منظور بایدن از بازگشت به برجام چیست؟

حزب دموکرات امریکا پیش‌نویس سندی را در ۲۳ جولای منتشر کرد که تعبیر به مانیفست حزبی برای انتخابات ریاست جمهوری سوم نوامبر شد و در آن بر تغییر سیاست خارجی دوران ترامپ تأکید شده بود و برجام از جمله موارد ذکر شده در این سند بود. تأکید در این سند بر مبنای بازگشت به برجام بود و گفته شده بود که «برجام می‌تواند درها را برای تلاش‌های دیپلماتیک سازنده باز کند تا سایر مشکلات با ایران نیز حل شود.» هرچند جو بایدن به عنوان نامزد حزب دموکرات و رقیب دونالد ترامپ در آن انتخابات به صورت جسته و گریخته همین موضع سند حزبی را در مورد برجام بیان می‌کرد، اما ابعاد بازگشت برجام در سخنان او مشهود نبود تا اینکه در یادداشت روز یک شنبه خود تا اندازه‌ای این موضوع را روشن کرد و با این کار تردیدهایی را تأیید کرد که تا قبل از این مطرح شده بودند.

اولین نکته در یادداشت بایدن این است که او بازگشت خود به برجام را منوط به پایبندی کامل ایران به تعهداتش به برجام کرده است. این نکته تأییدی است بر گمانه‌زنی‌های قبل به این که بایدن به سادگی امریکا را به برجام بازنمی‌گرداند بلکه قدم اول را باید ایران بردارد، به این نحو که ایران باید تمام اقدامات متقابل خود را معکوس سازد تا این که امریکا حاضر به بازگشت به برجام شود. باید توجه داشت که بایدن حرفی از همزمانی متقابل نمی‌زند بلکه حرف او تعیین پیش‌شرط برای ایران است.

این کار جدای از انداختن تقصیر به گردن ایران معنای دیگری هم دارد که به تحریم‌ها مربوط می‌شود، چرا که بایدن به صراحت از تعلیق تحریم‌ها حرف نمی‌زند و چنین به نظر می‌رسد که در نظر او، تحریم‌ها دست‌کم تا پایبندی کامل ایران به تعهداتش همچنان حفظ می‌شوند. این برنامه‌ای است که قبل از این توسط مشاوران نزدیک بایدن نظیر تونی بلینکن و جیک سولیوان گفته شده بود و حالا خود بایدن بر آن مهر تأیید می‌زند.

نکته دیگر مربوط می‌شود به هزینه‌های سنگین مالی و انسانی که امریکا به نحو غیر قانونی بر ایران تحمیل کرده است و نه آن سند حزبی اشاره‌ای به این موضوع کرده بود و نه بایدن در یادداشت خود حرفی از آن زده است. روشن است که بایدن و حزب او حاضر نیستند مسئولیت ضرری را به عهده بگیرند که از سوی دولت امریکا بر ایران و به نحو غیرقانونی وارد شده و با این کار قصد فرار از تعهدات کشور خود را دارند. گذشته از این موارد، بایدن به صراحت بین بازگشت به برجام و مذاکره با ایران بر سر توافق جدید ارتباط برقرار کرده است.

نکته مهم و البته بسیار اساسی در این ارتباط است و این چیزی بسیار فراتر از بازگشت به برجام است. بایدن باز در این یادداشت و مثل گذشته این نکته را به خوبی تشریح نکرده، اما وقتی که بلینکن می‌گوید امریکا خواهان مذاکره با ایران برای «توافقی طولانی‌تر و بهتر» است، سولیوان هم تأکید می‌کند که دولت بایدن فشار را بر تهران حفظ خواهد کرد، طنین همان کلماتی شنیده می‌شود که در این سه سال از سوی ترامپ یا وزیر خارجه‌اش مایک پمپئو شنیده شده، چرا که این دو هم مدام مدعی مذاکره با ایران برای دستیابی به توافقی «طولانی‌تر و بهتر» بوده‌اند و از فشار بر تهران برای رسیدن به این هدف استفاده می‌کنند. به نظر می‌رسد که راهبرد دولت بایدن در ماهیت خود تفاوت اساسی با دولت ترامپ نداشته باشد، زیرا این راهبرد همانند ترامپ متکی بر این سه عنصر اساسی است: ۱- حفظ فشار، ۲- مذاکرات جدید، ۳- توافقی طولانی‌تر و بهتر.

تنها اختلاف در خروج یا بازگشت به برجام است و اتفاقاً بایدن با بازگشت به برجام به دنبال دستیابی مجدد به همان اهرم فشاری است که بایدن با خروج از آن و اجرای سیاست یکجانبه‌گرا خود را از آن محروم کرده بود. این اهرم فشار همراهی متحدین بین‌المللی و به خصوص متحدین اروپایی است که حالا بایدن با بازگشت صوری به برجام قصد همراهی آنان را دارد تا همان فشار دولت ترامپ یا دست‌کم سطحی از آن فشار را با همکاری متحدینش پیش ببرد. در نتیجه، مانیفست حزب دموکرات و یادداشت اخیر بایدن هیچ کدام طلیعه‌ای روشن از اجرای کامل برجام و پایبندی امریکا به تعهداتش را نشان نمی‌دهد، بلکه به نظر می‌رسد بایدن با یک تغییر صوری به دنبال اجرای همان راهبرد دولت ترامپ باشد.