پـرمصـرف‌هـا هـوشیـار باشیـد!

 بر اساس برنامه ششم توسعه، میزان شدت انرژی باید به یک دوم اول برنامه پنجم کاهش می‌یافت، اما امروز شدت انرژی بیشتر نیز شده است. با توجه به گزارش کمیسیون انرژی در خصوص ناترازی مصرف گاز در سطح کشور، دو موضوع حیاتی برای کشور مطرح شده، یکی بحث تامین سوخت نیروگاه‌ها در فصل زمستان است که این احتمال وجود دارد که دوباره برای تامین سوخت برخی از نیروگاه‌ها به استفاده از سوخت مایع روی بیاوریم.

بخش خانگی ۵۶ درصد گاز  تولیدی را می‌بلعد

سهم بخش خانگی و تجاری از مصرف گاز کشور ۵۶ درصد ثبت شده درحالی که سهم بخش صنعت تنها ۴۴ درصد است، هم اکنون به طور میانگین روزانه حدود ۵۹۰ تا ۶۰۰ میلیون مترمکعب گاز در بخش خانگی - تجاری مصرف می‌شود که با توجه به پیش‌بینی هواشناسی مبنی بر کاهش دمای هوا در دی‌ماه در مقایسه با پارسال، این رقم به روزانه ۶۵۰ میلیون مترمکعب افزایش می‌یابد. مقدار مصرف فعلی گاز، در مقایسه با مدت مشابه پارسال با همین دما، روزانه ۶۰ میلیون مترمکعب افزایش یافته است. ناترازی تولید و مصرف گاز، تاثیرات مستقیم و غیرمستقیم در حوزه تولید، اشتغال و صادرات کشور داشته و از طرفی در حوزه تامین برق مصارف خانگی و هم تامین خوراک نیروگاه‌ها این ناترازی تاثیر منفی بر جای می‌گذارد، اگر خوراک نیروگاه‌ها تامین نشود یا باید نیروگاه را از رده خارج و خاموش یا اینکه از سوخت جایگزین استفاده کنند که مشکلاتی را به دنبال دارد.

مصوبه‌ای برای حل مشکل گاز

با توجه به این شرایط اخیرا مصوبه‌ای در دولت به تصویب رسید که بر اساس آن تعرفه گاز برای ۶۴ درصد مشترکان که در سه پله اول مصرفی قرار دارند هیچ افزایشی نیافته، اما برای پله‌های مصرفی چهارم و بالاتر، این تعرفه افزایش یافته است. آنطور که جواد اوجی، وزیر نفت اعلام کرده امسال هوا سردتر از سال قبل خواهد بود و کاهش شدید دما را داریم، بنابراین تدابیر خوبی از سوی صنعت نفت و گاز انجام شده تا زمستان بدون چالشی داشته باشیم در حال مدیریت مصرف هستیم. هفته گذشته مصوبه خیلی خوبی در هیات دولت درباره تعرفه مشترکان پرمصرف داشتیم.

به گفته وی، تعرفه گاز مشترکین که خارج از الگو، مصرف می‌کنند افزایش یافت. ۱۲ پله برای مصرف گاز تعیین کردیم که پله اول تا سوم افزایش نرخ نداشته است که این سه پله حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد مصرف‌کنندگان می‌شوند. از پله چهار افزایش نرخ را داریم. تعرفه کسانی که خیلی بیشتر از الگو مصرف می‌کنند، افزایش می‌یابد و این مشترکین نقره داغ می‌شوند و آنها از دولت گله مند نشوند چون عدالت نیست، کسانی الگوی مصرف را رعایت می‌کنند، بهای کسانی را بدهند که در منزل سونا دارند.

وزیر نفت با تاکید بر اینکه روی صحبت ما با کسانی است که مصرف آنها بیشتر از الگوی مصرف است و در پلکان‌های آخری هستند که تعرفه آنها همان قیمتی است که گاز تهیه می‌شود، اظهار کرد: تمامی خانواده‌های تحت پوشش کمیته امداد و سازمان بهزیستی اگر الگوی مصرف را رعایت کنند، تعرفه گاز آنها رایگان می‌شود.

 جزئیات جرایم مشترکان بدمصرف

آنطور که مسلم رحمانی، مدیر گازرسانی شرکت ملی گاز اعلام کرده برای مشترکان پرمصرف، علاوه بر افزایش پلکانی تعرفه‌ها، در آیین‌نامه دولت، جریمه دیگری نیز لحاظ شده است. میزان افزایش تعرفه از پله‌های چهارم به بعد که مشترکان پرمصرف هستند، به این صورت است که پلکان ۴، ۵ و ۶، افزایش ۳۰ درصدی نسبت به تعرفه سال قبل، پلکان ۷، ۸، ۹ و ۱۰ افزایش ۵۰ درصدی نسبت به سال گذشته و پلکان ۱۱ و ۱۲ که بسیار پرمصرف هستند، به ترتیب، به ازای هر مترمکعب ۵ و ۶ هزار تومان محاسبه خواهد شد. به گفته وی طبق آیین‌نامه اجرایی دولت، در مشترکان پرمصرف، اگر مشترکی از پلکان مصرفی ششم به بالا، نسبت به دوره مشابه سال قبل، ۸۰ درصد بیشتر مصرف گاز داشته باشد، در واقع مصرف آن مشترک نسبت به زمان مشابه سال قبل خود مشترک، رشدی ۸۰ درصدی داشته باشد، نرخ گاز بهای این مشترک، دو پلکان بالاتر حساب خواهد شد؛ این جریمه‌ای است که برای مصارف غیرنرمال درنظر گرفته شده و برای مشترکین در پلکان‌های ششم تا دهم لحاظ می‌شود.

وی اظهار کرد: برای مشترکانی که مصارف خود را کاهش دهند، به این صورت پاداش در نظر گرفته شده که اگر مشترکی در دوره فصل سرد، به میزان ۷۰ درصد سقف متعارف تعیین شده که سقف مصرفی پلکان سوم است، مصرف گاز داشته باشد، گاز بهای مشترک در آن دوره مصرفی، رایگان خواهد شد. اگر مشترکی در سه پلکان اول مصرف قرار گیرد و نسبت به دوره مشابه سال قبل، کاهش مصرف داشته باشد، به ازای هر یک واحد درصد کاهش، سه واحد درصد پاداش دریافت خواهد کرد.

به گفته مدیر گازرسانی شرکت ملی گاز نکته مهم اینجاست که افزایش تعرفه‌ها برای پلکان‌های مصرفی چهارم به بعد لحاظ شده، در واقع مشترکانی که به صورت متعارف مصرف گاز داشته باشند، مشمول هیچ افزایش تعرفه‌ای نشده‌اند. ۶۴ درصد از مشترکان در سه پله اول مصرف گاز قرار دارند، تعرفه گاز برای این دسته از مشترکان ثابت بوده و آخرین باری که تعرفه گاز مشترکانی که در سه پله اول مصرفی قرار دارند تغییر کرده، مربوط به سال ۹۴ است؛ در واقع از سال ۹۴ تا امروز، تعرفه گاز مصرفی مشترکانی که تا سقف الگو مصرف می‌کنند، تغییری نداشته است.

پرمصرف‌ها ۳۶۲ درصد بیشتر گاز می‌سوزانند

شدت مصرف انرژی در ایران در تمام زمینه‌ها بالا است. بر اساس اطلاعات آژانس بین‌المللی انرژی، ایران در رتبه اول شدت مصرف انرژی جهان قرار دارد تا آنجا که شدت مصرف انرژی در ایران دو برابر میانگین جهانی آن است.در واقع شدت مصرف انرژی به معنای واحد انرژی مصرف شده برای ایجاد یک درصد رشد اقتصادی است که این عدد در ایران ۱۰۰ درصد بیشتر از میانگین جهان است. موضوعی که ۲ دلیل عمده دارد. دلیل اول بهره‌وری پایین انرژی در صنایع و نیروگاه‌های کشور است. بهره‌وری در نیروگاه‌های کشور از ۲۵ درصد در نیروگاه‌های حرارتی تا حدود ۵۰ در نیروگاه‌های سیکل ترکیبی است. به طور میانگین تنها ۳۹ درصد از سوخت ارسالی به نیروگاه‌ها به برق تبدیل می‌شود. همین برق تولیدی با این بهره‌وری پایین نیز در مسیر ارسال به مصرف‌کننده هدرروی دارد.

وضعیت در سایر صنایع نیز چندان بهتر نیست. سیمانی‌ها همچنان با تکنولوژی‌های چند دهه قبل کار می‌کنند. صنعت فولاد نیز شرایط مناسبی ندارد. و با توجه به این بهره‌وری پایین و برای چرخیدن چرخ این صنایع، در عمل سوخت چه به صورت گاز و چه به صورت مایع، با قیمتی بسیار پایین به‌دست آنها می‌رسد. ارزان بودن سوخت باعث شده تا این صنایع به فکر افزایش بهره‌وری خود نباشند و نوسازی نیز اتفاق نیافتد. اما تمام ماجرا این نیست. در بخش خانگی نیز وضعیت به مراتب بدتر است. حدود ۷۰ درصد از گاز تولیدی کشور در زمستان در بخش خانگی مصرف می‌شود. این موضوع باعث شده تا گازرسانی به صنایع محدود شده و سوخت مایع جایگزین آن شود.  نکته مهم آن است که اگرچه بالا بودن مصرف گاز در بخش خانگی به دلیل راندمان پایین بخاری‌ها و موتورخانه‌ها در فصل سرد اتفاق می‌افتد اما مصرف در همه بخش‌ها برابر نیست. براساس آمار ۲ پله آخر مصرف گاز که بالاترین مصرف را در کشور دارند در مقایسه با ۳ پله اول که کم‌ترین میزان مصرف را به خود اختصاص می‌دهند، ۳۶۲ درصد گاز بیشتری می‌سوزانند. بیش از یک دهه است که مصرف گاز بخش خانگی در زمستان به صورت پلکانی رصد می‌شود. بر این اساس، مصرف‌کنندگان بخش خانگی در ۱۲ پله و ۵ اقلیم تقسیم شده‌اند. ۳ پله اول مربوط به مشترکان کم‌مصرف، از پله ۴ تا ۱۰ مشترکان پر مصرف و پله‌های ۱۱ و ۱۲ مشترکان بسیار پر مصرف گاز قرار دارند. آمارهای شرکت ملی گاز ایران نشان می‌دهد ۲۹ میلیون مصرف‌کننده در بخش خانگی وجود دارد. همچنین ۲۶ میلیون و ۷۰۰ هزار مشترک در بخش خانگی داریم که ۶۴ درصد از آنها مصرف گازی طبق الگوی مصرف دارند و این مشترکان در مجموع تنها ۳۵ درصد از مصرف گاز بخش خانگی در فصل سرد را به خود اختصاص می‌دهند. بر اساس این آمار، ۱۸.۵ میلیون مصرف‌کننده گاز بخش خانگی در پله‌های یک تا سه قرار دارند. مشترکان پر مصرف که در پله‌های ۴ تا ۱۰ قرار دارند، ۳۵ درصد مشترکان را شامل می‌شوند و ۶۰ درصد گاز بخش خانگی را مصرف می‌کنند.۱۰ میلیون مصرف‌کننده نیز در این پله‌ها گاز مصرف می‌کنند. ۲ پله آخر- پله‌های ۱۱ و ۱۲- مشترکان بسیار پرمصرف هستند و ۵.۴ مصرف گاز را به خود اختصاص می‌دهند که حدود ۵۸۰ هزار مصرف‌کننده گاز می‌شود. این مشترکان که اغلب صاحبان ویلاها و منازل بزرگ هستند، مصرف غیرمتعارف برای گرم کردن استخر و جکوزی دارند. از سوی دیگر بخش خانگی در ۵ ماهه سرد سال گذشته در مجموع ۴۰ میلیارد متر مکعب گاز مصرف کرده است. این آمارها نشان می‌دهد سهم هر مصرف‌کننده از مصرف گاز در پله‌های اول تا سوم ۷۵۷ متر مکعب گاز مصرف کرده است. سهم مشترکان در پله‌های چهارم تا دهم به طور میانگین هر کدام ۲ هزار و ۴۰۰ متر مکعب گاز مصرف کرده‌اند و سهم دو پله آخر نیز ۳ هزار و ۵۰۰ متر مکعب گاز برای هر مشترک بوده است. بنابراین مشترکان در پله‌های یازدهم و دوازدهم به طور میانگین ۴.۶ برابر و یا ۳۶۲ درصد گاز بیشتری در مقایسه با مشترکان در پله‌های اول تا سوم گاز می‌سوزانند. بنابراین استفاده از راهکارهایی مانند محاسبه پلکانی گاز بها و دریافت نرخ واقعی گاز در پله‌های بالاتر مصرف می‌تواند علاوه بر کمک به بهینه‌سازی مصرف گاز در زمستان در بخش خانگی، در عادلانه‌تر کردن قبض‌های گاز نیز موثر باشد.

اقدامی که در نرخ گاز بهای ۶۴ درصد از مشترکان تاثیری نخواهد داشت اما آنگونه که وزیر نفت اعلام کرده، مشترکان پر مصرف را نقره داغ می‌کند.

سخن پایانی

بسیاری از کارشناسان معتقدند با توجه به محدودیت منابع انرژی حرکت به سمت بهینه‌سازی مصرف یک ضرورت است. از محل صرفه جویی انرژی می‌توان برای کشور ارزآوری داشت و همچنین روی توسعه صنعت انرژی سرمایه‌گذاری کرد. بر اساس پیش‌بینی‌ها بین ۸۰ تا ۱۲۰ میلیارد دلار سرمایه نیاز است تا بتوانیم این صنعت را به روزرسانی کنیم. اگر این روند ادامه یابد و صرفا استحصال و سپس مصرف کنیم در آینده با مشکل مواجه خواهیم شد؛ بنابراین توجه به بهینه‌سازی امری مهم و ضروری است. علاوه بر مصرف داخلی گاز، بسیاری از کارشناسان بر توسعه بازارهای صادراتی اشاره دارند. این گروه معتقدند قرارداد صادرات گاز به ترکیه تا سال ۲۰۲۶ به اتمام خواهد رسید و در بحث تمدید آن گویا طرف ترکیه‌ای خواستار گاز بیشتر شده‌است. کارشناسان معتقدند اگر ما این تعهد را بپذیریم از عهده تامین آن بر نمی‌آییم. علاوه‌بر این چندین سال است که بخشی از سوخت نیروگاه‌ها را از طریق سوخت مایع تامین می‌کنیم. سهم گاز در نیروگاه‌ها تقریبا ۸۰ درصد بوده و ۲۰ درصد از طریق سوخت مایع یعنی گازوئیل و مازوت تامین می‌شود. در شرایط کنونی اگر بهینه‌سازی مصرف، همراستا با افزایش ظرفیت تولید دنبال نشود نخستین آسیب را در داخل و در تامین سوخت نیروگاه‌ها خواهیم خورد. در سال گذشته حدود ۱۹۳ میلیون مترمکعب ناترازی در حوزه گاز وجود داشت که طبق پیش‌بینی‌های صورت گرفته این ناترازی در سال آینده ۸درصد افزایش خواهد یافت. ادامه این روند می‌تواند فاصله زیادی بین تولید و مصرف در سطح کشور ایجاد کند.