بلایی که به جان مردم افتاد / این سلاح جنگی نفس را سخت کرد

مصادف با سالروز حمله شیمیایی به سردشت، ایران پس از این واقعه، شهر سردشت را نخستین شهر قربانی جنگ‌افزارهای شیمیایی در جهان پس از بمباران هسته‌ای هیروشیما و این تاریخ و روز مبارزه با سلاح شیمیایی و میکروبی نامید. اگرچه در طول ۸ سال جنگ تحمیلی، عراق بارها از سلاح‌های شیمیایی استفاده کرد اما فاجعه سردشت و حلبچه، از وخیم‌ترین فجایع بشری به شمار می‌روند.

همانطور که می دانید، سلاح شیمیایی یکی از انواع خطرناک سلاح‌های نظامی است که کشورهای دارندگان سلاح شیمیایی، استفاده نادرستی از آن کردند و سبب شدن هزاران نفر، آسیب های جدی ببینند.

مروری بر بمباران سردشت

نیروی هوایی عراق در روز ۷ تیر ۱۳۶۶ با استفاده از بمب‌های شیمیایی ۴ نقطه پرازدحام شهر سردشت را هدف بمباران شیمیایی قرار داد. در این حمله ناجوانمردانه، ۱۱۰ نفر از ساکنان غیرنظامی شهر سردشت کشته و ۸هزار نفر دیگر نیز در معرض گازهای سمی قرار گرفته و مسموم شدند. سردشت از شهرهای استان آذربایجان غربی است که در جنوب غربی این استان و امتداد جنوبی ارومیه قرار دارد و با شمال کشور عراق و اقلیم کردستان عراق همسایه است.

جنگ‌افزارهای شیمیایی ابزارها یا موادی هستند که به وسیله آنها انسان‌ها و یا موجودات زنده را هدف قرار می‌دهند. در اثر تماس مستقیم این مواد با هر قسمت از بدن جاندار، بدن وی آلوده شده و جاندار به انواع بیماری‌ها مبتلا می‌شود. عده‌ای از افراد که درگیری بسیاری را با سلاح‌های شیمیایی دارند، ممکن است پس از چند روز جان خود را از دست بدهند.

این مواد می‌توانند به صورت جامد، مایع و یا گاز استفاده شوند. به عبارت دیگر عوامل شیمیایی به ترکیباتی گفته می‌شود که در صورت کاربرد موثر علیه انسان، حیوان یا گیاه، منجر به مرگ یا ضایعات قابل توجه دائمی یا موقتی در ساختار اندامی آنها می‌شود. جنگ‌افزارهای شیمیایی از نظر نظامی به گروه سمی و کشنده، ناتوان‌کننده، استفاده برای کنترل اغتشاش‌ها، دودزا، ضد گیاه و شعله‌ها و آتش‌زا تقسیم می‌شوند.

تاریخچه سلاح‌های شیمیایی

نخستین بار در سال ۱۷۶۳ میلادی امریکایی‌ها سلاح شیمیایی را علیه سرخپوستان که صاحبان اصلی سرزمین امریکا بودند، به کار گرفتند. هرچند که مواد سمی و کشنده حتی در جنگ‌های باستان برای از پا درآوردن دشمن مورد استفاده قرار می‌گرفت اما کاربرد وسیع سلاح‌های شیمیایی به شکل مدرن آن در جنگ اول جهانی رخ داد.

در جنگ جهانی اول (سال ۱۹۱۵ میلادی) سلاح شیمیایی از سوی نیروهای آلمانی به کار گرفته شد آنها در ۲۲ آوریل ۱۹۱۵ در مرز بلژیک حدود ۵۰۰۰ نفر از سربازان انگلیسی و فرانسوی را کشتند و این روز تولد جنگ شیمیایی انجام گرفت.

۱۰سال پس از نخستین بکارگیری از تسلیحات شیمیایی، در سال ۱۹۲۵ براساس کنوانسیون نظارت بر منع استفاده از سلاح‌های شیمیایی و بیولوژیکی «باکتریولوژیک»، استفاده از این نوع سلاح‌ها ممنوع اعلام شد اما عملا ضمانت اجرایی مناسبی برای آن پیش‌بینی نشد؛ جامعه جهانی شاهد بود که در سال ۱۹۳۶ و در میان حمله نظامی ایتالیا به حبشه (اتیوپی) که با مقاومت شدید این کشور مواجه شد، ایتالیایی‌ها به رهبری موسیلینی از سلاح‌های شمیایی نظیر گاز خردل و فسژن و بمب‌های فسفری استفاده کردند.

سایه عواقب استفاده از سلاح‌های شیمیایی بر سر دارندگان این تسلیحات بود تا اینکه امریکا در اقدامی غافلگیرانه با یک سلاح شیمیایی معروف و کشنده به نام «عامل نارنجی» آشکار کرد و مردمان ویتنام و لائوس و کامبوج را به خاک و خون کشید. بهانه امریکا برای این کار جنگل‌زدایی و جلوگیری از اختفای ویتنامی‌ها در لابه‌لای درختان بود.

نقش مهم کشورهای غربی

کشور‌های غربی با وجود ادعا‌های فراوان، خط قرمزی برای خود در استفاده از تسلیحات شیمیایی قائل نیستند. بحران اوکراین سبب شد تا بحث‌های متعددی در عرصه سیاست بین‌المللی ایجاد شود؛ این بحث‌ها به نوبه خود تداعی‌کننده تجارب جنگی کشور‌های مختلف و رویداد‌ها و تحولات متعدد در عرصه سیاست بین‌الملل بودند.

یکی از این بحث‌ها، گمانه زنی غربی‌ها درباره استفاده از سلاح‌های شیمیایی در جریان بحران اوکراین بود؛ این کشور‌ها و در راس آنها امریکا ادعا کردند که هرگونه استفاده روسیه از تسلیحات شیمیایی با پاسخ ناتو واشنگتن مواجه خواهد شد و مسکو برای آن بهایی سنگین خواهد پرداخت.

البته سوال‌های زیادی نیز در پی شکل گرفتن بحث مذکور پیش آمد؛ ۲ سوال مهم در این زمینه عبارتند از: نخست، سلاح‌های شیمیایی تاکنون در چه مناطقی مورد استفاده قرار گرفتند؟ دوم، آیا غرب واقعا خط قرمزی در این رابطه دارد؟

در تهران نیز، موزه‌ای با نام موزه صلح وجود دارد که فعالیت‌های بسیاری را در ارتباط با ترویج فرهنگ صلح از طریق نشان دادن پیامدهای ناگوار جنگ و خشونت و آثار زیانبار آن بر انسانها و محیط‌زیست انجام می‌دهد.