رتبه ایران در حفاظت از محیط زیست چند است؟

در چند دهه اخیر به ویژه طی سال‌های برنامه ششم توسعه ابزارهای قانونی مختلفی جهت حفظ و حراست از محیط‌زیست کشور تدوین و به مرحله اجرا درآمده و در بسیاری موارد دولت با حضور و عضویت در کنوانسیون‌های جهانی و مجامع حمایتی منطقه‌ای و بین‌المللی رویکرد حفظ محیط‌زیست را دنبال کرده است، اما شواهد امر گویا نتایج مطلوبی از عملکرد دستگاه‌های مرتبط با در حفظ و پاسداری از محیط‌زیست ملی نیست. همچنین در حیطه قوانین، وجود مسائلی نیز تعدد قوانین و مقررات زیست محیطی، نبود ضمانت اجرایی قوی و محکم، عدم به روز رسانی و تدوین قوانین جدید و استفاده از قوانین قدیمی، عدم تناسب جرائم با خسارات وارده بر محیط‌زیست و عدم تعیین دقیق ارزش‌های اقتصادی عوامل زیست محیطی مشکلات مضاعفی را در نظارت، کنترل و اجرایی نمودن قوانین زیست محیطی موجود پدید آورده است.

با توجه به نادیده گرفتن حدود نیمی از وظایف و مسئولیت‌های زیست محیطی توسط سازمان محیط‌زیست و کوتاهی این سازمان در این ماجرا و اینکه الزامات زیست محیطی در نظام برنامه‌ریزی و بودجه ریزی کشور تاکنون جایگاه واقعی خود را نیافته است.

به طور کلی عملکرد دولت یازدهم و دوازدهم در زمینه محیط‌زیست در قیاس با حجم بحران‌های زیست محیطی و اهمیت موضوع از ابعاد مختلف امنیتی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و سلامت مطلوب تلقی نمی‌شود. به همین دلیل پیشنهاد بازوی نظارتی مجلس این است که در برنامه هفتم توسعه، ملاحظات زیست محیطی به صورت واقعی و با ضمانت اجرایی قوی‌تر در متن برنامه‌ها و بودجه سنواتی لحاظ شود و به اجرا در بیاید.

نوسان در عملکرد

یکی از شاخص‌های مهم توسعه کشورها، عملکرد زیست محیطی یا توسعه زیست محیطی آنها است. این شاخص درحال‌حاضر معیاری جهت ارزیابی پیشرفت کشورها در زمینه محیط‌زیست است و هر دو سال یکبار در اجلاس جهانی اقتصاد در داووس با همکاری دانشگاه ییل و کلمبیا منتشر می‌شود.

آخرین گزارش منتشر شده در این زمینه در ژوئن سال ۲۰۲۰ است که در آن ۳۲ شاخص در ۱۱ زمینه در ۱۸۰ کشور اندازه‌گیری شده است. براین اساس ایران با کسب امتیاز ۴۸ در رده ۶۷ جهان قرار گرفته است. به این ترتیب ایران در رده کشورهایی با عملکرد ضعیف در محیط قرار گرفته است. بررسی شاخص عملکرد محیط‌زیست بیانگر نوسانات فراوان ایران در این بخش بوده است.

در شاخص عملکرد زیست محیطی، معیارهای مختلفی اندازه‌گیری می‌شوند که مجموع آنها در کنار هم، نمره هر کشور و درنتیجه رتبه‌بندی را مشخص می‌کند. وضعیت ایران نیز بیانگر بهبود اوضاع در برخی حوزه‌های زیست محیطی و البته ضعف در برخی شاخص‌های عملکردی داشته است. به طور مثال در بخش آلودگی این شاخص، ایران رتبه ۵۹ را دارد اما در دو بخش آلودگی هوای ذرات کوچکتر از ۲.۵ میکرون و آلودگی ناشی از ازن، شرایط نامطلوبی حاکم است.

در کدام بخش‌ها عملکرد ضعیف بوده است؟

معضل آلودگی هوای ذرات کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون در ایران پیشینه طولانی دارد اما آلودگی هوای ازن که بیشتر در فصل تابستان مشاهده می‌شود، بحران جدیدی است که ایران را جزو ۵۰ کشور آخر در این رابطه قرار داده است. یکی از بدترین رتبه‌های ایران در این شاخص مربوط به تنوع زیستی است، موضوعی که هر ازگاهی خبر از شرایط ناگوار آن در ایران هم شنیده می‌شود. در این بخش رتبه ایران از کشورهایی چون عربستان سعودی، قطر، عراق، نیجریه، کنیا و مصر هم ضعیف‌تر است و کشور در رتبه ۱۳۷ جهان قرار دارد.

در بخش تغییر اقلیم نیز که متغیرهایی نظیر انتشار گازهای گلخانه‌ای بررسی شده ایران رتبه ۷۴ را دارد. سرانه انتشار گازهای گلخانه‌ای در ایران ۷.۵ تا ۸ تن است و میزان انتشار در سالیان اخیر روند صعودی داشته و سالانه ۶.۵ درصد افزایش داشته است.

علاوه بر این، معیاری به نام تصفیه فاضلاب در این شاخص قرار که ایران در رتبه ۸۷ آن قرار دارد و پایین‌ترین نمره شاخص‌های زیست‌محیطی کشور هم با نمره ۳.۷ مربوط به همین بخش است. به این ترتیب بدترین عملکرد مربوط به شاخص در معرض قرار گرفتن با است که رتبه ۱۶۴ جهان را به خود اختصاص داده است. این امر نشاندهنده لزوم توجه بیشتر به این آلاینده در سطح کشور است. در ۱۰ سال اخیر شاخص از دست دادن تالاب‌ها بیشترین درصد کاهش را شاهد بوده است که بیانگر عملکرد نامناسب زیست محیطی در این حوزه است.

پیش‌تر هم برخی گزارش‌ها که از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس منتشر شده بود نسبت به آینده محیط‌زیست در کشور هشدار داده بود. در این گزارش‌ها تاکید شده بود اگر برای مشکلات کشور هم اکنون چاره اندیشی نشود تا سه دهه دیگر چالش‌های زیست محیطی به مسئله اول کشور تبدیل خواهد شد. درحال‌حاضر ایران با وجود سهم نسبتا ناچیزی که در تولید جهان دارد اما جزو کشورهایی است که بیشترین گازهای گلخانه‌ای را تولید می‌کنند. با توجه به موقعیت جغرافیایی کشور که در منطقه‌ای خشک قرار گرفته، لزوم توجه به مسئله محیط‌زیست اهمیت دو چندانی پیدا می‌کند.