کدخدایی اعتراف کرد/ افشای ضعف در آموزش شورای نگهبان

هشتمین قسمت از ویژه‌برنامه «زاویه» شب گذشته، دوشنبه ۱۸ بهمن‌ماه با حضور عباسعلی کدخدایی استاد تمام دانشگاه و عضو حقوق‌دان شورای نگهبان از شبکه ۴ سیما پخش شد.

کدخدایی گفت: قانون اساسی در کشور‌های مختلف به عنوان یک قانون بنیادین است و میثاقی ملی میان آحاد و افراد یک جامعه برای تحقق آرمان‌هایشان است. مردم ایران پیش از انقلاب دوران ستمشاهی پهلوی را تجربه کرده بودند و پیش از آن در دوره قاجار هم حکومت‌های جور و ستم روی کار بودند.

وی افزود: بحث قانون اساسی و دولت مشروطه در ایران زمانی مطرح می‌شود که حرکت‌های دینی و اعتراضات مردم مسلمان کشور آغاز شد و همزمان با آن تحولات دیگر کشور‌ها با مفاهیم دولت‌های مدرن شروع می‌شود. طبق تاریخ، قانون اساسی و دولت مشروطه به تحقق ظاهری آرمان‌های مردم همانند شکل گیری مجلس یا راه اندازی عدلیه پرداخت، اما بلافاصه خواست‌های مردمی سرکوب می‌شود.

عضو حقوق‌دان شورای نگهبان ادامه داد: با روی کار آمدن رضا خان علی‌رغم اینکه شاهد برپایی شکل ظاهری از یک دولت مدرن با دارایی وزیر و نخست وزیر و مجلس هستیم، اما در باطن همان حکومت دیکتاتوری است و هیچ فرقی نکرده است. بعد از رضا خان و در حکومت پهلوی دوم هم این روند ادامه پیدا می‌کند.

وی با تاکید بر اینکه قانون اساسی به عنوان یکی از آرمان‌های مردم ایران است، اضافه کرد: آن قانون اساسی که در دوره مشروطه به دست آمد یک قانون خیلی ساده محدود به انتخابات مجلس بود که همان هم اجرا نمی‌شود. در دوره پهلوی دوم هم شاهد اصلاح قانون اساسی با اراده شاه هستیم.

کدخدایی ادامه داد: از مشروطه تا پیش از انقلاب اسلامی، بااینکه قانون و دولت و مجلس داشتیم، اما آرمان‌های مردم ایران در عمل محقق نمی‌شود و مردم از استقلال و آزادی محروم بودند.

وی در ادامه با اشاره به عدم استقلال ایران پیش از انقلاب اسلامی گفت: نمونه بی استقلالی ما در از دست دادن بحرین است. شاه با یک نشست کوتاه با انگلیس به سادگی بحرین را تقدیم می‌کند و آن را از بدنه کشور جدا می‌سازد. استقلال و آزادی پیش از انقلاب اسلامی هیچگاه به معنای واقعی محقق نشد. عدم استقلال کاملاً مشهود است و آزادی هم با راه اندازی ساواک به دستور شاه کلاً از بین می‌رود و هیچکس جرأت اظهار نظر ندارد. به این ترتیب حرکت‌های اسلامی با آغاز فعالیت‌های امام خمینی به‌خصوص در سال ۱۳۴۲ علیه نظام استبدادی شاه به مردم نشان داد تا خواسته‌های خود را چگونه طلب کنند.

وی در ادامه با بیان اینکه استقلال، آزادی، حکومت اسلامی یکی از شعار‌های پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران است، گفت: چند ماه پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران هنگامی که از امام خمینی می‌پرسند نظام سیاسی مد نظر شما چگونه است ایشان می‌فرمایند نظامی که دارای احکام اسلامی با پشتیبانی مردمی باشد.

کدخدایی در ادامه گفت: سه محور اصلی و شالوده حرکت امام خمینی برای تحقق آرمان‌های مردم ازجمله قانون اساسی وجود دارد. یکی از این محور‌ها اتحاد دین و سیاست به جای جدایی دین از سیاست است. محور دوم حضور و خواست مردم بود که امام خمینی بار‌ها روی آن تاکید داشتند. سومین محور نیز به مبحث قانون گرایی تاکید دارد چرا که پیش از پیروزی انقلاب مردم از فقدان قانون گرایی رنج می‌بردند. تمامی سه محور گفته شده در قانون اساسی ایران اسلامی آمده است.

کدخدایی در ادامه با اشاره به برخی از اصول قانون اساسی که به خوبی اجرا نمی‌شود گفت: به عنوان مثال اصل هشتم قانون اساسی به قانون امر به معروف و نهی از منکر مربوط است. این قانون سه قسمت دارد که اول به مردم نسبت به یکدیگر، دوم دولت نسبت به مردم و سوم مردم نسبت به دولت تاکید دارد. دو بخش اول این اصل مشخص است، اما بخش سوم یعنی مردم نسبت به دولت درست و واضح تبیین نشده و در جامعه ما به خوبی اجرا نمی‌شود. یکی از نمود‌های این بخش را می‌توان در رسانه‌هایی مثل صدا و سیما و خبرگزاری‌ها دید، اما ساز و کار رسمی برای آن نداریم. اصل ۵۹ نیز یکی دیگر از اصول قانون اساسی است که به درستی اجرا نمی‌شود. اصل ۵۹ به قانونگذاری مستقیم مردم می‌پردازد. اصل ۵۹ قانون اساسی می‌گوید «در مسائل بسیار مهم اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ممکن است اعمال قوه مقننه از راه همه پرسی و مراجعه مستقیم به آرا مردم صورت گیرد».

کدخدایی با بیان اینکه امام خمینی در مقابل قانون اساسی معتقد بودند مردم باید پیش از تصویب نهایی و پیش از همه پرسی درمورد آن نظر بدهند، گفت: امام اجازه ندادند که تکیه تصویب قانون اساسی تنها بر مجلس باشد و دستور دادند تا پیش از همه پرسی متن آن را منتشر کنند تا مردم نسبت به آن آگاهی پیدا کنند. امام در این شرایط همه اقشار جامعه را به اظهار نظر در مورد متن قانون اساسی کشور دعوت می‌کند. به این ترتیب امروز هم برخی مصوبات مهم می‌تواند مورد بررسی مردمی قرار گیرد و با نظر آن‌ها تصمیمم‌گیری شود. عدم اجرای درست برخی اصول قانون اساسی یا عدم اجرای کامل آن‌ها به دو مسئله فشار‌های بین‌المللی از جمله تحریم‌ها و دشمنی‌ها با ملت ایران و مسئله کم کاری برخی مسئولان داخلی مربوط می‌شود.

وی در ادامه با تاکید بر اهمیت نقش نظارتی مجلس بر قانون گفت: ابعاد نظارتی مجلس کمرنگ است. نظارت مجلس بسیار مهم است که باید با برنامه ریزی درست ابزار کارآمدی در اجرای درست قوانین باشد. اصل ۹۰ قانون اساسی یکی دیگر از اصول نظارتی است که به خوبی درک نشده و به کار گرفته نمی‌شود. اصل ۹۰ قانون اساسی می‌گوید «هر کس شکایتی از طرز کار مجلس یا قوة مجریه یا قوة قضائیه داشته باشد، می‌تواند شکایت خود را کتباً به مجلس شورای اسلامی عرضه کند. مجلس موظف است به این شکایات رسیدگی کند و پاسخ کافی دهد و در مواردی که شکایت به قوة مجریه و یا قوة قضائیه مربوط است رسیدگی و پاسخ کافی از آن‌ها بخواهد و در مدت متناسب نتیجه را اعلام نماید و در موردی که مربوط به عموم باشد به اطلاع عامه برساند». تا کنون درک و اجرای روشنی از این اصل نداشته ایم.

کدخدایی ادامه داد: ظرفیت‌های نظارتی مجلس در جلوگیری از انحرافات قانونی و اجرای ناصحیح قوانین می‌تواند بسیار موثر باشد. مردم ما همیشه در صحنه بودند و حضور داشتند، اما همچنان رابطه مردم با قانون اساسی و مجلس نهادینه و کارآمد نشده است. باید نظارت مردم دارای ساز و کاری شود که مورد استفاده قرار گیرد و از چهارچوب یک اعتراض صرف و مقطعی خارج شود.

عضو حقوق‌دان شورای نگهبان با بیان اینکه ضعف آموزش حقوق و قانون اساسی در شورای نگهبان مطرح شده است، افزود: مدارس و دانشگاه‌ها باید جدی و واقعی به آموزش حقوق و قانون اساسی بپردازند. به عنوان مثال در دروس سال سوم مدرسه‌های ما به قوانین اساسی کشور به صورت گذرا، سطحی و ناقص پرداخت شده است در حالی که نیاز است دانش‌آموزان دقیق‌تر از قوانین مطلع شوند.

وی اضافه کرد: هر متن و قانونی که نوشته می‌شود ممکن است که در زمانی نیاز به بازنگری پیدا کند. به عنوان مثال قوانین تصویب شده در مجلس متناسب با اقتضائات روز کشور مورد بازبینی قرار می‌گیرد و تصمیمم تازه‌ای اتخاذ می‌شود درنتیجه اصل بازنگری و اصلاح در قوانین از جمله قانون اساسی یک امر بدیهی و غیر پیچیده است. قانون اساسی ایران در سال ۵۸ نوشته شد و در سال ۶۸ متناسب با نیاز روز کشور اصلاح و بازنگری شد.

کدخدایی افزود: ما نمی‌توانیم زمان مشخصی برای اصلاح قانون اساسی در نظر بگیریم و بگوییم مثلاً هر ۲۰ سال باید در آن بازنگری کنیم، اما هر وقت نیاز شد باید دست به این اقدام بزنیم.

گاهی اوقات اصلاحات قانون اساسی از طرق دیگری باید انجام شود چرا که شرایط همانند شرایط زمان تحول و اصلاح نیست. به این ترتیب یکی از راه‌های اصلاح، استفاده از ظرفیت تفسیر قانون اساسی از مراجع مربوطه مثل دیوان عالی کشور است. حال اگر ما از این ظرفیت استفاده کردیم و دیگر به پایان آن رسیده ایم می‌توانیم سراغ اصلاحات برویم.

وی بیان کرد: سیاست‌های کلی نظام در اصل ۱۱۰ قانون اساسی که بر عهده رهبری است به تعیین جهت‌های سیاسی لازم در حوزه‌های گوناگون قانونگذاری، انتخابات، تامین اجتماعی و ... می‌پردازد. این سیاست‌های کلی به نوعی مسیر قانونگذاری قانون اساسی را برای مجلس و دولت هموار می‌کند، اما نکته اینجاست که آیا این سیاست‌های کلی نیز به درستی و کامل اجرا شده است یا خیر. اگر اجرا شده باشد و باز ما به آن مرحله برسیم که از تمام ظرفیت‌های موجود برای اصلاح قانون استفاده کرده ایم و مجدداً نیاز به اصلاح قانون اساسی داریم دیگر باید به سراغ متن آن برویم.

کدخدایی در پایان گفت: کار مجلس در قانونگذاری نوعی تفسیر قانون اساسی است چرا مجلس در این کار برداشت خود از اصول قانون اساسی را به شکل یک قانون عادی بازتاب می‌کند. همچنین هرجا هم که لازم باشد شورای نگهبان در ارائه تفسیر قانون اساسی دریغ نمی‌کند.

ویژه برنامه «زاویه» به مناسبت دهه فجر از نهم تا بیستم بهمن‌ماه، به مدت ده شب ساعت ۲۲ از شبکه چهار سیما پخش خواهد شد. در این ویژه برنامه‌ها، موضوعات مرتبط با رویداد انقلاب اسلامی از نگاه اندیشمندان علوم انسانی مورد واکاوی قرار می‌گیرد.