسیه و اوکراین، موجب ایجاد تورم در ایالات متحده شده است. در همین راستا بسیاری از نمایندگان جمهوری‌خواه و برخی دموکرات‌ها از بایدن خواسته‌اند حفاری‌ها را برای تولید نفت افزایش دهد. تحلیلگران معتقدند تولید نفت شیل آمریکا ماه‌ها طول می‌کشد تا بصورت قابل توجهی افزایش یابد.

این کارشناسان معتقدند افزایش قیمت‌ها، آمریکا را مجبور می‌کند برای کاهش آن به اوپک روی آورد. رسانه‌ها گزارش داده‌اند که بایدن در حال بررسی سفر به عربستان سعودی بوده تا مقام‌های این کشور را راضی به افزایش قیمت نفت کند. در ماه مارس(اسفند) بود که مقام‌های ارشد آمریکایی نخستین دیدار را با مقام‌های ونزوئلا پس از قطع چند ساله روابطشان با این کشور انجام دادند. این دیدار با هدف مبادله نفت میان ایالات متحده و ونزوئلا بوده است.