سیر تکاملی تلویزیون از گذشته تا کنون/صدا و سیما مخاطبان خود را از دست داده است؟

ورود تلویزیون به خانه‌ها، سبب شد تا زندگی مردم شکل دیگری به خود بگیرد و تفریحات مردم تغییر کند. زمانی که تلویزیون، راه خود را به خانه‌ها باز کرد، کم ترکسی بود که می‌توانست آن را خریداری کند و همه همسایه‌ها سر یک ساعت مشخص، در منزل کسی که تلویزیون دارد جمع می‌شدند و دورهم به تماشای برنامه می‌نشستند.

این جعبه جادویی، نخستین بار در سال ۱۳۳۷ به ایران آمد و در آن زمان تلویزیون ایران در تهران، به عنوان تلویزیونی متعلق به بخش خصوصی و به صورت انحصاری شروع به کار کرد. تلویزیون در ابتدا کار خود را با تعداد نیروی ۱۸۸ نفر و به صورت آزمایشی شروع کرد و اکنون این سازمان حدود ۵۰ هزار نفر کارمند و نیرو دارد. باید گفت، تلویزیون در طول این سال ها، پستی و بلندی‌های بسیاری داشته است و فراز پ نشیب‌های بسیاری را پشت سر خود گذاشته است. باید به این نکته اشاره کرد که ایده تاسیس تلویزیون ملی از دهه ۳۰ در دولت مطرح شد و نخستین فرستنده‌های تلویزیون ۱۱ مهر ۱۳۳۷ آغاز به کار کرد.

نخستین فرستنده تلویزیونی ایران، در ساعت ۵ عصر روز جمعه ۱۱ مهرماه ۱۳۳۷ نخستین برنامه خود را پخش کرد. این فرستنده که در ابتدای آغاز فعالیتش کار خود را با نام تلویزیون ایران شروع کرد، در اوایل از ساعت ۶ عصر تا ۱۰ شب، اقدام به پخش برنامه هایی متنوع می‌کرد. تلویزیون ایران به صورت خصوصی اداره می‌شد و متکی به درآمد خود از آگهی‌های تجارتی و تبلیغاتی بود. این سازمان پس از یک سال فعالیت برنامه‌های روزانه خود را در تهران به پنج ساعت افزایش داد و در سال ۱۳۴۰ فرستنده دیگری در آبادان و یک فرستنده تقویتی در اهواز تاسیس کرد.

وس از آنکه تلویزیون، رونق بسیاری پیدا کرد، یک ایستگاه کوچک به وجود آمد و با امکاناتی ساده پخش برنامه‌های آزمایشی را از سال ۱۳۴۵ آغاز کرد. بعد از گذشت مدتی و در تاریخ مرداد سال ۱۳۴۷ بود که تلویزیون آذربایجان و بعد از گذشت یک دوره کوتاه مدت، خلیج‌فارس و مرکز بندرعباس نیز، آغاز به کار کردند. باید به این نکته اشاره کرد که مراکز تلویزیونی با فاصله‌های کوتاه و در شهرهای مختلف فعالیت خود را آغاز کردند که بیشتر فعالیت آنها و محتوای آنها پیام‌های سیاسی، فرهنگی و تفریحی بود که برنامه‌سازان طبق ماموریت‌هایی که حکومت وقت تعیین می‌کرد، به مردم ارائه می‌شد.

با گذشت زمان، عده بسیاری جذب تلویزیون شدند و به مرور برنامه‌های این جعبه جادو از تنوع بیشتری برخوردار شد. تا پیروزی انقلاب اسلامی حدود هزار فیلم کوتاه و بلند در تلویزیون ساخته شد و این برنامه‌ها بخشی کوچکی از برنامه‌های تلویزیون بود، چرا که بخش زیادی از برنامه‌های جعبه جادو را برنامه‌های خبری و مستند پر می‌کردند. یکی از نخستین و مهم‌ترین سریال هایی که ساخته شد و در تلویزیون به نمایش گذاشته شد، در ارتباط با یکی از مشهور‌ترین داستان‌های فارسی بود که امیر ارسلان نامدار نام داشت.

تلویزیون ملی بعد از آنکه انقلاب اسلامی به پیروزی رسید، تغییر اساسی کرد و یکی از آنها تغییر نام بود. تلویزیون ملی نام خود را به سیمای جمهوری اسلامی تغییر داد. در همان ابتدا که سیمای جمهوری اسلامی کار خود را آغاز کرد ۲ برنامه از تلویزیون پخش می‌شد و عمده این برنامه‌ها به اخبار سیاسی اختصاص پیدا می‌کرد. مردم نیز دور هم جمع شده و از طریق تلویزیون، مسائل انقلاب را بررسی و دنبال می‌کردند. گفته می‌شود در آن سال‌ها تلویزیون کالای کمیابی برای بسیاری از خانواده‌های ایرانی محسوب می‌شد و همسایه‌ها و اقوام به خانه‌ای می‌رفتند که تلویزیون داشتند و درواقع این کار در آن زمان یک تفریح محسوب می‌شد. افراد بسیاری از کوچک و بزرگ دور هم جمع می‌شدند و چشمان خود را خیره به صفحه سیاه و سفید جعبه جادو می‌کردند و هیچ خستگی درکار نبود.

با شروع جنگ و همچنین اوج درگیری‌ها و جنایت‌های منافقین در دهه شصت، اغلب برنامه هایی که از تلویزیون پخش می‌شد، بحث روشنگری‌های سیاسی بود. البته اعترافات منافقین و همچنین افرادی که در گذشته برای ساواک کار می‌کردند، از جذابیت بسیار بالایی برخوردار بود. با پیشتر رفتن کار جنگ کم کم راه برای برنامه‌های مختص دفاع مقدس باز شد که مهم‌ترین آنها برنامه روایت فتح از شهید مرتضی آوینی بود. مستندهای جنگ از سال‌های ابتدایی فعالیت سیمای جمهوری اسلامی ایران تا امروز یکی از پایه‌های ثابت برنامه‌سازی در تلویزیون بوده است و هنوز یکی از بخش‌های مهم و ثابت این رسانه، مربوط به سال‌های دفاع مقدس است.

با گذر زمان، تنوع و تحول وارد شبکه تلویزیون شد و تغییرات اساسی را شامل شد. مجموعه «سلطان و شبان» به کارگردانی داریوش فرهنگ، «سربداران» به کارگردانی محمدعلی نجفی، «هزاردستان» به کارگردانی علی حاتمی، و «کوچک جنگلی» به کارگردانی داریوش بحرانی و بهروز افخمی هستند که هنوز هم از ماندگارترین سریال‌های پس از انقلاب محسوب می‌شوند.

امروزه فعالیت‌های تلویزیونی به شکل گسترده‌ای افزایش پیدا کرده است و اکنون بالای ۱۰۰ شبکه تلویزیونی و رادیویی درحال فعالیت هستند که در حوزه‌های بین‌الملل هم برنامه هایی را پخش می‌کنند. برنامه ها، فیلم‌های سینمایی و همچنین سریال‌های متنوعی از این جعبه جادو پخش می‌شود و صدا و سیما مخاطبان خود را دارد.

تلویزیون با آنکه درحال‌حاضر، مخاطبان بسیاری دارد و توانسته است برنامه‌های جذابی را برای مخاطبان به نمایش گذارد، اما وجود برنامه‌های تلویزیونی خارجی و همچنین شبکه‌های اجتماعی که امروزه جذابیت بسیار بالایی دارند، کا را برای جذب مخاطب بیشتر برای صدا و سیما دشوار کرده است. امروزه باید گفت که صدا و سیما منتقدان بالایی دارد، چراکه برنامه هایی را در دستور کار خود قرار داده است که مخاطب عام ندارند و بیشتر آنها را در سال‌های گذشته به دفعات مشاهده کرده‌ایم. امید که این جعبه جادو، که همواره محل همدلی و اتحاد مردم ما بوده، بتوانند با قرار دادن برنامه های جدید و جذاب، مخاطبان از دست داده خود را جذب کند و بتواند مجدد به دوران محبوبیت خود برگردد.