دومینوی زمستانی برای غول صنعتی

 همزمان امریکا هم در بیانیه جدیدی، شرکت‌های پتروشیمی ایران، به عنوان واسطه فروش محصولات بالادستی صنعت نفت را تحریم کرده است.

به‌تازگی رئیس هیات‌مدیره اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی معتقد است؛ نه‌تنها ایده انجمن کارفرمایی برای خرید گاز بی‌معنی و ممکن است از این بابت با کاهش تولید مواجه باشیم، بلکه صادرات نیز احتمال دارد تا حدودی مختل شود، چرا که پیدا کردن خریداران، واسطه‌ها و کانال‌های مالی جدید زمانبر است. این در حالی است که براساس برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته قرار است ۱۵ میلیارد دلار از درآمدهای ارزی کشور از طریق صادرات پتروشیمی‌ها تامین شود. طبق گزارش‌های داخلی با آغاز روزهای سرد سال، از ۱۰ روز گذشته تاکنون، میزان مصرف گاز بخش خانگی و تجاری ۱.۵ برابر افزایش ‌یافته و همین موجب شده ناترازی تولید و مصرف گاز بیشتر شود.  صمت به‌مناسبت روز ملی صنعت پتروشیمی، این چالش‌ها را بررسی کرد.

ترس از قطعی گاز به جان پتروشیمی افتاد

قطعی گاز نه‌تنها پتروشیمی‌ها را با چالش مواجه می‌کند، بلکه تاثیر منفی آن به صنایع پایین‌دستی وابسته به گاز هم می‌رسد، به‌طوری‌که باتوجه به اعلام مدیرعامل شرکت گاز مبنی بر اینکه اگر مصرف کنترل نشود، ممکن است حتی با کاهش گازرسانی به نیروگاه‌ها هم مواجه شویم.

هنوز چند ماهی از چالش قطع برق شرکت‌های سیمانی در بازار سرمایه نگذشته که با شروع موج سرما، هراس قطعی گاز هم به جان این شرکت‌ها و به‌ویژه پتروشیمی‌ها افتاده است. داستانی تکراری که هر سال بلای جان پتروشیمی‌ها می‌شود و خسارت‌های سنگینی به این واحدهای تولیدی وارد می‌کند، به‌طوری‌که برخی از آنها چاره‌ای جز خاموشی ندارند.

با تشدید مصرف گاز خانگی و همچنین افزایش مصارف نیروگاه‌ها در فصل زمستان، بزرگ‌ترین صنعت حاضر در بورس که جزو ارزآورترین صنایع کشور نیز محسوب می‌شود، با اعمال محدودیت گازرسانی مواجه خواهد بود و بر این اساس، کاهش تولید یکی از چالش‌هایی است که گریبانگیر این صنعت می‌شود. ضمن آنکه وقتی تولید متوقف می‌شود، صادرات هم کاهش می‌یابد و در نهایت بر عملکرد مالی این شرکت‌ها تاثیر می‌گذارد.

خبر بستن شیرفلکه گاز پتروشیمی‌ها امسال با تایید و تکذیب‌های پی‌درپی مواجه بود تا جایی که ۱۱ آذر ۱۴۰۱ ، خبر آغاز قطعی گاز پتروشیمی‌ها و خارج شدن بخشی از پتروشیمی‌های عسلویه از مدار تولید منتشر شد، هرچندکه روز بعد از آن، گفته شد تاکنون هیچ‌کدام از پتروشیمی‌ها با قطع گاز مواجه نشده‌اند. بااین همه اعلام آماده‌باش به تمام پتروشیمی‌ها برای این مسئله داده شده است.

یک روز بعد از انتشار این خبر و تکذیب آن، مدیر کنترل تولید در نامه‌ای به مدیر دیسپچینگ شرکت گاز، دستور قطعی گاز ۱۰ مجتمع مرجان، مسجدسلیمان، زاگرس، شیراز، فن‌آوران، مارون، بندر امام، فجر، پردیس و متانول کاوه را با میزان کاهش به‌ترتیب ۴.۱، ۲، ۱.۵، ۱، ۰.۴، ۰.۴، ۰.۵، ۱. ۱ و ۴.۳ میلیون مترمکعب داد. علاوه بر محدودیت‌های اعلام‌شده، به سایر شرکت‌ها نیز دستورکاهش مصرف گاز و درصورت امکان، استفاده از سوخت مایع ابلاغ شده است.

تاثیر سرما بر افت تولید پتروشیمی

نرسی قربان، کارشناس حوزه انرژی به صمت گفت: به‌نظر می‌رسد پیش‌بینی‌ها برای زمستان سخت ایران به‌وقوع پیوسته است و هرچند تاکنون گزارشی از مشکلات جدی در تامین گاز بخش خانگی نرسیده، اما حداقل بخش صنعت و پتروشیمی‌های کشور درگیر زمستان سردی خواهند شد. میزان افت تولید پتروشیمی بی‌کم‌وکاست به‌میزان سرمای زمستان و تعداد روزهای قطعی گاز این صنایع بستگی دارد، چرا که در شرایط کمبود گاز، شکی نیست که پیش از هر گزینه‌ای حوزه صنایع فولاد و پتروشیمی‌ها در صدر لیست قطع گاز قرار می‌گیرند.

وی افزود: باتوجه به حجم بالای ذخایر گازی کشور، ایران توان تولید گاز به‌اندازه روسیه را دارد. در واقع تولید ما نسبت به مصارف و جمعیتی که داریم از بسیاری از کشورها بالاتر داشته و مسئله اصلی بر سر تامین منابع و سرمایه‌گذاری است

فشار سنگین روی شبکه انتقال گاز

نرسی‌قربان با تاکید بر اینکه ما باید این ذخایر را بالفعل کنیم،‌گفت: بالفعل شدن این منابع گازی عظیم منوط به سرمایه‌گذاری و داشتن تکنولوژی لازم است. نرخ گاز همواره بسیار ارزان بوده و این مسئله باعث شده تا مردم هم اهمیت چندانی به‌میزان مصرف خود ندهند، البته این امر تبعات دیگری هم داشته که مهم‌ترین آنها، ایجاد فشار بسیار سنگین روی شبکه انتقال و اختلال در روند صادرات گاز کشور بوده که صنایع مهمی همچون پتروشیمی را هم تحت‌تاثیر خود قرار داده است.

این کارشناس انرژی با اشاره به اینکه معضل فشار سنگین روی شبکه انتقال گاز کشور از جمله مشکلات این حوزه است گفت: این مورد هم بر شبکه صادرات گاز کشور فشار مضاعفی می‌آورد و هم آنکه بسیاری از مردم در نقاط مختلف کشور، به‌ویژه در شمال ایران را در معرض قطعی گاز قرار می‌دهد. بخش بسیار بااهمیت دیگر، موضوع عرضه است که به‌دلیل تحریم‌ها و مسائل سیاسی متعدد در حال ‌حاضر کشور ما به سرمایه عظیمی برای سرمایه‌گذاری در توسعه صنعت گاز، زیرساخت‌ها و تکنولوژی‌های مرتبط با آن دسترسی ندارد.

نرسی قربان با تاکید بر سابقه علاقه‌مندی بازیگران بین‌المللی برای توسعه بخش گاز ایران و مشارکت در این صنعت به صمت گفت: در میانه دهه ۷۰ تا اواسط دهه ۸۰ ، بسیاری از شرکت‌های بزرگ جهان مانند شل، پتروناس، بی‌پی و دیگران، برای سرمایه‌گذاری در بخش گازی ایران تلاش کردند، اما در نهایت به‌دلیل حاصل نشدن توافق و ادامه تحریم‌ها و مسائل سیاسی این امر محقق نشد و با رفتن این شرکت‌ها نیز، سرمایه جایگزینی برای بخش نفت و گاز ایران مهیا نشد.

یخ‌زدگی صنایع مادر در ایران

با این شرایط به‌نظر می‌رسد، آنچه برای اروپا پیش‌بینی می‌شد، پیش از آنکه منجر به برودت زندگی در قاره سبز شود، منجر به یخ‌زدگی صنایع اصلی و مادر ایران از جمله پتروشیمی شده است.  بی‌توجهی به مسئله بازسازی وضعیت و شبکه انتقال گاز در ایران، از دست رفتن بخشی از زیرساخت‌ها به‌دلیل بحران تحریم‌ها و نبود سرمایه‌گذاری مناسب برای توسعه میدان گازی پارس‌جنوبی، از جمله اخطارهایی بود که بارها کارشناسان درباره آن سخن گفتند، اما به‌نظر می‌رسد برای مسئولان کشور، زمانی بحران جدی می‌شود که فرارسیده باشد.

نرسی قربان در پایان گفت: در این میان، قطعی گاز نه‌تنها پتروشیمی‌ها را با چالش مواجه می‌کند، بلکه تاثیر منفی آن به صنایع پایین‌دستی وابسته به گاز هم می‌رسد. این موارد درحالی است که مدیرعامل شرکت گاز نیز چندی پیش گفت:« اگر مصرف کنترل نشود، ممکن است حتی با کاهش گازرسانی به نیروگاه‌ها مواجه شویم که در این صورت، کاهش گاز تولیدی به نیروگاه‌ها هم منجر به کاهش تولید برق می‌شود و بر همین مبنا، دوباره جریان قطعی برقی که تازه سیمانی‌ها و فولادی‌ها از آن خلاص شده بودند، اتفاق می‌افتد.»

لزوم صرفه‌جویی در صنایع پتروشیمی

سخن پایانی

صنعت پتروشیمی در چند دهه گذشته، توسعه همه‌جانبه‌ای داشته است؛ توسعه و تحولاتی که با دیدگاه‌ها و مدیریت‌های متفاوت، سبب اشتباه‌هایی شده که عوارض آن تاکنون در این صنعت باقی مانده است. صنعت پتروشیمی همیشه با این پرسش‌ها روبه‌رو بوده که آیا احداث این تعداد مجتمع پتروشیمی دور از محدوده‌های عملیاتی و صنعتی و پراکنده در شهرهای مختلف، اقدامی کارشناسی است؟

از مهم‌ترین چالش‌ها و نگرانی‌های صنعت پتروشیمی، موضوع تامین خوراک و انرژی است، در حالی که بخش قابل‌توجهی از صنعت پتروشیمی باوجود دسترسی به منابع عظیم گازی در پارس‌جنوبی و تامین سوخت گاز و مشتقات آن، فعالیت خود را آغاز کرده‌اند.

گاز طبیعی، اتان، پروپان، بوتان، میعانات گازی و نفتا از جمله خوراک‌های اصلی برای مجتمع‌های پتروشیمی هستند که متناسب با موقعیت جغرافیایی، دسترسی به منابع سوخت و توجیه‌های اقتصادی هر کدام از این سوخت‌ها انتخاب می‌شوند. سهم گاز طبیعی در میان مجموعه خوراک‌های پتروشیمی‌ها قابل‌توجه است، اما در مقابل، گاز مصرفی در بخش صنعتی و خانگی رقم قابل‌توجهی به‌شمار نمی‌آید.

طبق ارقام اعلام‌شده، صنعت پتروشیمی در جهان به‌طور میانگین حدود ۱۵ درصد از منابع نفت و گاز خود را به‌عنوان خوراک وارد زنجیره ارزش و تولید محصولات با ارزش‌افزوده بیشتر در مجتمع‌های پتروشیمی می‌کند. پیش‌بینی آینده این صنعت هم نشان می‌دهد این رقم به بیش از ۲۰ درصد هم خواهد رسید. با این حساب، سهم حدود ۵ درصدی گاز طبیعی و مشتقات آن در خوراک پتروشیمی‌های ایران رقم چندان زیادی نیست، از این‌رو باید هرچه سریع‌تر فکری به حال کمبود انرژی و قطعی احتمالی گاز این صنایع شود.