باوجود آنکه ایران کشوری حادثه‌خیز محسوب می‌شود، مسئله بیمه حوادث در دهه‌‌‌های گذشته چندان موردتوجه قرار نگرفته است. هرچند در میزان خسارت‌‌‌های واردشده هنگام وقوع حوادث طبیعی عواملی مانند کیفیت سازه‌‌‌ها، تراکم ساخت‌وساز و استاندارد بودن موقعیت مکانی برای ساخت‌وساز موثرند و پیشگیری از بروز خسارت در ابتدا باید از این مسیر صورت گیرد، اما پرداختن به مسائل بیمه حوادث نیز دارای اهمیت زیادی است؛ با این حال سال‌های طولانی در کشور مورد چشم‌پوشی قرار گرفته است. به‌گفته رئیس‌ کل بیمه مرکزی مقرر شده بود از ابتدای سال ۱۴۰۱ تمامی ساختمان‌های کشور که مشترک برق سراسری هستند، تحت پوشش بیمه حوادث طبیعی قرار گیرند که این مهم درحال اجراست؛ هرچند سازکار اجرا و برآورد مالی این مصوبه با اما‌واگرهایی از سوی فعالان صنعت بیمه همراه است. صمت درباره کم و کیف چگونگی پوشش ریسک زلزله و بلایای طبیعی با کارشناسان حوزه به گفت‌وگو پرداخته است.

بیمه‌نامه زلزله، بسیار ضروری اما مهجور

مصطفی آقا‌رضی، کارشناس صنعت بیمه درباره چگونگی پوشش ریسک زلزله و بلایای طبیعی توسط بیمه به صمت گفت: مجلس شورای اسلامی لایحه قانون صندوق بیمه حوادث طبیعی را تصویب کرده و این قانون به دولت نیز ابلاغ ‌شده است. براساس قانون جدید صندوق بیمه اجباری حوادث طبیعی، همه املاک مشترک برق سراسری باید تحت پوشش بیمه زلزله و حوادث طبیعی قرار گیرند، اما هر مالک ساختمان می‌تواند به‌منظور پوشش ریسک بلایای طبیعی به‌ویژه آتش‌سوزی و زلزله اقدام به خرید بیمه‌نامه تخصصی هم کند. وی اشاره به اینکه بیمه زلزله در کشور بسیار مغفول مانده، افزود: صندوق بیمه حوادث طبیعی، ۵۰ میلیارد تومان بودجه در اختیار دارد و مقرر شده بقیه بودجه موردنیاز از طرف دولت و حق‌بیمه دریافتی از افراد تامین شود.  ضمنا در مراحل اولیه، میزان پوشش بیمه‌ای هر ملک برای جبران خسارت‌ها، ۳۰ میلیون تومان و حق بیمه برای هر ملک نیز ۱۲۰ هزار تومان لحاظ شده بود که البته این رقم باتوجه به تورم سال ۱۴۰۱ رقم پایینی است. این کارشناس صنعت بیمه در ادامه یادآور شد: در این طرح بیمه‌‌ای، دولت نصف حق‌بیمه را پرداخت می‌کرد و مالک هر منزل مسکونی نیز ملزم به پرداخت ماهانه نصف دیگر حق‌بیمه بود، اما در حال ‌حاضر میزان پوشش خسارت‌ها افزایش‌ یافته که این امر به‌طبع افزایش سهم دولت و مالک را در پرداخت حق‌بیمه در پی دارد.

پرداخت حق‌بیمه با قبض برق

وی با اشاره به اینکه حق‌بیمه عمومی صندوق بلایای طبیعی از مهر سال گذشته از مشترکان برق اخذ شده، گفت: براساس دستورالعمل ابلاغ‌شده به وزارت نیرو در تیر ۱۴۰۰، سهم مشترکان از حق بیمه ساختمان‌های مسکونی در قبض برق آنها اضافه شده که حدود ۲۵ میلیون مشترک مشمول این قانون می‌شوند، اما رقم ۳۰ میلیون تومان به ازای هر ملک برای پوشش ریسک زلزله و بلایای طبیعی به‌ویژه در کلانشهرها رقم پایینی است؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود هر مالک برای واحد خود بیمه‌نامه مرتبط با پوشش ریسک بلایای طبیعی اخذ کند.

پیشگیری مقدم بر جبران خسارت

این کارشناس صنعت بیمه با رجحان بخشیدن پیشگیری بر پوشش ریسک اظهار کرد: پس از وقوع مخاطره، بار مالی سنگینی به‌منظور کمک‌رسانی به آسیب‌دیدگان و بازسازی اماکن تخریب‌شده بر دوش دولت گذاشته می‌شود، اما با برنامه‌ریزی صحیح پیش از وقوع مخاطرات طبیعی، می‌توان هزینه‌های تحمیل‌شده به دولت را به‌شدت کاهش داد و بحران را مدیریت کرد.

آقارضی با تاکید بر اینکه کشورهای پیشرفته دنیا اغلب از روش پیشگیری برای کاهش ریسک بلایای طبیعی استفاده می‌کنند، اظهار کرد: سرمایه انباشته‌شده در بخش ساختمان در ایران سهم بزرگی از کل سرمایه‌گذاری را در برمی‌گیرد و به همین دلیل، یافتن راهکاری که در صورت بروز مخاطرات طبیعی که اصلی‌ترین عامل تخریب ساختمان‌هاست از نابودی ثروت ملی جلوگیری کند، ضروری است.

ضرورت مناسب‌سازی قیمت

وی موثرترین راهکار برای جبران خسارت‌های ناشی از مخاطرات، به‌ویژه زلزله را پوشش ریسک با بیمه معرفی کرد و ادامه داد: در کشورهای توسعه‌یافته برای مدیریت مخاطرات طبیعی، بیمه به‌عنوان نهادی که ریسک را میان بیمه‌گذاران توزیع می‌کند، عمده‌ترین راه است. با استفاده از الزامات قانونی، نرخ‌گذاری مناسب و عادلانه برای حق‌بیمه و حمایت‌های دولت از برخی اقشار جامعه، می‌توان کمبود تقاضای موجود برای بیمه‌نامه زلزله را رفع کرد. آقارضی افزایش حجم نقدینگی را زمینه‌ساز توسعه صنعت بیمه دانست و افزود: بیمه زلزله به ساخت‌و‌ساز مقاوم و استاندارد در برابر زلزله می‌انجامد که در بلندمدت خسارت‌ها را به کمترین حد می‌رساند.

انتقال ریسک به بیمه‌گر

وی خاطرنشان کرد: در کشور حادثه‌خیز ایران مخاطرات طبیعی خسارات اقتصادی و تلفات جانی زیادی به کشور تحمیل کرده است. وقوع مخاطره، دارایی خانوار را به‌طورجدی در معرض خطر قرار می‌دهد و با کاهش درآمد و پس‌انداز، سبب کاهش سطح رفاه آنان می‌شود؛ بنابراین بهترین گزینه این است که پوشش ریسک این مخاطرات غیرقابل‌پیش‌بینی به شرکت‌های بیمه‌گر واگذار شود.

ریسک‌های «فاجعه‌آمیز»

آقا‌رضی با اشاره به اینکه در ایران شرکت‌های بیمه‌گر خسارت ناشی از بلایای طبیعی را در قالب« بیمه‌نامه آتش‌سوزی »پوشش می‌دهند، توضیح داد: بیمه زلزله و آتشفشان از مهم‌ترین خطرات تحت پوشش بیمه تکمیلی آتش‌سوزی است. افراد با خرید بیمه آتش‌سوزی می‌توانند پوشش خطر زلزله و آتشفشان را هم همزمان خریداری کنند. ازآنجایی‌که زلزله شدت و گستردگی بالایی دارد، به این دسته از ریسک‌ها، ریسک‌های «فاجعه‌آمیز» می‌گویند. این کارشناس صنعت بیمه خاطرنشان کرد: تا چند دهه پیش خطرات بلایای طبیعی از جمله زلزله به‌ندرت قابل بیمه شدن بودند، اما با گسترش فعالیت بیمه‌ای و پایه‌ریزی توسعه تئوری احتمالات و قانون اعداد بزرگ و همچنین ابتکار بیمه اتکایی و تقسیم ریسک بین بیمه‌گران، این دسته ریسک‌ها نیز به ریسک بیمه‌پذیر تبدیل ‌شده‌اند.

بیمه همه‌چیز جز جان انسان

وی افزود: خوشبختانه بیمه‌نامه زلزله به جمع بیمه‌نامه‌های شرکت‌های بیمه‌گر ایران نیز راه‌ یافته است. در بیمه‌نامه زلزله خسارت مستقیم واردشده به مکان‌ها اعم از مسکونی، غیرمسکونی و صنعتی همچنین اسباب و اثاثیه و لوازم موجود در آنها در مقابل زلزله یا آتش‌سوزی ناشی از زلزله یا آتشفشان بیمه می‌شوند. این کارشناس صنعت بیمه پیشنهاد کرد: از آنجایی ‌که کشور ما روی کمربند زلزله‌خیزجهان قرار گرفته، هر لحظه امکان فعال شدن گسل‌های پرخطر وجود دارد؛ بنابراین لازم است افراد برای پوشش ریسک این خطرات احتمالی اقدام به تهیه بیمه‌نامه‌های مربوطه کنند.

بیمه آتش‌سوزی همان بیمه زلزله است

اباذر اسفندیاری، کارشناس صنعت بیمه درباره چگونگی پوشش ریسک بلایای طبیعی در قالب بیمه آتش‌سوزی ساختمان به صمت گفت: بیمه آتش‌سوزی هم مانند سایر بیمه‌نامه‌ها یک قرارداد دوطرفه بین شرکت بیمه و بیمه‌گذار است و بیمه‌گر با دریافت حق‌بیمه از بیمه‌گذار، موظف به پرداخت غرامت و خسارت تا سقف مشخص‌شده است. لازم به ذکر است این بیمه‌نامه در برابر خسارت‌های جانی هیچ‌گونه تعهدی ندارد و تنها خسارت‌های مالی را جبران خواهد کرد.

بیمه آتش‌سوزی

وی افزود: بیمه‌نامه آتش‌سوزی شامل دو بخش اصلی و فرعی است. در بخش اصلی جبران خسارت‌های ناشی از آتش‌سوزی جزءلاینفک است؛ بنابراین در بخش اصلی حوادث آتش‌سوزی، عامل آتش که حاصل ترکیب هر نوع ماده‌ای با اکسیژن است به‌عنوان عامل پایه آتش‌سوزی در بیمه‌نامه آمده و هرگونه خسارتی ناشی از عامل آتش مورد پوشش بیمه قرار می‌گیرد. وی درباره سایر موارد تحت پوشش بیمه آتش‌سوزی اظهار کرد: صاعقه دومین موردی است که بیمه‌نامه آتش‌سوزی ریسک  آن را پوشش می دهد؛ بنابراین اگر حادثه‌ای از اصابت صاعقه به زمین اتفاق بیفتد، این حادثه جزو خسارت‌های این بیمه‌نامه قرار خواهد گرفت و جبران خسارت خواهد شد. این کارشناس بیمه با اشاره به اینکه اغلب آتش‌سوزی‌ها در منازل ناشی از انفجار است، توضیح داد: اگر در اثر آزاد شدن انرژی ناگهانی گاز یا بخار آسیبی رخ دهد، در دسته انفجار قرار می‌گیرد و خسارت‌ها تحت پوشش بیمه‌نامه آتش‌سوزی، پرداخت خواهد شد. البته هر نوع انفجاری در این بیمه‌نامه موردتعهد نیست؛ به‌طور مثال انفجار هسته‌ای، جزو موارد تحت پوشش در این بیمه‌نامه نیست. اسفندیاری خاطرنشان کرد: بیمه زلزله از پوشش‌های اضافی بیمه‌ آتش‌سوزی است. این پوشش‌ یکی از پرطرفدارترین و پرفروش ضمیمه‌های بیمه‌نامه آتش‌سوزی است.  به‌گفته این کارشناس صنعت بیمه، بیمه‌گر در بیمه‌نامه آتش‌سوزی، باتوجه به قراردادی که منعقد می‌کند، موظف به پرداخت خسارت برای مکان‌های مختلف می‌شود. به‌طورکلی مکان‌هایی که در بیمه آتش‌سوزی تحت پوشش قرار می‌گیرند به 3 دسته تقسیم می‌شوند که این 3 دسته عبارتند از منازل مسکونی، مراکز صنعتی و مراکز غیرصنعتی نظیر پاساژها.

ریسک بیشتر؛ حق بیمه بالاتر

وی با تاکید بر اینکه میزان ریسک یکی از عوامل تاثیرگذار بر نرخ بیمه‌نامه است، گفت: با اضافه شدن بیمه زلزله و بلایای طبیعی شرکت بیمه‌گر بیمه‌نامه‌ای برای پوشش ریسک این آسیب‌ها طراحی کرده که معمولا گران‌تر از بیمه‌نامه آتش‌سوزی است؛ بنابراین میزان ریسک، یکی از موارد بسیار مهم در قیمت‌گذاری و انتخاب پوشش‌های بیمه‌ای است. شرکت‌های بیمه‌ای، برخی از پوشش‌ها را باتوجه به میزان ریسک بالا ارائه نمی‌کنند و باتوجه به ریسک بالای برخی از موارد، میزان حق‌بیمه افزایش پیدا می‌کند.

ریسک «مورد» و «محل»

اسفندیاری توضیح داد: در بیمه‌نامه آتش‌سوزی و زلزله دو نوع ریسک «مورد بیمه» و ریسک «محل» قرارگیری مورد بیمه، ملاک قیمت‌گذاری محسوب می‌شود. برای تعیین سقف پوشش ریسک به‌طور معمول شرایط و ویژگی‌های «مورد بیمه» ملاک بررسی است. به‌طور مثال میزان ریسک انبار مواد قابل اشتعال از انبار مواد اولیه پوشاک، بسیار بالاتر است؛ در نتیجه باید برای جبران ریسک حق‌بیمه بیشتری پرداخت کرد. این کارشناس صنعت بیمه درباره ریسک محل قرارگیری موردبیمه توضیح داد: در این فاکتور، تاثیر شرایط محیطی بر میزان ریسک بروز حادثه، بررسی و مشخص می‌شود. به‌طور مثال در مناطق با تراکم بالای جمعیت مانند بازار تهران میزان ریسک افزایش دارد و به‌تبع آن میزان حق‌بیمه هم بیشتر خواهد شد. وی با تاکید بر اینکه میزان ریسک، یکی از عوامل مهم در قیمت‌گذاری بیمه‌نامه است تاکید کرد: البته ارزیابی خسارت آتش‌سوزی و زلزله را باید کارشناس بیمه انجام دهد. این ارزیابی بعد از حادثه انجام می‌شود و با میزان ریسک متفاوت است.

بیمه‌نامه‌ای مهجور

این کارشناس صنعت بیمه با اشاره به تجربه موفق کشورهای پیشرفته در افزایش ضریب نفوذ بیمه زلزله و بلایای طبیعی تصریح کرد: در کشورهای زلزله‌خیز، بیمه زلزله، اساسی‌ترین روش برای جبران خسارت است و بار مالی ‌دولت را کاهش می‌دهد، اما متاسفانه در ایران باوجود اینکه کشورمان روی گسل‌های خطرناک قرار دارد همچنان ضریب نفود این بیمه‌نامه بسیار پایین است. وی خاطرنشان کرد: ضعف و نبود حمایت بیمه‌ای کارآ در سطح مطلوب و سایر عوامل اثرگذار در ایران باعث شده زیان، توسط دولت و کمک‌های مردمی جبران شود. خسارت‌های به‌وجود آمده ناشی از زلزله در کشور و فقدان پوشش بیمه‌ای در بسیاری از موارد امنیت جامعه را به مخاطره می‌اندازد. این کارشناس صنعت بیمه با تاکید بر نقش صنعت بیمه در مقاوم‌سازی سازه‌های شهری و صنعتی توضیح داد: این صنعت می‌تواند با الزام به ورود بیمه زلزله در بدو ساخت‌وساز یک بنا به ایمن‌سازی ساختمان‌ها کمک کند و ریسک زلزله و بلایای طبیعی را با مقاوم‌سازی سازه پوشش دهد.

سخن پایانی

ایران از جمله کشورهای حادثه‌خیز جهان است، زیرا روی کمربند زلزله واقع ‌شده است؛ از این ‌رو ضرورت پوشش ریسک در این حوزه بسیار بالاست. اهمیت این موضوع به‌قدری است که بیمه مرکزی تصمیم به اجباری کردن بیمه زلزله برای تمام ساختمان‌ها گرفت. به‌گفته متخصصان این صنعت اجباری بودن بیمه زلزله در بدو ساخت منجر به مقاوم‌سازی ساختمان‌ها می‌شود. همچنین پوشش ریسک زلزله و بلایای طبیعی باعث خواهد شد بار مالی دولت در چنین مواقعی کاسته شده و دولت بتواند از توان خود برای احیای زیرساخت‌ها استفاده کند.