رقیب بی‌بدیل در واردات ایران کدام کشور است؟

حدود یک ماه قبل مصوبه‌ای از سوی ستاد هماهنگی اقتصادی دولت به تصویب رسید که براساس یکی از بندهای آن سابقه به عنوان عاملی که سقف واردات را محدود می‌کرد حذف شد.

در واقع تا پیش از این سقف واردات براساس میانگین دو سال واردات یک واردکننده تعیین می‌شده است اما در شیوه جدید هر صادرکننده‌ای که نسبت به سال گذشته، از صادرات بیشتری برخوردار باشد، از شرط سقف و سابقه معاف خواهد بود.

براساس این مصوبه که اواخر اسفند ماه از سوی معاون اقتصادی رئیس جمهور به وزارت صنعت، معدن و تجارت ابلاغ شد، اعتبارسنجی جایگزین سابقه واردات گردیده است.

پس از ابلاغ این مصوبه و در فروردین ماه سال جاری مدیر کل دفتر مقررات صادرات و واردات این وزارتخانه، دستور داده است تا در راستای جایگزینی سابقه واردکنندگان براساس نظـام رتبـه بنـدی اعتباری در سامانه اعتبارسنجی و رتبـه‌بنـدی، سابقه واردات برای کلیه ردیف تعرفه‌ها در سامانه جامع تجارت حذف گردد.

با وجود پیگیری‌های متعدد، وزارت خانه مسئول نسبت به رفع ابهام در خصوص تغییراتی که ممکن است جایگزینی اعتبارسنجی به جای سابقه واردات داشته باشد اقدام نکرده است. با این حال بررسی‌های انجام شده نشان داد که حداقل ۹ شاخص برای اعتبارسنجی واردکنندگان در نظر گرفته شده است. هر کدام از این شاخص‌های اصلی شامل چندین زیر شاخه بخش مختلف هستند.

بررسی ۹ شاخص اعتبارسنجی

اطلاعات پایه به عنوان اولین بخش شامل زیر شاخه‌هایی از جمله شاخص‌های مسئولیت پذیری، شاخص‌های مالی و شاخص‌های کسب و کار کمی و کیفی است. وضعیت مدیران نیز به شامل مواردی مانند تجربه کاری اعضای هیئت مدیره و مدیران ارشد و گواهی دوره‌های تخصصی اعضای هیئت مدیره و مدیران ارشد است.

لازم به ذکر است که نظام مدیریتی به عنوان سومین شاخص، دارای زیر مجموعه‌هایی نظیر نوع و ترکیب مالکیت، نظامنامه کیفیت، گواهینامه‌ها و استانداردها و جوایز معتبر است. همچنین استقرار حاکمیت شرکتی، مدیریت زنجیره ارزش، برنامه‌ریزی بلند مدت و توجه به تحقیق و توسعه از جمله مواردی است که در خصوص شاخص برنامه‌ریزی راهبردی مورد توجه قرار گرفته است.

در بحث وضعیت تولید نیز معیارهایی نظیر میزان تولید، راندمان تولید (نسبت تولید به ظرفیت اسمی)، تنوع تولید، سهم دانش و فناوری در تولید و ترکیب ارزش افزوده ذکر شده است. شاخص دیگری که به عنوان یکی از معیارهای اعتبارسنجی در نظر گرفته شده وضعیت اشتغال است که در آن تعداد افراد شاغل، سطح تحصیلات افراد شاغل، تخصص افراد شاغل، تجربه افراد شاعل و درآمد سرانه افراد شاغل در نظر گرفته شده است.

وضعیت بهروری نیز مواردی از جمله بهروری سرمایه و رقابت‌پذیر در آن، بهروری انرژی و رقابت‌پذیری در آن و بهروری نیروی کار و رقابت‌پذیری در آن را شامل می‌شود. تشکل‌گرایی، فعالیت‌های عام‌المنفعه و محرومیت‌زدایی شاخص هشتمی است که برای اعتبارسنجی در نظر گرفته شده است،

این شاخص شامل زیر مجموعه‌هایی مانند عضویت در انجمن‌های خیریه، میزان فعالیت‌های عام‌المنفعه، سرمایه‌گذاری در مناطق محروم، توسعه مسئولیت‌پذیری اجتماعی و عضویت و مشارکت فعال در اتحادیه‌ها و تشکل‌های صنفی، هیئت نمایندگان، کمیسیون‌های تخصصی و اتاق‌های مشترک است.

آخرین شاخص نیز رونق موضوع فعالیت است که بحث پیش‌بینی رونق موضوع فعالیت در آینده در آن مورد توجه قرار گرفته است.

افزایش نوسانات نرخ ارز و رشد ریسک واردات با اجرایی شدن فرآیند جدید واردات

شاخص‌هایی که از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت در نظر گرفته شده است، در ظاهر کاملا درست و قابل توجیه به نظر میرسد اما تغییر این شیوه عملا منجر به حذف سقف واردات و نامحدود شدن آن خواهد شد چرا که تنها عاملی که تا پیش از این آن را محدود می‌کرد(سابقه واردکننده) کنارگذاشته خواهد شد.

همانطور که اشاره شد برخی از شاخص‌های تعیین شده شامل تشکل‌گرایی، فعالیت‌های عام‌المنفعه و محرومیت‌زدایی است. اینکه بحث‌های اجتماعی در اعتبارسنجی دیده شود به خودی خود اقدام خوبی است اما قطعا در مورد یک واردکننده این شاخص‌های پایه‌ای به خصوص شاخص‌های مالی و بحث گردش حساب واردکنندگان است که باید معیار اصلی اعتبارسنجی باشد در غیر این صورت ممکن است بستری برای سوء استفاده برخی افراد در جهت ثبت سفارشهای مازاد بر نیاز و خارج از قاعده فراهم شود.

به عقیده برخی از کارشناسان نتیجه این اتفاق و حذف دفعی نظام سابقه واردات که هزینه قابل توجهی برای پیاده سازی آن شده بود، در نهایت منجر به افزایش ثبت‌سفارش‌ها و در نهایت واردات بی‌رویه خواهد شد. موضوع زمانی روشن‌تر می‌شود که بدانیم، مصوبه قبلی هیئت وزیران که سقف واردات را محدود می‌کرد در سال ۱۳۹۷ و در شرایط تنگنای ارزی کشور به تصویب رسیده بود، شاید تا حدودی این موضوع منجر به کنترل تقاضای وارداتی در کشور شد.

در حقیقت نتیجه مستقیم افزایش سقف واردات، رشد تقاضای ارز خواهد بود آن هم در شرایطی که بازار ارز همچنان درگیر نوسان است و افزایش تقاضای واردات می‌تواند باعث ایجاد روند صعودی در بازار ارز شود. درهمین خصوص ضروری است که بانک مرکزی نیز اظهار نظر مشخصی در این حوزه داشته باشد.

با توجه به اینکه جایگزینی اعتبارسنجی هم در بحث فساد و ریسک واردات و هم در بحث افزایش تورم(با تاثیر بر نرخ ارز) تاثیر منفی دارد؛ الزامی است، وزارت صنعت، معدن و تجارت، فرآیند اعتبارسنجی را تغییر داده و آن را به مدل قبلی ترکیب کند و یا اینکه با توجه به مشکلات موجود اجرای آن را متوقف کند.