کدام کشور دیگر آسمان خود را به روی روسیه بست؟

اعلام تصمیم آنکارا مبنی بر بسته شدن حریم هوایی آسمان ترکیه به روی هواپیماهای نظامی و غیر نظامی روسیه که به سمت سوریه می روند، شباهت بسیاری به یک چرخش سیاسی جدید در مواضع دولت اردوغان در قبال سران کرملین دارد.

مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه اعلام کرده که قبلاً مجوز عبور هواپیماهای نظامی روسیه از حریم هوایی ترکیه به سوی سوریه، هر سه ماه یک بار صادر می شد، اما حالا که مدتی از پایان مهلت مجوز مزبور گذشته، ترکیه قصد تمدید آن را ندارد.

این تحول جدید نشان می دهد که ترکیه، دو پرونده سوریه و اوکراین را در یک راستا و یک جهت می بیند و همچنان که بر اساس پیمان مونترو، مانع از عبور ناوهای نظامی روسیه از بسفر به دریای سیاه است، درمورد سوریه نیز چنین موضوعی اتخاذ می کند. چنین تصمیمی به این معنی است که ترکیه در برابر روسیه، موضعی جدی اتخاذ کرده و اگر تا دیروز، در جانبداری از اوکراین، به شکل نرم و معتدل رفتار می کرد، حالا بر میزان این جانبداری افزوده شده است.

اعلام مواضع ترکیه در برابر روسیه، همزمان شده است با نزدیکتر شدن روابط سران آنکارا و مقامات کی یف. امروز اردوغان در یک گفتگوی تلفنی با زلنسکی بر آمادگی ترکیه به منظور تسهیل روند مذاکرات و رویکرد مثبت آنکارا نسبت به مساله ضمانت امنیت اوکراین تاکید کرد.

همچنین ژنرال خلوصی آکار، وزیر دفاع ملی ترکیه با اولکسی رزنیکوف، همتای اوکراینی خود درباره تحولات اخیر این کشور تلفنی گفتگو کرد. طرفین در این تماس تلفنی در مورد برقراری فوری آتش‌بس و ثبات در اوکراین بحث و رایزنی کردند و موضوعاتی مانند حصول اطمینان از حمل و نقل ایمن هوایی و کشتی‌های تجاری منتظر در بنادر اوکراین مورد بحث و بررسی قرار گرفت. آکار همچنین یک بار دیگر تاکید کرد که ترکیه به ارائه کمک‌های بشردوستانه به اوکراین ادامه خواهد داد.

افزایش میزان تماس های تلفنی مقامات ترکیه با اوکراینی ها در حالی است که قرار است آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل پیش از سفر به روسیه و اوکراین برای دیدار با رجب طیب اردوغان، رئیس‌ جمهور ترکیه به آنکارا برود.

در بیانیه‌ای که دفتر دبیرکل سازمان ملل منتشر کرده، آمده است: گوترش روز ۲۵ آوریل (فردا) به آنکارا سفر و با رئیس‌ جمهور اردوغان دیدار خواهد کرد. بر این اساس قرار است گوترش روز ۲۶ آوریل در مسکو با ولادیمیر پوتین، رئیس ‌جمهور روسیه و ۲۸ آوریل در اوکراین با ولودیمیر زلنسکی، رئیس ‌جمهور این کشور دیدار کند.

همچنان که انتظار می رفت، دستگاه رسانه ای و تبلیغاتی عظیم حزب حاکم ترکیه، از همین حالا با بزرگ نمایی فراوان در مورد اهمیت سفر دبیرکل سازمان ملل خبررسانی کرده اند و کم نیستند شمار تحلیل گرانی که آشکارا پیشنهاد می کنند جایزه صلح نوبل به رئیس جمهور ترکیه داده شود!

این درحالی است که به تعبیر کهن و عوامانه، صلح در اوکراین نه به دار است و نه به بار است و اساساً مشخص نیست که در صورت رسیدن به یک توافق نهایی، ترکیه دقیقاً چه موقعیت و جایگاهی داشته باشد.

پهپادهایی که سر و صدا به پا نکردند

به گواه بسیاری از تحلیلگران دفاعی و امنیتی، در ماجرای جنگ آذربایجان و ارمنستان، این ترکیه بود که ورق را برگرداند. چرا که به کارگیری ده ها فروند پهپاد پیشرفته و مسلح مدل بیرقدار تی بی ۲ باعث شد که علاوه بر زمینگیر شدن یگانهای زرهی ارمنستان، جایگاه های پرتاب موشک نیز از بین بروند. در نتیجه، رسانه های ترکیه و آذربایجان، در حجم و گستره ای عظیم، در این مورد تبلیغ کردند.

اما در جنگ اوکراین چنین چیزی روی نداد. پهپادهای ترکیه نتوانست ورق جنگ در اوکراین را برگرداند و اساساً، رسانه های تحت امر حزب عدالت و توسعه نیز هرگز اجازه نیافتند که در مورد تاثیر عملیاتی پهپادهای ترکیه در اوکراین، مطلب و گزارش خاصی منتشر کنند. چرا که ترکیه از واکنش های احتمالی روسیه هراسان بود و می دانست که بین روسیه و ارمنستان، تفاوت از زمین است تا به آسمان. بنابراین نمی توان با خاطری آسوده اعلام کرد که بیرقدار در این جنگ، چه لطماتی به ارتش روسیه وارد کرده است.

دولت اردوغان در پرونده حمله روسیه به اوکراین، عملاً در شرایط خاص و حساسی قرار گرفت. چرا که در برخی مسائل به صورت خواسته و در بعضی حوزه ها نیز به شکل ناخواسته، عملاً در آچمز و در دشواری انتخاب قرار گرفت.

برخی از موقعیت ها و شرایط حساس ترکیه به این شکل است:

۱. ترکیه به اوکراین پهپاد فروخته اما با روسیه نیز روابط گرمی دارد و کرملین ۶ ماه پیش از این جنگ، از فروش پهپادهای ترکیه ای به اوکراینی های اظهار نگرانی و گله مندی کرده بود.

۲.ترکیه عضو ناتو است و آمریکا و دیگر اعضای ناتو انتظار داشتند که این کشور به عنوان یک عضو ناتودر جبهه غرب بایستد. اما کیست که نداند منافع حیاتی ترکیه در حوزه های انرژی، توریسم و کار، در گرو حفظ رابطه با روسیه است.

۳.ترکیه در بسیاری از حوزه ها با روسیه همراه و موافق است اما هنوز هم الحاق کریمه را به رسمیت نشناخته و با جدیت تمام از تاتارها حمایت می کند.

۴.با توجه به مشی عملگرایانه و پراگماتیستی اردوغان و دولت او، می توان به این جمع بندی رسید که اگر روسیه در حمله به اوکراین، پیروزی برق آسا و گسترده ای به دست آورده بود، ترکیه نیز در حمایت از اوکراین، تا حدودی تعلل می کرد و پا پس می کشید.

در پایان باید گفت، ترکیه تلاش کرده تا در پرونده اوکراین، موضع میانه اتخاذ کند و ضمن محکوم کردن برخی از مواضع روسیه، تا حدودی در کنار اوکراین و ناتو نیز بایستد. اگر چه در نگرش و رفتار ترکیه در این ماجرا، تا حدی مصداق وسط لحاف خوابیدن است، اما با توجه به شرایط ژئوپولیتیکی ترکیه، اشتراک منافع همزمان با روسیه و اوکراین، عضویت در اوکراین و وابستگی بیش از حد آینده ترکیه به روسیه در عرصه انتقال انرژی به اروپا، تیم اردوغان شانس آن را نداشت که سیاست دیگری برگزیند.