فرصت سه‌ماهه آلمان برای نجات از بحران گاز در زمستانی

کاخ ریاست جمهوری آلمان در برلین دیگر در شب روشن نیست. شهر هانوفر آب گرم را در دوش‌های استخرها و سالن‌های ورزشی بسته است و شهرداری‌ها در سراسر آلمان، پناهگاه‌های گرمایشی را آماده می‌کنند تا مردم را از سرما حفظ کنند. و این تازه شروع بحرانی است که در سراسر اروپا گسترده خواهد شد.

هر چند هنوز اوج تابستان است اما آلمان فرصت زیادی برای جلوگیری از بروز بحران انرژی در زمستان ندارد. اکثر بخش‌های اروپا از کاهش عرضه گاز طبیعی روسیه تحت فشار قرار گرفته‌اند اما هیچ کشوری به اندازه آلمان که برای تامین گرمایش نیمی از خانه‌ها به گاز طبیعی وابسته است، آسیب پذیر نیست.  

دولت اولاف شولتس، صدراعظم آلمان، برای رسیدگی به این آسیب پذیری، به کندی عمل کرده است و تازه این اواخر بود که اهدافی را برای کاهش تقاضا تشریح کرد زیرا تلاشها برای یافتن منابع دیگر تامین گاز طبیعی، نتیجه بخش نبوده است. با ادامه کاهش عرضه گاز از سوی مسکو و تقلای فرانسه برای صادرات برق به همسایگانش، مهلت اندکی وجود دارد و ریسک کمبود عرضه فراتر از زمستان امسال است.

رابرت هابک، معاون صدراعظم و وزیر اقتصاد آلمان، پس از رونمایی طرحی برای تصویب انتقال افزایش هزینه شرکتهای انرژی به مصرف کنندگان، اعلام کرد چالشهایی که با آن روبرو هستیم عظیم هستند و بر بخشهای مهمی از اقتصاد و جامعه تاثیر می‌گذارند. اما ما کشور قوی و دموکراسی قوی هستیم. اینها پیش شرطهای خوبی برای غلبه بر این بحران هستند.

منابع آگاه می‌گویند تا زمانی که بن‌بست بر سر اوکراین ادامه دارد، کرملین احتمالا جریان گاز به اروپا را در حداقل سطح ممکن نگه می‌دارد. این یعنی کمبود این منطقه احتمالا ادامه پیدا می‌کند و قیمت گاز که امسال به رکورد بالایی صعود کرده است، تا سال ۲۰۲۵ هر سال افزایش پیدا خواهد کرد.

دورنمای سهمیه بندی گاز و رکود برای آلمان ظاهر شده و مقامات این کشور درباره ناآرامی اجتماعی در صورت خارج از کنترل شدن کمبود انرژی، هشدار داده‌اند. این کشور نمی‌تواند روی فرانسه که نیروگاههای هسته‌ای فرسوده اش بحران گازی را تشدید کرده است، حساب کند. قیمت برق در دو اقتصاد بزرگ اروپا هفته گذشته به رکورد بالای جدیدی صعود کرد.

روسیه که از نظر تاریخی بزرگترین صادرکنده گاز طبیعی به اتحادیه اروپاست و حدود ۴۰ درصد از تقاضای این بلوک را تامین می‌کند، به تدریج تحویل گاز را به تلافی تحریم های وضع شده بر سر جنگ در اوکراین، کاهش داده است. چالش اتحادیه اروپا، حفظ جریان انرژی در آزمونی است که همبستگی این بلوک و عزمش برای ایستادگی در برابر زیاده خواهی ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، را به محک می‌گذارد.

روسیه در جدیدترین اقدام، به بهانه مشکل توربین، جریان گاز در خط لوله نورد استریم را به حدود ۲۰ درصد ظرفیت این خط لوله کاهش داد. در نتیجه قیمت گاز هفته گذشته بیش از ۳۰ درصد جهش یافت و قیمت برق رکورد جدیدی را شکست.

هابک که بر سیاست انرژی آلمان نظارت دارد، اذعان کرده که اوضاع وخیم است و درخواستهایش از شرکتها و مصرف کنندگان برای صرفه جویی جدی در مصرف انرژی را تجدید کرد. وزارت اقتصاد با عقب‌نشینی از تلاشهای اقلیمی، با احیای نیروگاههای زغال سوز موافقت کرده و به شهروندان آلمانی توصیه کرده است از سردوشهای کم مصرف استفاده کرده و لباسهایشان را در دمای سردتری بشورند.

اگر تلاش برای متوازن کردن عرضه و تقاضا نتیجه بخش نباشد، دولت قدرت آن را دارد که وضعیت اضطراری گازی اعلام کند که شامل به دست گرفتن کنترل توزیع و تصمیم گیری درباره کسانی است که سوخت دریافت می کنند یا دریافت نمی کنند.

اگرچه مصرف کنندگان عادی و زیرساختهای حساس مانند بیمارستانها از قطع عرضه در امان هستند اما هیچ ضمانتی وجود ندارد که گرمایش مطلوبی داشته باشند. بزرگترین زمین‌دار آلمان، طرحهایی را برای کاهش گرمایش در هنگام شب اعلام کرده و ساختمانهای دولتی، ترموستاتهایشان را خاموش می کنند.

سرمای شدید در اروپا و آسیا، شرکتهای انرژی را وادار خواهد کرد برای دریافت گاز طبیعی مایع محدودی که در بازار عرضه می شود، رقابت کنند.  به گفته پنی لیک، تحلیلگر شرکت وود مک کنزی، افزایش قیمت ناشی از چنین سناریویی ممکن است باعث شود شرکتها زمستان امسال تاسیساتشان را متوقف کرده و حدود ۱۷ درصد از تقاضای صنعتی برای این سوخت از بین برود. اگر جریان گاز نورد استریم، ۲۰ درصد بماند، ما به این محدوده خطر نزدیک می شویم.

با پر شدن ۶۸ درصد از ظرفیت تاسیسات نگهداری گاز و احتمال کاهش ذخیره سازی در پی کاهش ظرفیت انتقال گاز از طریق نورد استریم، آلمان ممکن است تا اول نوامبر به سطح ذخیره سازی ۹۵ درصد هدف گذاری شده از سوی دولت، دست پیدا نکند. رگولاتور شبکه آلمان اعلام کرده است بدون تدابیر بیشتر، رسیدن به این هدف به سختی ممکن خواهد بود.

صنعت تولید به این وضعیت واکنش نشان داده است. نظرسنجی گروه DIHK از ۳۵۰۰ شرکت نشان داده است که ۱۶ درصد از شرکتهای صنعتی در حال بررسی کاهش تولید یا صرفنظر کردن از بخشهایی از فعالیتهایشان به دلیل بحران انرژی هستند.

صندوق بین المللی پول برآورد کرده است اگر عرضه گاز روسیه متوقف شود، آلمان با خطر از دست دادن ۴.۸ درصد از تولید اقتصادی روبرو خواهد بود و بوندس بانک، خسارت احتمالی را ۲۲۰ میلیارد یورو (۲۲۵ میلیارد دلار) برآورد کرده است. این خسارت دشوار خواهد بود اما ترس اصلی آلمان این است که به دنبال این ضرر، توان رقابتی خود را هم از دست دهد.

طبق نظرسنجی پالیستی مترز برای نشریه دی تسایت، اکثر شهروندان آلمانی با وجود افزایش هزینه‌های انرژی، از اوکراین حمایت می کنند و حدود نیمی از آنها می‌گویند دولت باید به حمایت از کی‌یف ادامه دهد اما با کاهش دما، ممکن است مخالفان دولت، حمایت بیشتری را جلب کنند و این امر فشار روی شولتس را افزایش خواهد داد.

با وجود این که ماه‌ها از این بحران می‌گذرد، دولت شولتس تازه دست به کار شده و هدف کاهش تقاضا برای گاز را ۲۰ درصد اعلام کرده است و به تازگی هدف حداقلی برای ذخیره سازی گاز را ۱۵ درصد بالاتر از سطح اتحادیه اروپا تعیین کرده است که نشان دهنده فوریت رو به رشد است.

مدت کوتاهی پس از این که شولتس در دسامبر به قدرت رسید، ده‌ها سیاستمدار منتخب در دولت ائتلافی وی، صحبت درباره ریسکهای گازی آلمان را یک تئوری توطئه به حساب آوردند اما در نهایت چشمشان به روی این حقیقت باز شد که در صورت سرمای شدید، ذخایر این کشور حدود ۱۰ روز دوام خواهد داشت.

این سرآغاز یک راستی آزمایی بود. به مدت چند دهه، سران آلمان شامل گرهارد شرودر و آنگلا مرکل استدلال می‌کردند روابط انرژی گرم با روسیه، ارزشمند است. شولتس در کمپین سال گذشته خود انتقاد آمریکا از سیاست آلمان را نادرست خوانده بود زیرا کل وضعیت انرژی را به حساب نیاورده است. در اکثر طیف سیاسی آلمان تصور بر این بود که روسیه در زمان جنگ سرد عرضه گاز را قطع نکرده است و در جنگ اوکراین هم این کار را نخواهد کرد.

اما همزمان با حرکت اروپا به سوی نیروی تجدیدپذیر و کاهش وابستگی به سوختهای فسیلی روسیه، مقامات آلمانی تمایل پوتین برای بهره بردن از این اهرم را دست کم گرفتند و به علامت خطر بی‌توجهی کردند.

به گفته منابع آگاه، شولتس چند روز پیش از آغاز حمله روسیه به اوکراین در ۲۴ فوریه، پی برد که یک مشکل واقعی وجود دارد. صدراعظم آلمان در سفری که ۱۵ فوریه به مسکو داشت، پشت میز سفید معروف پوتین نشست و در فاصله حدود شش متری از رئیس جمهور روسیه، به گفت و گو برای خنثی کردن بن بست پرداخت.

اما نشانه‌های تنش واضخ بود. با وجود ادعای پوتین که خط لوله نورد استریم ۲ - که ساخت آن کامل شده و در انتظار تایید برای آغاز فعالیت بود- صرفا یک پروژه تجاری است، شولتش گفته بود در صورت حمله روسیه، آماده است حمایت از این پروژه را متوقف کند.

تنها چند روز بعد، پس از این که پوتین امیدها به یک راه‌کار صلح آمیز را نقش بر آب کرد و استقلال مناطق لوهانسک و دونتسک در شرق اوکراین را به رسمیت شناخت، شولتس توقف پروژه نورد استریم ۲ را اعلام کرد. توقف این پروژه باعث شد متحدان پوتین هشدار دهند و اندکی بعد تانکها پیشروی به سوی کی‌یف را آغاز کردند.

به گفته مقامات آگاه از مذاکرات اتحادیه اروپا، اما پس از آغاز خصومت‌ها هم آلمان به دلیل سیاست طولانی مدت تعامل با روسیه و عدم تمایل صنعت این کشور برای چشم پوشی از گاز ارزان، برای واکنش تعلل کرد. اما این دوران به پایان رسید.

آلمان اکنون به حمایت نیاز دارد زیرا دستورالعمل‌های اتحادیه اروپا برای متنوع سازی منابع انرژی را دنبال نکرده و خطر بروز اختلافهای قدیمی در این بلوک را به وجود آورده است. خاطرات بحران مالی که آلمان، اعضای جنوبی اتحادیه اروپا را در خصوص بدهی‌شان سرزنش می‌کرد هنوز کاملا زنده است.

ایتالیا مانند آلمان به گاز روسیه وابسته بود اما برای تامین منابع جایگزین از کشورهایی مانند الجزایر و قطر به سرعت دست به کار شد و پایانه‌های LNG به این کشور انعطاف پذیری لازم را برای واردات LNG می‌دهد. روبرتو سینگولانی، وزیر تحول زیست محیطی ایتالیا گفته است حتی اگر عرضه گاز روسیه به طور کامل قطع شود، ایتالیا می‌تواند تنها با کاهش اندک مصرف، زمستان را سپری کند.

در مقابل، آلمان به دلیل میزان نیازهای صنعتی و گرمایشی و سطح ذخیره سازی پایین‌تر، در وضعیت خطیری قرار دارد. این کشور اکنون تازه در حال ساخت زیرساخت LNG است اما نخستین پایانه شناور به موقع برای کمک در سال جاری آماده نخواهد شد.

بر اساس گزارش بلومبرگ، همبستگی اتحادیه اروپا حفظ شده است. کشورهای اتحادیه اروپا برای کاهش مصرف گاز به میزان ۱۵ درصد در زمستان در صورت توقف عرضه گاز روسیه، به توافق سیاسی رسیدند. اگرچه استثناهایی وجود خواهد داشت اما تحت این طرح، اگر وضعیت اضطراری رخ دهد، کاهش مصرف گاز اجباری خواهد شد.