غرق شدگی، شایع ترین علت مرگ در فصل گرما

غرق شدگی یکی از عوامل مهم فوت به خصوص در فصل‌های گرم سال محسوب می‌شود که نه تنها قابل پیشگیری است، بلکه برای کاهش فوتی‌های ناشی از آن، نیازمند برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری دقیق و فرهنگ‌سازی مناسب است.

جامعه

هر سال با شروع فصل گرم سال و به خصوص در تیر و مرداد ماه، بسیاری از افراد برای گذراندن اوقات فراغت به سوی ورزش‌ها یا تفریح‌های آبی می‌روند. حالا اگر نخواهند هزینه‌ای برای شنا کردن در استخر بپردازند یا شنا را به صورت حرفه‌ای یاد بگیرند و دنبال کنند، در دریاها و رودخانه‌ها و کانال‌های آب، تنی به آب می‌زنند و خطرهایی را به جان می‌خرند.

بسیاری از افرادی که وارد دریای شمال یا جنوب و حتی رودخانه‌ها و کانال‌های آب می‌شوند، نگاه حرفه‌ای به شنا ندارند و نیت فقط همان آب تنی کردن و خنک شدن است. افرادی که بسیاری از قربانیان سالانه غرق شدگی را هم تشکیل می‌دهند.

غرق شدگی چیست؟

غرق شدگی به معنی ورود آب به داخل ریه‌ها و مجاری تنفسی و سپس خفگی و فرو رفتن در آب است. افراد غرق شده دچار کاهش اکسیژن رسانی به بدن یا هیپوکسی شده و در نتیجه آسیب به سلول‌های عصبی در دقایق اولیه بعد از غرق شدگی اتفاق می‌افتد.

هرچند بسیاری از مردم فکر می‌کنند که غرق شدگی فقط در دریا اتفاق می‌افتد، اما واقعیت این نیست و حتی شنا یا آب تنی در محیط‌های دیگری مانند رودخانه و کانال‌های آب و دریاچه پشت سدها هم می‌تواند منجر به غرق شدگی شود.

غرق شدگی سومین علت مرگ‌های ناشی از حوادث

غرق شدگی سومین علت مرگ‌های ناشی از حوادث است. غرق شدگی در روزهای آخر هفته و در ماه‌های گرم سال شایع‌تر است و اکثر قربانیان آن را کودکان و نوجوانان تشکیل می‌دهند. بر اساس آمارهای سازمان پزشکی قانونی کشور، غرق شدگی در افراد مذکر بیشتر از افراد مونث است و همچنین بیماری‌های زمینه‌ای مانند صرع، بیماری‌های قلبی، ضعف عضلانی می‌تواند فرد را مستعد غرق شدگی کند.

انواع غرق شدگی

دریا، رودخانه، دریاچه پشت سد، کانال‌های آب، چاه و استخر از جمله مکان‌های آبی هستند که احتمال غرق شدگی افراد به دلایل مختلف در آنها وجود دارد.

علی داودی کیاکلایه، شاهرخ یوسف زاده چابک و معصومه افسری در راهنمای مراقبت از غرق شدگی که زیر نظر اداره پیشگیری از حوادث وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تدوین شده، درباره انواع غرق شدگی می‌نویسند: انواع غرق شدگی شامل چهار مورد است. اول، حالت غرق شدگی کامل و نزدیک به غرق شدگی است. در این حالت، فرد به علت غوطه ور شدن در آب، دچار اختلال تنفس می‌شود. اگر غوطه وری در آب باعث قطع تنفس و بی‌هوشی شود، غرق شدگی کامل اتفاق افتاده، اما اگر سطح هوشیاری فرد پایین بیاید و به حالت نیمه هوشیار باشد، به آن حالت نزدیک به غرق شدگی گفته می‌شود.

حالت دوم، غرق شدگی در آب شور و در آب شیرین است. غرق شدن در آب شیرین مانند رودخانه و استخر و وارد شدن مقدار زیادی از آب شیرین به داخل ریه و معده بسیار خطرناک‌تر از بلعیدن آب شور دریا است. یکی از مواردی که جان افراد در حال غرق شدن را تهدید می‌کند، اختلال‌های قلبی و نارسایی کلیوی است که پس از خارج شدن از آب برای آنها اتفاق می‌افتد. آب شیرین فشار اسمزی کمتری نسبت به خون دارد و به سرعت از جدار معده و روده جذب خون شده و در مدت کوتاهی حجم خون افزایش شدیدی یافته و منجر به از بین رفتن گلبول‌های قرمز شده و در نهایت اختلال الکترولیت ایجاد می‌کند که منجر به آریتمی قلبی می‌شود. همچنین منجر به نارسایی کلیوی می‌شود. ولی آب شور به دلیل داشتن فشار اسمزی برابر خون، نارسایی‌های شدید ایجاد نمی‌کند.

نوع سوم، غرق شدگی خیس یا خشک است. در واقع به نوع معمول غرق شدگی، نوع خیس گفته می‌شود. این در حالتی رخ می‌دهد که آب از طریق راه‌های هوایی وارد دستگاه تنفسی و ریه فرد شده و او را دچار خفگی کند. در غرق شدگی خشک، آب وارد دستگاه تنفسی فرد نمی‌شود، اما در اثر واکنش ماهیچه‌های گلو برای جلوگیری از ورود آب، مسیر ورود هوا به ریه بسته شده و حالت خفگی برای فرد ایجاد می‌شود.

چهارمین حالت نیز، غرق شدگی غیرعمدی یا عمدی است که دومی مربوط به موارد خودکشی در آب می‌شود.

آمارها چه می‌گویند؟

به طور متوسط، سالانه حدود ۴۰۰ هزار نفر در جهان به علت غرق شدگی فوت می‌کنند. مرگ‌های ناشی از این حادثه در رده سومین علت مرگ از آسیب‌های غیرعمدی، بعد از آسیب‌های ترافیکی و سقوط در جهان قرار گرفته است. این در حالی است که بیش از ۹۰ درصد از این مرگ‌ها در کشورهای در حال توسعه رخ می‌دهد. به طور مثال، هند و چین، ۴۳ درصد از موارد مرگ به علت غرق شدگی در جهان را تشکیل می‌دهند.

غرق شدگی در ایران نیز یکی از مشکلات جدی در حوزه سلامت محسوب می‌شود. استان‌های شمالی به خصوص گیلان و مازندران به دلیل منتهی شدن به دریای خزر و پوشش زیاد نوار ساحلی، در مواجهه بیشتری با مشکل غرق شدگی قرار دارند.

بر اساس آمارهای رسمی سازمان پزشکی قانونی کشور، در سال ۱۴۰۱، تعداد هزار و ۱۵۲ نفر به علت غرق شدگی در کشور فوت کردند. این میزان کاهش ۱.۱ درصدی به نسبت سال ۱۴۰۰ داشت، اما همچنان رقم بالایی محسوب می‌شود. از کل این میزان، ۹۳۹ نفر را مردان و ۲۱۳ نفر را زنان تشکیل می‌دادند. در حالی‌که تعداد مردان فوت شده بر اثر غرق شدگی در سال ۱۴۰۰ بیشتر از این میزان و برابر با هزار و ۸ نفر و تعداد زنان کمتر از این میزان و برابر با ۱۵۷ نفر بود.

همچنین در سال ۱۴۰۱ بیشترین فوتی‌های غرق شدگی به ترتیب در استان‌های مازندران با ۱۶۱ نفر، گیلان با ۱۱۹ نفر، خوزستان با ۹۸ نفر و فارس با ۹۷ نفر بوده است.

آمارهای سازمان پزشکی قانونی کشور می‌گویند که از کل فوتی‌های غرق شدگی در سال ۱۴۰۱، تعداد ۵۵۶ نفر در تابستان جان خود را از دست دادند که ۴۸.۳ درصد از فوتی‌های غرق شدگی کل آن سال را در بر می‌گیرد. از طرفی بیشترین آمار غرق شدگی با ۲۶۹ نفر در مرداد ماه و کمترین میزان با ۳۲ نفر در بهمن ماه ثبت شده است.

رودخانه‌ها بیشتر جان می‌گیرند

هرچند اکثر افراد فکر می‌کنند که فوتی‌های غرق شدگی در دریا بیشتر است، اما آمارها چیز دیگری می‌گویند و رودخانه‌ها را در صدر تلفات غرق شدگی و دریاها را در رتبه دوم قرار می‌دهند. در سال ۱۴۰۱، تعداد ۳۰۳ نفر که شامل ۲۶.۳ درصد از کل موارد بود، در رودخانه‌ها به علت غرق شدگی فوت کردند.

همچنین ۲۵۰ نفر در دریاها جان باختند که ۲۳ نفر در مناطق ایمن سازی شده و مجاز و ۲۲۷ نفر در مناطق غیرمجاز غرق شدند. این آمار نشان می‌دهد هرچند احتمال غرق شدن در مناطق ایمن سازی شده بسیار کمتر است، اما صفر نیست.

پس از دریاها، استخرهای کشاورزی با ۱۶۷ نفر، استخرهای شنا با ۱۲۶ نفر، کانال‌های آب با ۸۴ نفر، دریاچه مصنوعی و پشت سدها با ۷۰ نفر، حوض‌ها و حوضچه‌ها با ۴۵ نفر، چاه‌های آب با ۳۴ نفر و دریاچه‌های طبیعی با ۱۷ نفر فوتی در رتبه‌های بعدی غرق شدگی در سال ۱۴۰۱ بودند. همچنین ۵۶ نفر نیز در سایر مکان‌های آبی جان باختند.

سعید مهرسروش «رییس آموزش و پژوهش اورژانس استان تهران» درباره غرق شدگی در رودخانه‌ها به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: در این زمینه باید کارهای پژوهشی انجام شود که علت غرق شدن بیشتر در رودخانه‌ها چیست. ولی ممکن است علت این باشد که افراد مهارت خود را بیش از حد تصور کرده باشند و وقتی در محیط رودخانه قرار می‌گیرند، نتوانند مهارت لازم را داشته باشند.

توانایی خود را بیش از حد ندانید

بر اساس آمارها، یک سوم قربانیان غرق شدگی با فن شنا آشنایی کامل داشته‌اند و این موضوع به این دلیل رخ می‌دهد که مهارت خود در شنا کردن را بیش از حد لازم می‌دانند. از طرفی بسیاری از خانواده‌ها به هشدارها توجه نکرده و در مکان‌هایی که شنا ممنوع است، مشغول شنا و آب تنی می‌شوند.

در برخی مکان‌ها نوشته شده که شنا در این منطقه ممنوع است و بعد می‌بینیم برخی افراد در همان مکان‌ها در حال شنا کردن هستند

حتی برخی در شب‌ها و زمان طوفانی بودن دریا مشغول شنا شده و برخی هم بدون توجه به جزییات شنا در دریا، اقدام به این کار کرده و در محل‌های غیر ایمن به دریا می‌زنند.

مهر سروش در این زمینه می‌گوید: فرهنگ عمومی در زمینه پیشگیری از غرق شدگی بسیار اهمیت دارد و خانواده‌ها باید به هشدارها توجه کنند. در برخی مکان‌ها نوشته شده که شنا در این منطقه ممنوع است و بعد می‌بینیم برخی افراد در همان مکان‌ها در حال شنا کردن هستند. وقتی حادثه رخ می‌دهد، افرادی که در محل حضور دارند می‌توانند با حفظ ایمنی و خونسردی ابتدا به فرد کمک کنند. به هر حال بعد از حادثه، اولین تماس با اورژانس گرفته می‌شود تا به فرد حادثه دیده کمک کند و به طور مثال اقدامات احیا را انجام داده یا فرد را به بیمارستان و مرکز درمانی منتقل کند.

جمع بندی

با توجه به مطالعات انجام شده، میزان مرگ و تعداد سال‌های از دست رفته به علت غرق شدگی بالاست و لازم است برنامه‌های پیشگیری بیشتر و جامع‌تری برای کاهش فوتی‌های ناشی از غرق شدگی و مقابله با آن طراحی و اجرا شود.

پژوهش‌ها می‌گویند که بیشترین تعداد سال‌های از دست رفته مربوط به گروه سنی بین ۱۰ تا ۱۹ سال و ۲۰ تا ۲۹ سال است که باید این گروه در اولویت برنامه‌های آموزشی و پیشگیری قرار بگیرند.

نکته دیگر این است که با توجه بالا بودن درصد غرق شدگی در استان‌های شمالی کشور، باید برنامه‌های جامع تری در زمینه بهسازی سواحل و افزایش مناطق حفاظت شده در نوار ساحلی استان‌های گیلان و مازندران اجرا شود. همچنین فرهنگ سازی میان مردم برای شنا در مناطق محافظت شده به شکل گسترده‌تری انجام شود تا شاهد کاهش تلفات غرق شدگی باشیم.