نقش مهم نقاشی های شهری در شادابی مردم / دیوارنگاره از کجا آمد؟

هنر دیوارنگاری در زیباسازی و فرهنگ محیط‌های شهری یک ضرورت است. از این رو معیارها و اصولی که برای کاربرد این شاخه‌ی هنری در فضاهای شهری امروز ایران به نظر لازم می‌آید، تبیین و راهکار مناسبی در این باره شناخته و ارائه شود. آنچه در این باره نگران‌کننده است، وضعیت نابسامان هنر دیوارنگاری شهری معاصر ایران که برخلاف سنت گذشته، در اغلب موارد از معیار و اصول کارشناسانه‌ای پیروی ندارد و از این رو، نه تنها متناسب با ظرفیت‌های نوین این هنر، رشد شایانی را نشان نمی‌دهد، بلکه موجبات آلودگی‌های بصری را فراهم، هزینه و سرمایه‌های بسیاری را در این باره ابطال و ضایع نموده است.

حضورپذیری و ایجاد سرزندگی در فضای شهری، مستلزم توجه کافی و صحیح به طراحی شهری است. یکی از عناصری که در طراحی شهری موجب حضورپذیری می‌شود، جداره‌های شهری است. طراحی شهری بر روی جداره‌های شهری که باید با جداره و محیط و مخاطب هماهنگی داشته باشد شامل دیوارنگاری‌ها و نقاشی‌های دیواری می‌شود.

نقاشی دیواری یا به عبارتی دیوارنگاری شهری با رشد شهرنشینی و تمدن، برخی از پیامهای فرهنگی و اجتماعی در قالب تصویری روی دیوارهای شهری به مخاطب القا کرد که می‌توان از تجربیات کشوره‌های سوسیالیستی انقلابی نظیر مکزیک و افریفای جنوبی و... نام برد. 

امروزه نقاشی دیواری از نظر ایجاد تاثیرات قدرتمند بصری در آفرینش زیبایی و هماهنگی در فرم و ریتم جایگاه ارزشمندی در زیباسازی شهری برای خود دست و پا کرده است. این هنر با توجه به فضاهای زیبا و با شکوهی که خلق می‌کند، می‌تواند نقش بسزایی در تلطیف شرایط روانی شهروندان و فراتر از آن، آرامش فضای شهری ایفا کند. رویکرد جدی به نقاشی دیواری در تهران از حدود ۲۵ سال پیش و با به تصویر در آوردن تمثال شهیدان آغاز شد و در ادامه سازمان‌های مرتبط با امر زیباسازی شهری با نگاه نوینی که در قبال این هنر شکل گرفت، برای گسترش هر چه بیشتر آن در معابر شهری تلاش کرده‌اند به طوری که سیاست‌های زیباسازی پایتخت، امروز مهم‌ترین بهانه شهرداری تهران برای خلق نقاشی‌های دیواری هستند.

البته در برخی موارد، تکلیف نقاشی‌های دیواری مشخص نیست و معلوم نیست ​ این نقاشی‌ها اثری هنری هستند یا ابزاری برای اطلاع رسانی و تبلیغ و همین مسئله نیز موجب می‌شود بعضا شاهد نقاشی‌هایی بر دیوار شهر باشیم که یا خوب جایابی نشده‌اند یا مفهومی را منتقل می‌کنند که در خور فضایی که اشغال کرده‌اند نیست.

نخستین نقاشی روی دیوار

اجرای نقاشی‌های دیواری نخستین بار توسط انسان‌های اولیه غارنشین دیده شده است. این مورد را از آنجا می‌توان اثبات کرد که اثر پنجه‌های دست خالق آثار هنری بر سنگ‌های غار دیده شده است. در ایران، قدیمی‌ترین نقاشی‌های دیواری متعلق به دوره نوسنگی است، این دوره حدود ۸ هزار سال پیش از میلاد بوده است که آثار آن بر صخره‌های منطقه کوهدشت استان لرستان نمایان است. بر روی این صخره‌ها صحنه هایی از شکار و رزم را می‌توان دید که به روش‌های ساده‌ای با رنگ قرمز اخرایی، زرد و و سیاه کشیده شده است.

امروزه یکی از اثرهای مهم هنرهای محیطی که در شهرها ملاحضه می‌شود دیوارنگاری هایی است که توسط متولیان حوزه زیباسازی شهری، بر روی دیوارهای بخش‌های مختلف شهر ترسیم می‌شود.

مخاطب نقاشی دیواری مردمی هستند که هر روز از کوچه و خیابان‌ها در حال عبورند و این مسئله از اهمیت موضوع نمی‌کاهد به ویژه در شهرهایی که محل حضور گردشگران هستند این دیواره نگاره‌ها می‌توانند علاوه بر ایجاد محیطی دلنشین و شادی بخش امنیت روانی شهر و جامعه را عهده دار شوند.

دیوارهای موجود در فضای شهری فرصت بزرگی برای برقراری ارتباط با مردم و تاثیرگذاری و تاثیرپذیری‌های دوطرفه است. فضای شهری نه تنها نیاز به زیبایی دارد، بلکه می‌تواند در کنار زیبایی راهی شود برای ارتقای سطح سلیقه، آگاهی و فرهنگ مردم. قناعت به حداقل‌های ممکن در چنین امری در کنار آن که زیبایی را به ارمغان نمی‌آورد، درمواردی به ضدِتبلیغات فرهنگی بدل شده و سرمایه‌های مردمی را در این راه هدر می‌دهد.

در دیوارنگاری شهری قطعا محدودیت‌هایی وجود دارد، فارغ از سوژه یا بازنمایی فیگورها، ژست‌ها یا موضوعاتی خاص که نوعی محدودیت ایجاد می‌کند. به نظر می‌رسد نقاشی دیواری شهری با شهر تعریف می‌شود و مخاطب آن شهر هم یکی از پارامترهای قوی‌ است که باید با دیوارنگاره ارتباط برقرار کند. بنابراین اگر بخواهیم محدودیت‌هایی هم فرض کنیم، یکی از محدودیت‌ها خود مکان اثر است.