خبر خوش برای تازه واردان بورسی!

رونق چند سال اخیر بازار سرمایه ایران در شرایط تورمی کشور و همچنین دعوت‌های مکرر دولت گذشته، باعث شد که بسیاری از مردم برای حفظ ارزش دارایی‌های خود و کسب سود، وارد این بازار شوند. در حالی که تا ابتدای سال ۹۹، تنها حدود ۱۱میلیون کد معاملاتی صادر شده بود، این رقم با رشدی ۲۷میلیونی، در پایان سال به ۳۸میلیون کد (با درنظر گرفتن حضور برای معامله سهام عدالت) رسید.

از آن‌جایی که افراد تازه‌وارد، تخصصی در زمینه سرمایه‌ گذاری نداشتند، سعی کردند از افرادی پیروی کنند که در نظر اول فردی حرفه‌ای بنظر می‌آمدند. این اتفاق سبب شد که نوسانات بازار شدیدتر از حالت عادی شوند و ماهیت تحلیل‌پذیری بورس کمرنگ شود. همچنین تجربه ریزش بازار که از مرداد ماه سال گذشته آغاز شد، نشان داد که این افراد در افت‌های شدید بازار، بیشتر از سایرین آسیب می‌بینند.

بخشی از افراد نامتخصص، به طمع سود بیشتر تصمیم گرفته بودند که خودشان اقدام به معامله در بورس کنند اما بخش بزرگتری از آن‌ها به علت ناآگاهی از ابزارهای دیگر این بازار، به این شیوه سرمایه‌گذاری روی آورده بودند.

سرمایه‌گذاری مستقیم و غیرمستقیم

سرمایه‌گذاری در بورس به دو شیوه مستقیم و غیرمستقیم امکان‌پذیر است. سرمایه‌گذاری مستقیم یعنی هر فرد با کد معاملاتی خود، سهام خرید و فروش کند و مسئولیت همه سود یا زیان احتمالی این سرمایه‌گذاری را بپذیرد.

کارشناسان همواره به افراد غیرمتخصص توصیه می‌کنند، سهامداری به روش غیرمستقیم را انتخاب کنند. این شکل از سرمایه‌گذاری، به افرادی که زمان، دانش و تجربه کافی برای معامله‌گری در بورس را ندارند، این فرصت را می‌دهد تا بتوانند از سرمایه خود، عایدی کسب کنند. سرمایه‌گذاری غیر مستقیم، به دو روش سبدگردانی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری امکان پذیر است که اشخاص می‌توانند با توجه ریسک‌پذیری خود یکی از این دو روش را انتخاب کنند.

سبدگردانی، نظارت و کنترل متخصصان بر پرتفوی شما

در روش سبدگردانی، یک شخصیت حقوقی متخصص بورس که سبدگردان نامیده می‌شود، در قالب یک قرارداد، برای هر سرمایه‌گذار و به نام او، پرتفویی از انواع اوراق بهادار تشکیل می‌دهد. سبدگردان به طور مستمر این این پرتفو را مدیریت می‌کند و در ازای آن از سرمایه‌گذار کارمزد دریافت می‌کند. کارمزد سبدگردانی به دو بخش ثابت و متغیر تقسیم می‌شود. کارمزد ثابت، درصدی از خالص ارزش سبد است که به منظور ارائه خدمات سبدگردانی و تامین هزینه‌های جاری مثل هزینه‌های حسابرسی، مدیریت و … از سرمایه‌گذار اخذ می‌شود. همچنین کارمزد متغیر، درصدی از سودی است که از سرمایه‌گذاری بدست می‌آید. میزان این کارمزدها در وب‌سایت سبدگردانی‌ها موجود است.

 طبق قانون، سبدگردان‌ها تنها در سود سرمایه‌گذاری سهیم می‌شوند اما نباید سود مشخصی را برای سرمایه‌گذار تضمین کنند. همچنین بر اساس مقررات، سبدگردان موظف است قبل از تشکیل پرتفو، میزان ریسک‌پذیری هر فرد را اندازه‌گیری کند و سبد سرمایه‌گذاری متناسب با آن تشکیل دهد.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری، متنوع و کارآمد

یکی دیگر از روش‌های سرمایه‌گذاری غیر مستقیم، استفاده از صندوق‌های سرمایه‌گذاری است. صندوق‌های سرمایه‌گذاری به دو دسته کلی «صندوق‌های قابل معامله در بورس» و «صندوق‌های مبتنی بر صدور و ابطال» تقسیم می‌شوند که تفاوت اصلی این دو صندوق در نحوه معاملات آن‌ها است.

هر صندوق، از دارایی‌هایی تشکیل شده است که مجموع ارزش آن‌ها، NAV۱ یا خالص ارزش دارایی‌ها نامیده می‌شود. قیمت هر واحد صندوق، رقمی نزدیک به NAV آن تقسیم بر تعداد واحدها است. از آن‌جا که واحدهای صندوق قابل معامله در بورس یا فرابورس خرید و فروش می‌شوند، میزان عرضه و تقاضا بر قیمت هر واحد تاثیر‌گذار است.

هر فرد حقیقی می‌تواند با کد معاملاتی خود و از طریق کارگزاری‌ها، واحد‌های صندوق قابل معامله مورد نظر خود را خریداری کند.

نوع دیگری از صندوق‌های سرمایه‌گذاری، صندوق‌های مبتنی بر صدور و ابطال هستند. در واقع خرید واحد‌های یک صندوق، صدور و فروش آن‌ها، ابطال واحد نامیده می‌شود. معمولا قیمت صدور واحد‌ها، کمی بیشتر از قیمت ابطال آن‌ها است و این تفاوت قیمت، به عنوان، کارمزد صندوق، دریافت می‌شود.

همانطور که گفته شد، تفاوت اصلی این دو نوع صندوق در شیوه معاملات آن‌ها است. صندوق‌های مبتنی بر صدور و ابطال، برخلاف ETFها، در بورس خرید و فروش نمی‌شوند. بلکه متقاضی صدور، باید به شکل حضوری یا از طریق سایت صندوق، اقدام به خرید واحد‌های صندوق مورد نظر خود کند.

هر کدام از این دو نوع صندوق، انواع متفاوتی دارند که این تنوع باعث شده که هر فرد با هر سرمایه و سلیقه‌ای بتواند صندوق مورد نظر خود را پیدا کند. تفاوت اصلی این صندوق‌ها در ترکیب دارایی‌های آن‌ها است.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت

سرمایه‌گذاری از طریق صندوق‌های با درآمد ثابت می‌توانند برای افراد ریسک گریز بهترین گزینه باشد. بر اساس مقررات، صندوق‌های با درآمد ثابت باید حداقل ۷۰درصد پرتفوی خود را از اوراق مشارکت و سپرده بانکی تشکیل دهند. از آن‌جا که عایدی این اوراق از سود بانکی بیشتر است، این صندوق‌ها سودی ماهانه و بیشتر از سود بانکی را برای سرمایه‌گذاران تضمین می‌کنند.

همچنین برای برخی از این صندوق‌ها یک نهاد مالی معتبر، نقدشوندگی آن‌ها را تضمین می‌کند و در صورت عدم توانایی صندوق در بازگشت مبلغ سرمایه‌گذاری، این نهاد آن را می‌پردازد. نقد شوندگی بالای این صندوق‌ها باعث می‌شود که سرمایه‌گذاران به راحتی و با تاخیر یکی دو روزه برای دریافت وجه، بتوانند واحدهای صندوق خود را به پول نقد تبدیل کنند.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام

صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام، از دیگر انواع صندوق‌ها هستند که می‌توانند برای افرادی که قصد سرمایه‌گذاری در بورس را دارند، اما اطلاعات یا فرصت کافی برای این کار را ندارند، مناسب باشند.

از آن‌جایی که حداقل ۷۰درصد پرتفوی صندوق‌های سهامی، شامل سهام پذیرفته شده در بورس یا بازار اول فرابورس است، این صندوق‌ها ریسک سرمایه‌گذاری بالاتری دارند و سودی تضمین نمی‌کنند. با این وجود، ریسک بالاتر این صندوق‌ها به طور متوسط منجر به بازدهی بیشتر آن‌ها می‌شود. مثلا در شرایطی که چشم‌انداز سرمایه‌گذاری بورس روشن است، میزان سودآوری این صندوق‌ها نسبت به صندوق‌های درآمد ثابت، بسیار بیشتر است.

 صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلط

صندوق‌های مختلط، یکی دیگر از انواع صندوق‌ها هستند که از لحاظ ریسک سرمایه‌گذاری، مابین صندوق‌های درآمد ثابت و صندوق‌های سهامی قرار می‌گیرند. صندوق‌های مختلط حداکثر ۶۰درصد از دارایی خود را در سهام و حداقل ۴۰درصد از دارایی خود را در اوراق مشارکت و سپرده بانکی سرمایه‌گذاری می‌کنند. در نتیجه این صندوق‌ها هم سود تضمین شده ندارند اما بسیاری از آن‌ها، ضامن نقد شوندگی دارند.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری کالایی

صندوق‌های کالایی، نوعی از صندوق‌های ETF هستند که زیر نظر بورس کالا فعالیت می‌کنند. این صندوق‌ها در ابزار‌های کالایی موجود در بورس کالا مانند طلا، زعفران و... سرمایه‌گذاری می‌کنند. در نتیجه سرمایه‌گذاران بدون تحمل ریسک و هزینه نگه‌داری و انبارداری این کالاها می‌توانند سبد سرمایه‌گذاری خود را متنوع‌تر کنند. ارزش صندوق‌های کالایی، با تغییر قیمت دارایی پایه آن افزایش یا کاهش می‌یابد. این صندوق‌ها نیز بازارگردان دارند و نقدشوندگی آن‌ها تضمین می‌شود.

صندوق‌های کالایی به طور کلی به دو نوع صندوق تک کالایی یا سبدی از چند کالا منتشر می‌شوند. همچنین کارمزد پذیره‌نویسی صندوق کالایی، مشابه کارمزد معاملات است که از سرمایه‌گذار دریافت می‌شود.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه

صندوق‌های جسورانه با سرمایه‌گذاری در ایده‌ها و کسب‌وکارهای جدید، بسیار پرریسک هستند و ممکن است سرمایه‌‌ افرادی که در این صندوق‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند، چندین برابر شود یا حتی به صفر برسد. معمولا بین ۵۰ تا ۶۰درصد دارایی‌های صندوق جسورانه، متشکل از سهام شرکت‌های نوپا است و باقی این مقدار، در اوراق درآمد ثابت و سپرده‌های بانکی سرمایه‌گذاری می‌شود.

چگونه بهترین صندوق را انتخاب کنیم؟

اگر چه همه صندوق‌های سرمایه‌گذاری، زیر نظر سازمان بورس فعالیت می‌کنند و از افراد متخصص در این زمینه بهره می‌برند اما عملکرد یکسانی ندارند. با این وجود معیارهای متفاوتی وجود دارند که سرمایه‌گذاران می‌توانند برای انتخاب یک صندوق، از آن‌ها کمک بگیرند. بهترین مرجع برای بدست آوردن اطلاعات صندوق‌ها، سایت هر یک از آن‌ها و همچنین سایت مرکز پردازش اطلاعات مالی ایران به آدرس fipiran.com است.

بازدهی صندوق‌ها

یکی از این معیارها، مقایسه بازدهی صندوق‌های متفاوت در دوره‌های زمانی یکسان است. البته باید به این نکته توجه کرد که مقایسه عملکرد صندوق‌ها باید با توجه به طول عمر فعالیت آن‌ها انجام شود. همچنین صندوق‌هایی که با شیب ملایم و مستمری رشد داشت می‌کنند، نسبت به صندوق‌هایی که نسبت به تحرکات مثبت و منفی بازار نوسان شدیدی نشان می‌دهند، قابل اطمینان‌تر هستند.

در سایت فیپیران، بازدهی سالانه، شش ماه، سه ماهه و... صندوق‌ها نشان داده می‌شود و سهامداران می‌توانند با استفاده از اطلاعات این سایت، صندوق‌های مختلف را مقایسه کنند. همچنین باید این نکته را درنظر گرفت که این بازدهی‌ها گذشته‌نگر هستند و از روند کلی بازار سرمایه تأثیر می‌پذیرند.

ترکیب دارایی صندوق‌ها

یکی دیگر از نکات مقایسه صندوق‌ها، توجه به ترکیب دارایی آن‌ها است. برای مثال در ابتدای سال ۹۹ که بورس رونق خوبی پیدا کرده بود، صندوق‌های درآمد ثابتی که سهام بیشتری در پرتفوی خود داشتند، بازده بالاتری هم رقم زدند. در نقطه مقابل، در زمان افت بورس، این صندوق‌ها شاهد افت‌های شدیدتری بودند. هر یک از صندوق‌ها به صورت مستمر ترکیب دارایی‌های خود را در سایت کدال منتشر می‌کنند تا سرمایه‌گذاران با اشراف بر این نکته، صندوق مورد نظر خود را انتخاب کنند.

تخفیف‌های کارمزد

از دیگر معیارهای مقایسه صندوق‌ها می‌توان به مقایسه کارمزد آن‌ها اشاره کرد. اگرچه بخشی از این کارمزد، طبق قانون، بین همه صندوق‌ها ثابت است، اما برخی از صندوق‌ها برای جذب سرمایه‌گذاران به خود، تخفیف‌هایی روی کارمزد در نظر می‌گیرند. بدیهی است که کم بودن کارمزد یک صندوق نسبت به باقی صندوق‌ها، می‌تواند به عنوان یک معیار مثبت برای انتخاب آن در نظر گرفته شود.

ضریب بتای صندوق‌ها

ضریب بتا، تغییرات ارزش صندوق را نسبت به نوسانات بازار در طول زمان نشان می‌دهد. بتا عددی مثبت یا منفی است که هرچه مقدار آن برای یک صندوق بزرگتر باشد، حساسیت سرمایه گذاری در آن نسبت به تغییرات شاخص بازار بیشتر است.

بتای مثبت، نشان دهنده همسویی نوسانات صندوق و شاخص بازار است. برای مثال اگر بتای یک صندوق برابر دو باشد و شاخص بازار ۱۰درصد رشد کند، ارزش صندوق ۲۰درصد افزایش می‌یابد.

همچنین بتای منفی، بر ناهمسویی نوسانات صندوق و شاخص بازار دلالت دارد. برای مثال اگر بتای یک صندوق برابر ۰.۵- باشد و شاخص بازار ۱۰درصد رشد کند، ارزش صندوق پنج درصد کاهش پیدا می‌کند.

درنتیجه بتای یک، نشان دهنده متناسب بودن حرکت شاخص بازار و ارزش صندوق و بتای صفر، نشانگر عدم وجود رابطه بین این دو است.

از طرفی، بتای بزرگتر به معنای ریسک بیشتر و در نتیجه بازدهی بیشتر است. بنابراین به افراد ریسک‌ گریز توصیه می‌شود که صندوق‌هایی با بتای متعادل‌تر را انتخاب کنند.

ضریب آلفای صندوق‌ها

ضریب آلفا، بازده مازاد یک صندوق را نسبت به شاخص بازار نشان می‌دهد. آلفا نیز می‌تواند مثبت یا منفی باشد که البته هر جه مقدار آن بیشتر باشد، برای سرمایه‌گذار بهتر است. برای مثال اگر آلفای یک صندوق دو باشد، یعنی ان صندوق به میزان دو درصد، عملکرد بهتری نسبت به شاخص معیار خود داشته است. همچنین اگر آلفا منفی یک باشد، یعنی عملکرد صندوق، یک درصد ضعیف تر از شاخص معیار خود است.

علاوه بر مواردی که گفته شد، معیار‌هایی مثل روزشمار بودن یا ماه‌شمار بودن سود صندوق، داشتن یا نداشتن ضامن نقدشوندگی، سابقه مدیر صندوق و سابقه تشکیل صندوق، می‌تواند بر تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران موثر باشد. همچنین سایت فیپیران، برای راحت‌تر کردن کار سرمایه‌گذاران، عملکرد صندوق‌ها را در بازه‌های زمانی یک، سه و پنج ساله، در قالب یک تا پنج ستاره مشخص کرده است.