چند مدل واکسن کرونا وجود دارد؟

"سانجی میشرا" هماهنگ‌کننده پروژه کنسرسیوم جمع آوری داده‌های بیماران سرطانی آلوده به کرونا و دانشمند ستاد مرکزی پزشکی دانشگاه وندربیلت ایالات متحده امریکا که تا اوایل امسال میلادی، در حال بررسی بر روی کاندیداهای واکسن علیه بیماری‌های "زیکا" و "دنگی" بود درباره جزییاتی از تولید واکسن کرونا در دنیا اظهار کرد: اگرچه هنوز جزییات کاملی از تجزیه و تحلیل موقت شرکت‌های دارویی Moderna و Pfizer/BioNTech و AstraZeneca (که طبق توافق با دانشگاه آکسفورد، AstraZeneca مسئول تولید و توزیع واکسن این دانشگاه در سراسر جهان است) منتشر نشده است اما این گزارش‌های اولیه بیش از انتظار بسیاری از کارشناسان واکسن از جمله من بوده است.

وی با اشاره به امیدوارکننده بودن نتایج اولیه این شرکت‌ها گفت: شرکت دارویی مودرنا گزارش داده است که در طی مطالعه مرحله سوم واکسن کاندیدایی mRNA-۱۲۷۳، سی هزار شرکت‌کننده بزرگسال امریکایی به صورت داوطلبانه ثبت نام کرده بودند که تنها در ۵ مورد از ۹۵ مورد واکسینه شده، مبتلا به کووید ۱۹ اتفاق افتاده در حالی که ۹۰ مورد عفونت در گروه هایی که دارونما استفاده کرده بودند، شناسایی شده است که خود کارایی ۹۴.۵ درصدی واکسیناسیون این شرکت را بیان می‌کند.

این کارشناس واکسن در دانشگاه وندربیلت امریکا با اشاره به اینکه هیچ یک از بیماران آلوده به کووید ۱۹ که واکسن کرونای mRNA-۱۲۷۳ را دریافت کرده بودند، به فرم‌های شدید این بیماری مبتلا نشده بودند اظهار کرد: این در حالی است که ۱۱ نفر (معادل ۱۲ درصد) از داوطلبانی که دارونما را دریافت کرده بودند به فرم‌های شدید این بیماری مبتلا شدند.

میشرا به تاثیرپذیری ۹۰ درصدی در جلوگیری از عفونت در واکسن کاندیدایی BNT۱۶۲b۲ شرکت‌های داروسازی Pfizer/BioNTech در طی آزمایشات بالینی فاز سوم نیز اشاره کرد و گفت: در فاز سوم مطالعات بالینی این شرکت داروسازی نیز ۴۳ هزار ۵۳۸ نفر داوطلب ثبت نام کرده بودند که شاهد موثر بودن ۹۰ درصدی واکسن کاندیدایی این شرکت هستیم.

وی در پاسخ به این سوال که واکسن mRNA چگونه کار می‌کند؟ گفت: به طور کلی نحوه عملکرد واکسن‌ها به گونه‌ای است که سیستم ایمنی بدن را آموزش داده تا بخشی از ویروس را که عامل بیماری است را شناسایی و تشخیص دهند.

این دانشمند ستادی مرکز پزشکی دانشگاه وندربیلت با اشاره به اینکه واکسن‌ها به طور سنتی حاوی ویروس‌های ضعیف شده یا پروتئین‌های امضای خالص ویروس هستند اظهار کرد: در مورد واکسن mRNA قضیه متفاوت است زیرا فرد به جای تزریق پروتئین ویروسی، مواد ژنتیکی (mRNA) را دریافت می‌کند که این مواد ژنتیکی، پروتئین ویروسی را کد دار کرده و وقتی که این دستورالعمل‌های ژنتیکی به قسمت فوقانی و بالایی بازوها تزریق می‌شود، سلول‌های عضلانی با ترجمه این کدها، پروتئین‌های ویروسی را مستقیما در بدن ایجاد می‌کنند.

میشرا با بیان اینکه این روش، همان کاری را که SARS-CoV-۲ در طبیعت انجام می‌دهد را تقلید می‌کند با این تفاوت که واکسن mRNA فقط برای قطعه مهم پروتئین ویروسی کدگذاری می‌شود، افزود: mRNA‌ها به سیستم ایمنی بدن پیش نمایش آنچه ویروس واقعی در بدن ایجاد خواهد کرد را نشان می‌دهد و این پیش نمایش به سیستم ایمنی بدن این فرصت را خواهد داد تا آنتی بادی‌های قدرتمندی را طراحی کرده که در صورت آلودگی فرد می‌تواند ویروس واقعی را خنثی کند.

mRNA ماده ژنتیکی مصنوعی است که نمی‌تواند به نسل بعدی منتقل شود

این کارشناس واکسن در دانشگاه وندربیلت با بیان اینکه mRNA ماده ژنتیکی مصنوعی است که نمی‌تواند به نسل بعدی منتقل شود اظهار کرد: پس از تزریق mRNA، این مولکول، پروتئین‌های تولیدی درون سلول‌های عضلانی را هدایت می‌کند که در بازه زمانی ۲۴ تا ۴۸ ساعت به حداکثر فعالیت خود رسیده و می‌تواند تا چند روز نیز ادامه پیدا کند.

وی در پاسخ به این سوال که چرا ساختن واکسن mRNA خیلی سریع انجام می‌شود؟ افزود: اگرچه درحال‌حاضر برای تولید واکسن به روش‌های سنتی مطالعات خوبی انجام شده است، اما قطعا این روش بسیار وقت گیر بوده و نمی‌تواند بلافاصله در برابر بیماری‌های همه گیر جدید مانند کووید ۱۹ پاسخ مناسبی دهد.

این دانشمند ستادی مرکز پزشکی دانشگاه وندربیلت در تشریح فرآیند روش‌های سنتی تولید واکسن گفت: به عنوان مثال، برای تولید آنتی ویروس آنفلوآنزای فصلی، تولید واکسن تقریباً شش ماه طول می‌کشد. ویروس واکسن آنفلوانزا کاندیدا برای تولید یک ویروس ترکیبی، که خطر کمتری دارد و می‌تواند در تخم‌مرغ رشد کند، حدود سه هفته رشد خواهد کرد. سپس ویروس ترکیبی به تعداد زیادی تخمک بارور شده تزریق می‌شود و برای تولید نسخه‌های بیشتر برای چندین روز انکوباتور می‌شود. سپس مایعات حاوی ویروس از تخم‌ها جمع آوری شده و ویروس‌های واکسن از بین می‌روند و پروتئین‌های ویروسی طی چند روز خالص می‌شوند.

میشرا با بیان اینکه واکسن‌های mRNA می‌توانند موانع تولید واکسن‌های سنتی مانند تولید ویروس‌های غیر عفونی یا تولید پروتئین‌های ویروسی در سطوح خلوص پزشکی را از بین ببرند افزود: واکسن‌های mRNA بسیاری از مراحل تولید را از بین می‌برند زیرا بدن انسان به جای تزریق پروتئین‌های ویروسی، از دستورالعمل‌های تولید پروتئین‌های ویروسی خود استفاده می‌کند.

این کارشناس واکسن با اشاره به اینکه مولکول‌های mRNA بسیار ساده تر از پروتئین‌ها هستند افزود: برای واکسن هاmRNA به جای سنتز بیولوژیکی، توسط مواد شیمیایی تولید شده بنابراین بسیار سریعتر از واکسن‌های معمولی طراحی، مقیاس بندی و تولید انبوه می‌شوند.

وی در پاسخ به این سوال مشکل mRNA چیست؟ گفت: ابتدا باید به این موضوع توجه داشت که mRNA یک فناوری جدید نیست. مدتی قبل نشان داده شد که وقتی mRNA مصنوعی به حیوان تزریق می‌شود، سلول‌ها می‌توانند پروتئین مورد نظر را تولید کنند اما پیشرفت همچنان کند بوده است به این دلیل که mRNA نه تنها ناپایدار نیستند بلکه به اجزای کوچکتر نیز تجزیه شده و به راحتی توسط دفاع ایمنی بدن انسان تخریب می‌شوند، که همین امر سبب شده رساندن آن به هدف را بسیار ناکارآمد کند.

میشرا افزود: اما از سال ۲۰۰۵ پژوهشگران دریافتند که چگونه می‌توان mRNA را تثبیت کرد و آن را در ذرات کوچک قرار دادند تا به عنوان واکسن تحویل بدن انسان داده شود بنابراین انتظار می‌رود واکسن‌های mRNA کووید ۱۹ نخستین استفاده از این فناوری باشد که توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده امریکا تأیید شود.

این هماهنگ‌کننده پروژه کنسرسیوم جمع آوری داده‌های بیماران سرطانی آلوده به کووید ۱۹ دانشگاه وندربیلت امریکا در پاسخ به این سوال که چرا mRNA‌ها را باید فوق سرد نگه داشت؟ گفت: مهم‌ترین چالش برای تولید واکسن mRNA بی‌ثباتی ذاتی آن است، زیرا احتمال تجزیه آن بالاتر از دمای انجماد وجود دارد.

وی درباره دمای مورد نیاز برای ذخیره این واکسن‌ها نیز گفت: گزارش‌ها نشان داده است که واکسن‌های mRNA شرکت Pfizer/BioNTech نیاز به ذخیره مطلوب در دمای منفی ۹۴ درجه فارنهایت را دارد و در حدود پنج روز در دمای طبیعی یخچال کمی بالاتر از انجماد تخریب می‌شود و در همین راستا نیز شرکت فایزر در حال توسعه کانتینرهای حمل‌ونقل با استفاده از یخ خشک برای رفع محدودیت‌های حمل‌ونقلی این واکسن است.

این کارشناس واکسن افزود: در مقابل، شرکت داروسازی Moderna ادعا می‌کند که واکسن آنها در بیشتر دمای خانگی یا فریزر پزشکی تا شش ماه برای حمل‌ونقل و نگهداری طولانی مدت قابل نگهداری بوده ضمن آنکه Moderna ادعا می‌کند واکسن آنها می‌تواند در شرایط استاندارد یخچال، از ۳۶ تا ۴۶ درجه فارنهایت و تا ۳۰ روز پس از ذوب شدن، در مدت زمان ماندگاری شش ماهه پایدار بماند.

واکسن AstraZeneca مزایای زیادی نسبت به رقبای خود دارد

میشرا در بخشی دیگری از این گفت‌وگوی به واکسن کاندیدایی کووید ۱۹ شرکت AstraZeneca نیز اشاره کرد و گفت: شرکت زیست دارویی AstraZeneca اطلاعاتی را در مورد سومین نامزد واکسن امیدوار‌کننده علیه کووید ۱۹ منتشر کرده است که به نظر می‌رسد مزایای زیادی نسبت به رقبای خود یعنی فایزر و موردنا دارد.

وی در تشریح عملکرد این واکسن نیز گفت: AstraZeneca تجزیه و تحلیل موقت داده‌های مرحله ۳ آزمایش بر روی ۲۳ هزار داوطلب از انگلیس و برزیل را منتشر کرده که این نتایج نشان می‌دهد بسته به دوزهای واکسن تجویز شده، واکسن آزمایش شده بین ۷۰ تا ۹۰ درصد در توقف کووید ۱۹ موثر است.

این دانشمند ستادی مرکز پزشکی دانشگاه وندربیلت افزود: اگرچه نتایج گزارش شده واکسن AstraZeneca نسبت به واکسن‌های کووید ۱۹ شرکت‌های فایزر و مودرنا کارآمدی کمتری دارد اما این واکسن هنوز از واکسن‌های سالانه آنفلوانزا که خطر ابتلا به آنفلوآنزا را بین ۴۰ تا ۶۰ درصد کاهش می‌دهد، موثرتر بوده ضمن آنکه باید به این نکته توجه داشت که به طور قابل توجهی هیچ یک از شرکت‌کنندگان واکسینه شده AstraZeneca نیازی به بستری شدن در بیمارستان یا گزارش بیماری شدید نداشته‌اند.

این کارشناس واکسن دانشگاه وندربیلت درباره جزییاتی بیشتر از واکسن شرکت AstraZeneca نیز گفت: واکسن AstraZeneca در دو دوز کامل، به فاصله چهار هفته به عنوان تزریق در بازو انجام شده ضمن آنکه به یک سوم داوطلبان نیز دارونما ساختگی تزریق شد.

وی افزود: یکی از معدود جزییاتی که AstraZeneca منتشر کرده این است که از ۱۳۱ مورد مبتلا به کووید ۱۹ در آزمایشات فاز سوم این شرکت، فقط ۳۰ مورد از بین ۱۱ هزار و ۶۳۶ مورد واکسینه شده و ۱۰۱ مورد نیز در بین داوطلبانی که دارونما دریافت کرده‌اند رخ داده که این نشان می‌دهد واکسن AstraZeneca در کل ۷۰ درصد در مقابل کووید ۱۹ موثر است

میشرا ادامه داد: با این حال یک خطا در مراحل اولیه آزمایش این شرکت رخ داد به طوری که برخی از شرکت‌کنندگان در دور اول یک دوز و نیم واکسن دریافت کردند که به گفته AstraZeneca، در گروهی از ۲۷۴۱ داوطلبی که دوز کمتری از واکسن کاندیدا این شرکت را دریافت کرده و یک ماه بعد با یک دوز تقویت کننده، فرآیند واکسیناسیون آنها کامل شد، اثربخشی ۹۰ درصدی را دریافت کردند اما از سوی دیگر اثر تنها ۶۲ درصدی را در میان ۸۸۹۵ داوطلبی که هر دو دوز این واکسن را کامل دریافت کردند، شاهد بودند.

این دانشمند ستادی مرکز پزشکی دانشگاه وندربیلت در پاسخ به این سوال که چرا نیم دوز اضافه شده در دور اول واکسیناسیون اثربخشی بالاتری را نشان داده است؟ گفت: به طور واضح هنوز مشخص نیست که چرا نیم دوز اضافه شده در مرحله اول واکسیناسیون نسبت به واکسیناسیون کامل در ۲ دوز یک واحدی عملکرد بهتری دارد اما یک توضیح می‌تواند این باشد که از آنجا که این واکسن مبتنی بر ویروس سرماخوردگی متداول بوده و غیرانسانی است، سیستم ایمنی بدن هنگامی که دوز اول بسیار زیاد باشد، احتمالا آن را مورد حمله قرار داده و از بین می‌برد.

وی با بیان اینکه در مجموع به نظر می‌رسد شروع با دوز اول پایین تر ممکن است روش بهتری برای عملکرد سیستم ایمنی بدن باشد که پس از دوز کامل تقویت‌کننده ایمنی، یک پاسخ ایمنی قوی تر و موثرتری رخ خواهد داد، اظهار کرد: نتایج واکسن AstraZeneca براساس ارزیابی حدود یک سوم داوطلبانی است (حدود ۶۰ هزار نفر ثبت نام کرده اند) که انتظار می‌رود در این دوره آزمایشی شرکت کنند ضمن آنکه AstraZeneca هم اکنون به دنبال تأیید سازمان غذا و داروی امریکاست تا بتواند پروتکل نیمه دوز را نیز به صورت آزمایشی در ایالات متحده ارزیابی کند.

وی با بیان اینکه واکسن Oxford-AstraZeneca نمونه دیگری از استراتژی جدیدی است که برای تولید سریع واکسن علیه ویروس کرونا استفاده می‌شود اظهار کرد: همانطور که قبلا عنوان شد، واکسن‌های متداول توسط ویروس‌های ضعیف شده یا با تصفیه پروتئین عامل بیماری آنها ساخته می‌شوند که تولید این واکسن‌ها ممکن است ده‌ها سال طول بکشد اما واکسنی که توسط دانشگاه آکسفورد و شرکت تولید‌کننده آن Vaccitech ابداع شده است، از ابزارهای مختلف مولکولی برای ارائه پیش نمایش ویروس SARS-CoV-۲ به بدن انسان استفاده می‌کند.

استفاده از ویروس سرماخوردگی شامپانزه اصلاح شده در واکسن دانشگاه آکسفورد

میشرا ادامه داد: واکسن آکسفورد به جای ساختن ویروس‌های ضعیف تر یا تحویل mRNA که کد‌کننده پروتئین سنبله یا خاری (مهم‌ترین سلاح کرونا برای حمله و ورود به سلول‌ انسان) است (مانند واکسن‌های مودرنا و فایزر) از ویروس سرماخوردگی شامپانزه اصلاح شده به عنوان وسیله‌ای برای انتقال سنبله یا پروتئین S ایجادکننده کووید ۱۹ ویروس SARS-CoV-۲ استفاده می‌کند و برای این کار پژوهشگران دانشگاه آکسفورد دستورالعمل ژنتیکی ساخت پروتئین خاری را به ویروس سرماخوردگی شامپانزه منتقل کرده‌اند؛ به این ترتیب سیستم ایمنی، ویروس دستکاری شده را شبیه ویروس کرونا می‌بیند و می‌تواند یاد بگیرد چگونه با آن مبارزه کند.

این کارشناس واکسن با بیان اینکه پژوهشگران دانشگاه آکسفورد این واکسن را از نسخه ضعیف شده یک ویروس سرماخوردگی معمولی به نام "آدنوویروس" ساخته‌اند که از بدن یک شامپانزه دریافت شده است افزود: این پژوهشگران از نظر ژنتیکی، آدنویروس را تغییر داده‌اند. به این ترتیب نمی‌تواند در بدن انسان‌ها رشد و تکثیر پیدا کند. همچنین این واکسن با ژن‌هایی ترکیب شده که برای یک پروتئین کدگذاری شده‌اند. کروناویروس از این پروتئین‌ها استفاده می‌کند تا سلول‌های بدن انسان را آلوده کند.

وی با تاکید بر اینکه این نخستین بار نیست که دانشمندان دانشگاه آکسفورد با استفاده از این ویروس بی‌خطر، واکسنی را امتحان می‌کنند افزود: پیش از این نیز دانشمندان این دانشگاه این مفهوم را در برابر ویروس کرونایی که باعث سندرم تنفسی خاورمیانه (MERS) می‌شد، در مطالعات حیوانی آزمایش کرده بودند. بنابراین این بار بلافاصله پس از در دسترس بودن SARS-CoV-۲، دانشمندان آکسفورد ویروس شامپانزه را برای واکسنی که باعث ایجاد پاسخ ایمنی قوی در برابر SARS-CoV-۲ در موش‌ها و میمون رزوس شد، دوباره مورد استفاده قرار دادند.

واکسن آکسفورد نیاز به ذخیره‌سازی خیلی سرد ندارد

این دانشمند ستادی مرکز پزشکی دانشگاه وندربیلت در مقایسه این سه واکسن کاندیدای کووید ۱۹ گفت: واکسن AstraZeneca با وجود اثربخشی ادعا شده کمتر نسبت به رقبای دیگر خود همچون فایزر و مودرنا، اما ممکن است بیشتر مورد پسند واقع شود زیرا می‌توان آن را در شرایط استاندارد یخچال بین ۳۶ تا ۴۶ درجه فارنهایت برای حداقل شش ماه ذخیره، حمل‌ونقل و استفاده کرد.

وی افزود: واکسن‌های mRNA رقابتی توسط مودرنا و Pfizer/ BioNTech برای پایداری به دمای فوق سرد نیاز دارند بنابراین استفاده از واکسن AstraZeneca در کلینیک‌های عادی، به ویژه در مناطق روستایی و کشورهای در حال توسعه از جمله ایران آسان تر خواهد بود.

میشرا با بیان اینکه یکی دیگر از مزایای مهم واکسن AstraZeneca قیمت پایین آن نسبت به سایر رقبای خود است افزود: Covax یک پویش جهانی برای دستیابی به تجهیزات مرتبط با ویروس کرونا است. در این همکاری جهانی که با هدف مشارکت و هم افزایی دانش و اطلاعات برای مبارزه با همه گیری ویروس کرونا و همچین توزیع عادلانه فناوری مرتبط با آن تشکیل شده است، تمام مراکز تحقیقاتی برای مشارکت در آن فراخوان شده‌اند که درحال‌حاضر بیش از ۶۴ اقتصاد با درآمد بالا به تسهیلات COVAX پیوسته‌اند که یک ابتکار جهانی بوده که دولت‌ها و تولیدکنندگان را با هم جمع می‌کند تا اطمینان حاصل کنند واکسن‌های کووید ۱۹ در نهایت به کسانی که بیشترین نیاز را دارند (هر کسی که باشد و هر کجا که زندگی می‌کنند) خواهد رسید.

وی ادامه داد: شرکت‌های داروسازی فایزر و مودرنا به ابتکار COVAX نپیوسته‌اند اما AstraZeneca توافق کرده است که واکسن را به صورت غیرانتفاعی و برای مدت زمان همه گیری با قیمت پایین تر برای کشورهایی با در آمدهای متوسط تهیه کند که خود عاملی است که باعث می‌شود واکسن AstraZeneca قیمت پایین تری نسبت به سایر رقبای خود داشته باشد و همین امر سبب خواهد شد بیشتر مورد استقبال قرار گیرد.

این کارشناس واکسن دانشگاه وندربیلت با اشاره به اینکه مانند سایر واکسن‌های نامزد کووید ۱۹، واکسن AstraZeneca نیز دارای جزییات کلیدی مانند تجزیه در عفونت ها، دوام یا اثر بخشی در گروه‌های سنی مختلف شرکت‌کنندگان در آزمایش نیست اظهار کرد: برای همه کاندیداهای واکسن کووید ۱۹، ما فقط اطلاعات مقدماتی مربوط به تعداد کمی از عفونت‌ها را داریم و هیچ یک از گروه‌های تولید‌کننده کاندید واکسن کووید ۱۹ تاکنون اطلاعات کاملی منتشر نکرده‌اند بنابراین ارزیابی کامل اختلافات بین آنها دشوار است بنابراین برای ارزیابی کارایی همه واکسنهای کووید ۱۹ در سرانجام کنترل همه گیری این بیماری، باید منتظر پیگیری بیشتر و داده‌های طولانی مدت باشیم.