دود سد سازی ترکیه به چشم ایران می‌رود؟
هنوز یک سال از افتتاح سد ایلیسو در ترکیه تحت عنوان ابر پروژه «گاپ» نگذشته است. حالا محمد درویش می‌گوید ترکیه طرح «داپ» را هم شروع کرده و می‌تواند به شدت به ایران ضرر برساند.
گرد و غبار آسمان کشور را فرا گرفت. در دو روز اخیر بیش از ۲۵ استان درگیر بودند. تهران هم طی دو روز در صدر آلوده‌ترین شهرهای جهان بود. در همین حال محمد درویش می‌گوید: «چشمه‌های تولید گرد و غبار در ایران نسبت به یک دهه پیش ۲۰ درصد افزایش یافت. همچنین ترکیه طرح جدید دیگری را در منطقه کلید زده است.» وضعیتی که ایران را بیشتر با مشکلات محیط زیستی و آلودگی هوا مواجه می‌کند.
کارشناسان عوامل مختلفی برای آلودگی هوا و تشدید گرد و غبار در کشور عنوان می‌کنند. علی‌محمد طهماسبی، دبیر ستاد مقابله با گرد و غبار نیز گفت که منشا این آلودگی ترکیه، عراق و بخش‌هایی از اردن است.
در همین حال سدسازی‌های ترکیه روی دجله بار دیگر توجهات را به خود جلب کرد. اما نقش ترکیه در وضعیت فعلی آلودگی هوا در ایران چیست؟پیش از این بارها کارشناسان از جنگ آب در منطقه حرف زدند. ترکیه هم یکی از مهره‌های این جنگ است که در این مورد کوتاه نیامده و برخی از برنامه‌های خود را نیز تاکنون عملی کرده است.
آبان سال ۱۴۰۰ رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه سد ایلیسو را روی دجله افتتاح کرد و آن را بهترین جواب برای دشمنان ترکیه خواند. این سد یکی از ۲۲ سد و مخزنی بود که ترکیه در ابرپروژه «گاپ» ساخت.
آغاز طرح جدید ترکیه برای آب منطقه
محمد درویش، پژوهشگر و فعال محیط زیست در این مورد می‌گوید: «ترکیه طرحی به نام گاپ اجرا کرد که تقریبا تمام شد. ۱۲۰ میلیارد متر مکعب مخزن زد. حالا هم در حال آغاز طرح جدیدی به نام داپ است.»
درویش می‌گوید: «ترکیه می‌خواهد طرح داپ را روی سرشاخه ارس اجرا کند. ارس هم از آرارات سرچشمه می‌گیرد و وارد ایران می‌شود. اگر ترکیه بخواهد همان بلایی که بر سر عراق و روسیه آورد برای ارس هم اجرا کند، ایران به شدت ضرر می‌کند.»
با وجود مخالفت‌ها و اعتراضات فعالان محیط زیست به ساخت سد ایلیسو، ترکیه آن را اجرا کرد. بخشی از آثار آن نیز در آلودگی هوای منطقه نمایان شد. درویش هم می‌گوید: «باد غالب در منطقه ما از غرب به شرق است. در نتیجه هر ناپایداری اکولوژیکی در غرب ایران اتفاق بیفتد، دود آن به چشم ایران، افغانستان و پاکستان می‌رود.»
این فعال محیط زیست می‌گوید: «چند سالی است در منطقه بین النهرین به دلیل افزایش بارگذاری‌ها در بالادست یعنی در کشور ترکیه ساخت سدهای متعدد، میزان ورود آب دجله و فرت به سمت سوریه و عراق تقریبا یک سوم شده است. آخرین ترکش هم سد ایلیسو بود که روی دجله ساختند و وضعیت را بحرانی‌تر کرد.»
اما ایران برای مقابله با منشا گرد و غبار در کشورهای همسایه از جمله ترکیه جه اقداماتی داشت؟ درویش در این مورد می‌گوید: «ترکیه از ضعف دولت‌ها در سوریه و عراق و درگیری‌هایی که ایران با کشورهای اروپایی و تحریم‌ها داشت، نهایت استفاده را کرد. همچنین طرح‌های بلندپرواز خود را کامل کرد.»
او ادامه می‌دهد: «ایران در موضوع سدسازی ترکیه کوتاه آمد و از اهرم‌های خود به دلیل مشکلاتی که داشتند برای فشار به ترکیه استفاده نکردند. همچنان باید این مطالبه جدی را داشت که کشورهای سوریه، عراق، ترکیه، ایران، کویت و به طور کل کشورهایی که در منطقه درگیر این موضوع هستند، گفت‌وگو کنند. حق‌آبه تعیین کنند و موظف به اجرای پروتکل‌ها باشند. توزیع آب باید عادلانه باشد. نمی‌شود که یک کشور به دلیل بالادست بودن همه آب را متعلق به خود بداند.»
پیش از این هم طهماسبی، دبیر ستاد مقابله با گرد و غبار با اشاره به اینکه برنامه‌های خود برای موضوغ گرد و غبار را آماده کرده‌اند، به نقش وزارت امور خارجه اشاره کرد. او گفت که وزارت امور خارجه باید از طریق دیپلماسی موضوع گرد و غبار را بیشتر پیگیری کند.
افزایش ۲۰ درصدی چشمه‌های گرد و غبار
درویش می‌گوید تنها ترکیه نیست که مسبب وضعیت بحرانی منطقه بین‌النهرین است: «کشورهای سوریه، عراق و ایران نیز روی سرشاخه‌های دجله و فرات چندین سد ساختند. چندین طرح انتقال آب اجرا کردند. ایران نیز در حال تغییر مسیر روخانه زاب یکی از سرشاخه‌های دجله است.»
آنطور که این فعال محیط زیست می‌گوید: «عراق و سوریه طرح‌های سدسازی متعددی را در بالادست اجرا کردند. همین اقدامات موجب شد که ایران در منطقه خوزستان با بحران جدی مواجه شود.»
او درباره نقش عوامل داخلی در وضعیت فعلی توضیح می‌دهد: «در غرب ایران، منطقه ایلام، دشت خوزستان، محور اهواز به ماهشهر، بختگان در فارس، گاوخونی در اصفهان قربانی سدسازی‌های متعدد شدند. همه اینها در کنار هم باعث شد که تعداد چشمه‌های تولید گرد و خاک در ایران به شدت افزایش پیدا کرد.»
درویش درباره میزان تغییر چشمه‌های تولید گرد و غبار می‌گوید: «پژوهش دقیقی روی میزان تغییرات چشمه‌های تولید گرد و غبار انجام نشده است. اما برآورد کارشناسی خودم نشان می‌دهد تعداد این چشمه‌ها نسبت به یک دهه پیش، دست کم ۱۵ تا ۲۰ درصد افزایش داشت.»
او در پایان می‌گوید: «این عوامل دست به دست هم می‌دهد که اگر طوفانی رخ دهد یا با خشکسالی شدیدی مواجه شویم، از آنجا که سطح، خشک است میزان گرد و غبار بیشتری در منطقه ایجاد شود. چون این ذرات کوچک هستند، می‌‌توانند مسافت زیادی تا چند هزار کیلومتر را طی کنند.»
وقتي منطقه سرگرم خشونت هست ، تركيه داره منافع ملي خودشو جلو ميبره