دامنه نوسان موجب کاهش زیان بورس بازان می‌شود؟

بر اساس این گزارش که در بهمن ماه منتشر شده است، کاهش دامنه نوسان نه تنها مانع از زیان سهامداران و کاهش ریسک بازار سرمایه نمی‌شود، بلکه با عواملی چون به درازا کشیدن روند اصلاح بازار، تاخیر در کشف قیمت، کاهش نقدشوندگی بازار محدودیت‌هایی را در بازار ایجاد می‌کند. علاوه بر این دامنه نوسان تحت تاثیر عاملی که به اثرکهربایی معروف است، موجب دستکاری قیمت‌ها شده و رسیدن قیمت‌ به کف و سقف دامنه را سرعت می‌بخشد:

دامنه نوسان چیست؟

محدوده قیمت (دامنه نوسان) کران‌های قیمتی هستند که کف و سقف قیمت قرار می‌گیرند. بسیاری از بازارهای نوظهور دارای مقررات محدوده قیمتی (دامنه نوسان) به‌خصوص در بازار سهام هستند.

در کشورهای مختلف محدوده قیمتی بین ۷ درصد تا ۵۰ درصد آخرین قیمت پایانی است. برای مثال در تایوان ۷ درصد در مالزی و تایلند ۳۰ درصد در جمهوری چک ۵۰ درصد در عمان ۷.۵ درصد در گروه بورس اروپایی ۱۰درصد عربستان ۱۰ درصد و دوبی امارات ۱۰-۱۵ درصد است. درحال‌حاضر دامنه نوسان قیمت سهام عادی در بورس تهران و فرابورس ایران ۵ درصد و در بازارپایه زرد، نارنجی و قرمز فرابورس ایران به ترتیب ۳، ۲ و ۱ درصد است.

آیا دامنه نوسان موجب کاهش زیان می‌شود؟

از اسفندماه سال ۱۳۹۸ در میان سیاستگذاران و فعالان بازار سرمایه، بحث کاهش دامنه نوسان داغ شد. موافقان بر این باورند که اگر دامنه نوسان کاهش پیدا می‌کرد، رشد بازار تعدیل می‌شد و سقوط کمتری را نیز شاهد می‌بودیم. در نتیجه زیان کمتری به سرمایه‌گذاران تازه وارد می‌رسید. اما بررسی‌ها چنین ادعایی را رد می‌کند.

برای راستی آزمایی ادعای موافقان کاهش دامنه نوسان، تغییرات قیمتی بازار سرمایه ایران در فاصله اسفند ۹۸ تا بهمن ۹۹ ارزیابی شده است. در این آزمایش نمادهای حاضر در بازار سرمایه به سه گروه بورسی با دامنه نوسان ۵درصد(۲۸۱ نماد)، فرابورسی با دامنه نوسان ۵ درصد(۱۱۷ نماد) و بازار پایه با دامنه نوسان یک تا سه درصد(۱۴۷ نماد) تقسیم شده است.

بازده سرمایه‌گذاری: بازده سه گروه سهام(بورسی، فرابورسی و بازارپایه) در بازه مورد بررسی تفاوت چندانی ندارد. همچنین این ادعا که دامنه نوسان مانع از رشد شدید قیمت‌ها می‌شود را رد می‌شود، در واقع اینگونه نیست که سهم‌های موجود در بازار پایه با دامنه نوسان حداکثر ۳ درصدی در دوران اوج گیری بازار(اسفند ۹۸ تا مرداد۹۹) باشدت کمتری رشد کنند یا اینکه در دوران افول بازار نیز (مرداد تا آبان ۹۹) دامنه نوسان محدودتر مانع از روند کاهشی آنها شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که متوسط زیان این سه گروه نسبت به اوج خود، تفاوت چشم‌گیری ندارد. بنابراین این ادعا که محدود کردن دامنه نوسان موجب آرام شدن نوسانات بازار می‌شود رد شده است.

متوسط افت هر گروه سهم از اوج قیمتی

ریسک: یکی از ویژگی‌های مهم یک دارایی، ریسک آن دارایی است. شاخص محاسبه ریسک در این گزارش، انحراف معیار بازدهی ماهانه است. بررسی‌ها نشان می‌دهد کمتر بودن دامنه نوسان لزوماً بر روند نوسانات بازدهی ماهانه تأثیر چندانی نداشته است. بعبارتی رفتار هر سه گروه در نوسانات بازدهی ماهانه تقریباً مشابه هم بوده است و ریسک میان سه گروه مورد بررسی تفاوت چندانی با یکدیگر ندارد.

نقدشوندگی: گروه بازار پایه نقدشوندگی کمتری در مقایسه با گروه بورس و فرابورس داشته است. کمتر بودن دامنه نوسان برای گروه بازار پایه احتمالا در کمتر بودن شاخص نقدشوندگی این گروه بی‌تأثیر نباشد. بنابراین کم کردن دامنه نوسان لزوماً آثار مثبتی به همراه نخواهد داشت و همچنین برخی اشکالات در پارامترهای اساسی بازار از جمله نقدشوندگی سهام ایجاد می‌کند.

مخالفان کاهش دامنه نوسان چه می‌گویند؟

اما مخالفان کاهش دامنه نوسان ضمن اینکه ادعای کاهش نوسان بازار تحت تاثیر این پارامتر را رد می‌کنند، معایبی برای دامنه نوسان مطرح می‌کنند که چهار مورد اصلی آن در ادامه آمده است:

۱- موجب سرریز نوسان بر روزهای آتی می‌شود، زیرا این محدوده از تغییرات بزرگ یک روزه و اصلاح سفارش‌های نامتوازن جلوگیری می‌کند

۲- موجب تأخیر در کشف قیمت و کارایی اطلاعاتی بازار می‌شود. بعبارتی محدوده قیمت باعث می‌شود قیمت نسبت به اطلاعات جدید دیرتر واکنش نشان دهد و با تأخیر به سطح تعادلی جدید برسد.

۳- محدوده قیمت میتواند موجب مداخله در معامله باشد. با چسبیدن قیمت سهم به سقف محدوده (صف خرید یا فروش) نقدشوندگی سهم کمتر می‌شود و صف معامله در روزهای آتی سنگین‌تر خواهد شد

۴- اما مهم‌تر از همه محدوده قیمت موجب می‌شود با نزدیک شدن قیمت به سقف یا کف قیمت، به سمت آن شتاب گیرد که به آن اثر کهربایی اطلاق می‌شود. این پدیده به رفتارهای معاملاتی نادرستی منجر می‌شود و نقدشوندگی سهام را کاهش می‌دهد. در واقع سرمایه‌گذاران از ترس عدم نقدشوندگی سهم و پیشگیری از قفل شدن سهم در صف‌های فروش یا خرید، با سرعت به سمت قیمت‌های کف یا سقف می‌روند. در ۸۵ درصد از صنایع بورس اوراق بهادار تهران اثر کهربایی در کف و در ۴۰ درصد این اثر در سقف وجود دارد. عبارتی چسبندگی قیمت به‌ویژه به کف دامنه نوسان در شرایطی که دامنه نوسان فعلی ۵ درصد است قابل توجه بوده و نتایج بررسی نشان می‌دهد کمتر کردن این دامنه و یا افزایش بیشتر حجم مبنا موجب تشدید این اثر خواهد شد. بدین معنی که اگر قیمت سهم به کف محدوده قیمت مجاز روزانه نزدیک شود، قیمت جهت رسیدن به کف محدوده شتاب بیشتری میگیرد.

در پایان مرکز پژوهشی سازمان بورس و اوراق بهادار ضمن تاکید بر اینکه معایب کاهش دامنه نوسان در حالی است که مزایای آن تایید نشده، نتیجه گرفته است: «تحت کاهش دامنه نوسان، سازوکارهای معاملاتی مبتنی بر مکانیزم عرضه و تقاضا در بازار بواسطه افزایش صف نشینی‌ها تضعیف می‌شود و احتمال شتاب گرفتن قیمت برای چسبیدن به کف یا سقف محدوده مجاز قیمت افزایش می‌یابد. این در حالی است که تغییرات و اصلاحات پی درپی زیرساختارها علی الخصوص در شرایطی که از اثربخشی مثبت آن اطمینان حاصل نشده است، به اعتماد سرمایه‌گذاران آسیب زده و ممکن است برخلاف تصور، به ثبات سیاستگذاری خدشه وارد کند.»