فرش آیینه جهان نمای هستی ایرانی است

اردشیر صالح پور نویسنده، مدرس دانشگاه، پژوهشگر هنر و تئاتر پس از اکران فیلم مستند «نقشبند خیال» که برای بزرگداشت استاد محسن محسنی پیشکسوت فرش در محل دائمی موزه فرش برگزار شد از اهمیت هنر صنعت فرش گفت .

این نویسنده در ابتدای سخن خود در یادبود استاد محسن محسنی گفت: استاد محسنی دین خود را به هنر ملی ایران که همان هنر فرش است به خوبی ادا کرده است زیرا از همان ابتدای جوانی وارد این رشته شد و با عشق و شوریدگی و جان شیفته این هنر را دنبال کرد و هنوز هم با اینکه امروز در بستر بیماری به سر می برد دلش برای فرش ایرانی میتپد . به گمان من هنر ایران دو وجه عمده دارد. یکی ادبیات و دیگری فرش و خوشبختانه باید گفت استاد محسنی هر دو وجه را داراست زیرا هم در ادبیات و هم در فرش ، عشق و علاقه و توانمندی خود را ابراز کرده است.

او ادامه داد: اگر ما ادبیات ایران را تجلی گاه فرهنگ و هستی شناسی کشورمان قلمداد کنیم که چنین نیز هست ، باید بگوییم که وجه بصری آن در فرش ایرانی متجلی شده است . دست کم قدیمی ترین فرش موجود در دنیا که فرش پازریک است و قدمت آن به ۲۵۰۰ سال قبل باز میگردد و متعلق به کشور ماست آنجا نیز در آیینه فرش، روح و هنر و فلسفه ایرانی را می بینیم.

صالح پور موزه فرش را به مکانی توصیف کرد که تنها برای نمایش فرش نیست و افزود: موزه فرش میتواند نمایانگر خانه هر ایرانی باشد چراکه در خانه هر ایرانی دو یا چندین فرش با طرح های گوناگون وجود دارد بنابراین به عنوان مثال خودرو سمند هنر ملی ما نیست بلکه فرش هنر ملی ما است و جهان ما را به آن میشناسد. در هنر فرش ۲۵ هنر دیگر نهفته است پس هنری مجموعه ای از هنرهای دیگر است، از منظر و زیبایی شناسی و طراحی و رنگرزی و معماری و حتی فلسفه در آن نمایان است. همه نقوش فرش ها از ترنج ها گرفته تا اسلیمی ها و هر قاب حکایتی از یک فلسفه ایران را بیان می دارد. ازین جهت فرش آیینه جهان نمای هستی و جهان ایرانی است و جای دریغ است که این هنر والا به چیزهای مصنوعی همچون فرش ماشینی و موکت و... تنزل پیدا کرده است.

این استاد دانشگاه ضمن اظهار تاسف بیان داشت: ما این هنر را به شکل جدی حمایت نکرده ایم و متاسفانه هر کدام از کشور ها در حال مال خود کردن تک تک این ویژگی ها هستند تا آن را به نام خود معرفی کنند، در حالی که ریشه و پیشینه هنر ایرانی در فرش است و این هنر را عاشقان و شوریدگانی همچون استاد محسنی و سایر زنان و حتی کودکان در نمورترین زیر زمین ها زنده نگه داشته اند و ماهم به پیروی از آنها و زحمتی که متحمل میشوند باید فرش ایرانی را زنده نگاه داریم که هنر ملی ما ایرانیان است.

صالح پور در ادامه صحبت هایش به جوان ایرانی اشاره داشت و خاطر نشان کرد: هر هنرجوی برای رسیدن به هویت خود باید به ادبیات، فرش، موسیقی ایرانی و البته هنرهای تجسمی توجه کند که خوشبختانه فرش ایرانی برآیند همه آنها است و به همین علت است که ما به نشانه احترام هنگام قدم نهادن بر فرش کفش از پا بیرون می کنیم و بر فرش ایرانی گام می گذاریم زیرا می پنداریم که فرش ایرانی تجلی عرش آسمانهاست . حقیقتا فرش محصول انگشتان خون آلوده کودکانی است که به تیغ شانه فرش بافی بارها دست خود را هنگام بافت بریده اند پس باید به آن احترام گذاشت و حرمت فرش را به عنوان هنر ملی و مقدس نگاه داریم ، زیرا فرش هم صنعت است هم هنر .

این پژوهشگر فرش را نه تنها هنر بلکه یک صنعت توصیف کرد و در تعریف آن اظهار کرد: «حافظم گفت خطا بر قلم صنع نرفت/آفرین بر نظر جرم خطا پوشش باد» ، این جهان به خودی خود نوعی صنعت است و در ادبیات هم به علم عروض و قافیه لقب صنعت می دهیم و همینطور ما در دوره کمال الملک مدرسه صنایع مستظرفه را داشته ایم که نقاشی و فرش انواع هنرهای تجسمی در آنجا معنا می شد و البته امروز نیز به سینما هم میگوییم صنعت ، حال درباره اینکه چرا فرش هم صنعت به حساب می آید باید بگویم در فلسفه یونان باستان نیز اساسا کلمه صنعت با آرت(هنر) همراه بوده است شاید برایتان جالب باشد که در یونان باستان به صنعت می گفتند تِخنه که بعدها همین کلمه ریشه کلمه تکنولوژی می شود که در زبان ایرانی به آن فناوری نیز گفته می شود بنابر این صنعت زیرشاخه آرت یا همان هنر است.

وی ادامه داد: به همین دلیل است که اگر در مورد فرش تحت عنوان صنعت سخن میگوییم معنایش یک عمل مکانیکی نیست البته این درست است که صنایعی در آن به کار رفته و فوت و فن خود را دارد که با دست به تار و پود بافته می شود اما این صنعت با هنری مرتبط است که ریشه ای کهن و دیرینه دارد، ریشه ای که تنوع در گونه گونه بودن اقلیم های فرش را از خراسان بزرگ گرفته تا تبریز یا بیرجند کاملا متفاوت است و همچنین فرش بیرجند با بیجار تفاوت دارد و فرش بیجار با کاشان تفاوت دارد بنابراین این تنوع و گوناگونی حاکی از این است که این هنر، ملی و فرا گیر است. زیرا هیچ هنری تا این اندازه وسیع نیست که در تک تک خانه ها و نواحی و اقلیم های ایران با گوناگونی نقوش و مفاهیم و رنگ ها وجود داشته باشد.

این مدرس دانشگاه های کشور در پایان با خواندن این بیت از هوشنگ ابتهاج که «این فرش هفت رنگ که پامال رقص توست/از خون و زندگانی انسان گرفته رنگ» یادآور شد: به همین دلیل است که به عقیده من وزارت صمت باید روی این زمینه سرمایه گذاری جدی تری کند ، ما باید این بازار را در تمام دنیا داشته باشیم و این صنعت را به عنوان صنعتی دیرینه، قدیمی، کهن و ایرانی که آیین و دین و ملیت ما در آن گره خورده عرضه بداریم، که به لحاظ زیبایی شناسی نیز باید گفت فرش چون بومی است در خانه هر ایرانی که به تار و پود دستان هنرمند بانوان ایران بافته می شود و این بوم نقاشی می تواند تجلی گاه فرهنگ و آمال و زیبایی شناسی جهان ایرانی باشد .