زخم کاری انرژی بر پیکره صنعت فولاد

با این ‌وجود به‌دلیل جذب نشدن سرمایه در پروژه‌های توسعه‌ای صنعت گاز، پروژه‌های ناتمام متعدد در این بخش، افت فشار در میادین گازی در طول سال‌های متمادی و بی‌توجهی به رفع این مشکل، شاهد بروز ناترازی در تولید و مصرف گاز هستیم. متاسفانه این بحران روزبه‌روز عمیق‌تر می‌شود و دورنمای بخش انرژی هر روز تاریک‌تر از گذشته است. باتوجه به کمبودهای یادشده صنایع فولاد در تیررس قطعی گاز قرار دارند. محدودیت در روند تامین انرژی فولادسازان کشور از آبان آغاز شد و انتظار می‌رود تا پایان فصل زمستان نیز تداوم داشته باشد. گاز مصرفی برخی صنایع از جمله فولادسازی غیرقابل جایگزین است و بخش عمده مصرف گاز در این زنجیره به واحدهای احیا و تولید آهن اسفنجی اختصاص دارد. در چنین موقعیتی شاهد کمبود مواد اولیه تولید شمش فولاد و به‌دنبال آن افزایش قیمت محصولات تولیدشده در این زنجیره هستیم؛ بنابراین ضرر تحمیل‌شده به صنایع فولاد کشور قابل‌توجه برآورد می‌شود.

شوک گاز به زنجیره فولاد

تامین انرژی در سال‌های اخیر به چالشی جدی برای صنایع، به‌ویژه فولادسازان بدل شده است. با ورود نخستین موج سرما به کشور در آبان امسال، محدودیت در روند تامین انرژی واحدهای فولادی آغاز شد. این محدودیت‌ها با سردتر شدن هوا شدت گرفت و به این ترتیب شاهد افت تولید فولاد و آهن اسفنجی در کشور بوده‌ایم. براساس آمار میزان تولید فولاد کشور در دی نسبت به آذر افت ۲۶ درصدی را تجربه کرد و به یک‌میلیون و ۹۵۵ هزار تن رسید. تولید آهن اسفنجی نیز در این ماه با افت شدید ۴۹ درصدی نسبت به آذر سال جاری، به یک‌میلیون و ۱۲۰ هزار تن رسید. محدودیت در تامین گاز موردنیاز فولادسازان باوجود اینکه از سال گذشته آغاز شده، در سال جاری شدت گرفته است؛ تا جایی که میزان تولید آهن اسفنجی در دی امسال و در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته افت ۴۴ درصدی را ثبت کرده است. علاوه بر این در زمان موردبحث تولید شمش فولادی (بیلت و بلوم) و اسلب به ترتیب ۲۴ و ۳۰ درصد کاهش‌ یافته است. این افت تولید در حلقه‌های مختلف زنجیره فولاد کشور در شرایطی است که امسال بر ظرفیت فولادسازی کشور افزوده ‌شده است. از آنجا که محدودیت یادشده از توسعه‌نیافتگی زیرساخت‌های انرژی نشأت می‌گیرد و رفع آن نیازمند زمان و هزینه قابل‌توجه است، انتظار می‌رود چالش‌های یادشده در سال‌های آتی نیز ادامه یابد و به این ترتیب زخم کاری محدودیت گاز بر پیکره صنعت فولاد ادامه‌دار است. افت تولید در حلقه‌های مختلف زنجیره فولاد کشور توازن میان عرضه و تقاضای این محصول را بر هم می‌زند و به رشد بهای آن منتهی می‌شود. در معاملات بورس کالا در هفته‌ای که گذشت، بعد از توقف یک‌هفته‌ای دوباره آهن اسفنجی به‌صورت محدود (فقط ۳۸ هزار تن) عرضه و تقاضای ۲ برابری برای خرید این محصول به رقابت قابل‌توجه ۶۹ درصدی برای خرید این محصول منتهی شد؛ تا جایی که بهای فروش آن وارد کانال ۱۲ هزار تومانی شد. فاصله قیمتی میان شمش و میلگرد نیز به ۱۳ درصد رسید، این‌ در حالی است که فاصله یادشده در اغلب هفته‌های پاییز امسال کمتر از ۱۰ درصد بود.

در روز یکشنبه، ۲۱ بهمن، ۲۹ هزار و ۴۰۰ تن آهن اسفنجی در بورس کالا عرضه شد که باتوجه به ثبت تقاضای حدود ۳ برابری نسبت به عرضه، کل این عرضه‌ها مورد معامله قرار گرفت. قیمت میانگین موزون هر کیلو آهن اسفنجی در معاملات اخیر به کانال ۱۳ هزار تومانی وارد شد و به این ترتیب میانگین قیمت آهن‌اسفنجی یک رکورد تاریخی را ثبت کرد. البته باتوجه به آنکه در هفته‌های پایانی زمستان هستیم، انتظار می‌رود محدودیت یادشده به‌زودی مرتفع شود و قیمت‌ها به تعادل بازگردد.

ریسک جدی برای فولادسازان

علی‌محمد زمانی، فعال صنعت فولاد در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: با وجود اینکه ایران جزو بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر گازی دنیا قرار دارد، تامین گاز در سال‌های اخیر به چالشی جدی برای کشور بدل شده و عملکرد صنایع را به‌شدت تحت تاثیر منفی قرار داده است. این محدودیت از بی‌توجهی به زیرساخت‌های انرژی کشور ناشی ‌شده است.

زمانی افزود: اولویت تامین گاز در کشور به بخش خانگی اختصاص دارد؛ به‌گونه‌ای که با شدت گرفتن موج سرما و ناترازی تولید و مصرف این انرژی، دولت تمرکز خود را بیشتر بر تامین گاز موردنیاز خانگی قرار می‌دهد. در چنین شرایطی صنایع با محدودیت انرژی روبه‌رو می‌شوند و محدودیت یادشده از میزان تولید واحدهای صنعتی می‌کاهد. وی گفت: زنجیره فولاد در ایران با تکیه ‌بر ذخایر معدنی و انرژی توسعه‌یافته است، اما در حال حاضر همان گازی که قرار بود زمینه توسعه فولادسازی ما را فراهم کند، به چالشی جدی برای فولادسازان و فعالان صنعتی تبدیل شده است. میزان وابستگی صنایع به گاز در واحدهای مختلف متفاوت است. گاز در بخشی از حلقه‌های زنجیره فولاد حکم انرژی را دارد، اما در حلقه تولید آهن اسفنجی به‌عنوان خوراک صنایع هم استفاده می‌شود؛ بنابراین بروز محدودیت در این زنجیره، به‌ویژه در حلقه تولید آهن‌اسفنجی به‌منزله توقف تولید در این زنجیره است. این فعال صنعت فولاد گفت: با شدت گرفتن سرما در هفته‌های گذشته، محدودیت گاز صنایع فولادی حتی به حلقه‌های پایانی این زنجیره نیز منتقل‌ شده است. مصرف گاز در حلقه‌های میانی و پایانی زنجیره فولاد محدود است؛ بنابراین اعمال محدودیت برای صنایع یادشده حکایت از شرایط اضطراری در تامین انرژی دارد. در چنین شرایطی از میزان تولید محصولات فولادی کشور کاسته خواهد شد. البته میزان تولید در حلقه‌های یادشده از نیاز کشور به‌مراتب بالاتر است. علاوه بر این در حال حاضر در فصل رکود ساخت‌وساز قرار داریم و از میزان تقاضا برای محصولات فولادی کاسته شده است؛ بدین ترتیب بیشترین آسیب به تولید و تولیدکننده تحمیل می‌شود. وی افزود: تولید با حداکثر ظرفیت به‌منزله ارتقای سطح بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها است. از آنجا که بخشی از هزینه‌های تولید ثابت هستند، افت تولید به‌منزله افزایش هزینه تمام‌شده تولید خواهد بود. بر همین ‌اساس تمامی فولادسازان دنیا به‌دنبال آن هستند تا ظرفیت تولید خود را ارتقا بخشند، اما در حال حاضر محدودیت‌های یادشده در حوزه انرژی از توان تولید صنایع می‌کاهد، این در حالی است که کاهش یا توقف تولید در صنایع مختلف به‌منزله تحمیل خسارات جدی به صنعت و صنعتگران است. زمانی گفت: محدودیت‌های یادشده ضرباتی را به تجهیزات صنایع و کوره‌ها تحمیل می‌کند اما در مجموع می‌توان این‌طور ادعا کرد که آسیب ناشی از توقف تولید به‌مراتب بیشتر از خسارات وارده به تجهیزات است. در چنین شرایطی تولیدکنندگان در تامین محصولات قراردادهای صادراتی نیز با مشکلاتی روبه‌رو می‌شوند یا از پس ایفای تعهدات خود بر نخواهند آمد، این در حالی است که بروز مشکل در اجرای تعهدات صادراتی چالش‌زا است، زیرا اعتبار صادرکننده نزد طرف‌های خارجی از دست می‌رود و به‌سادگی امکان جبران آن وجود ندارد. وی در ادامه تاکید کرد: محدودیت در تامین انرژی فولادسازان و به‌دنبال آن افت تولید در حلقه‌های مختلف به رشد قابل‌توجه بهای این فلزات منتهی شده است. این رشد قیمت از حلقه آهن اسفنجی آغاز می‌شود و در سایر حلقه‌های این زنجیره نیز تداوم می‌یابد. البته نباید از ذکر این نکته غافل بود که روند رو به رشد بهای دلار در بازار آزاد نیز محرک دیگری برای رشد قیمت محصولات تولیدشده در حلقه‌های مختلف زنجیره فولاد در بورس کالا است. در واقع در شرایط توصیف‌شده شاهد ایجاد تقاضای غیرواقعی برای خرید فولاد و محصولات فولادی هستیم که همین تقاضای بیش از نیاز در نهایت به رشد قابل‌توجه بهای محصولات منتهی می‌شود.

دغدغه فولادسازان پایانی ندارد

رضا شهرستانی، فعال صنعت فولاد در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: تولید فولاد ایران در افق ۱۴۰۴ برابر ۵۵ میلیون تن هدف‌گذاری شده است. در همین راستا سرمایه‌گذاران به حضور در این زنجیره و توسعه آن تشویق و ترغیب شده‌اند. با این ‌وجود دولت نتوانسته زیرساخت‌های موردنیاز برای تولید صنایع را در اختیار آنها قرار دهد و در نتیجه شاهد بروز محدودیت‌هایی در عملکرد صنایع فولادی کشور هستیم.

شهرستانی افزود: میزان ظرفیت‌ ایجادشده در زنجیره فولاد کشور در حال حاضر بالغ‌بر ۴۰ میلیون تن برآورد می‌شود، اما میزان تولید سالانه در این صنعت حدود ۳۰ میلیون تن است. برای تولید سالانه ۳۰ میلیون تن فولاد، روزانه ۴۰ مترمکعب گاز نیاز است، اما در هفته‌های سرد سال تنها ۱۵ مترمکعب گاز در اختیار صنایع فولادی کشور قرار گرفت. به این ترتیب باید اقرار کرد محدودیت اعمال‌شده بر فولادسازان کشور جدی است و روند تولید آنها را به‌شدت تحت تاثیر منفی قرار داده است.

شهرستانی تاکید کرد: تداوم محدودیت‌های یادشده در کل ماه‌های سرد سال به‌منزله فاجعه‌ای برای فولادسازان کشور است و در واقع خسارات جدی و غیرقابل جبرانی به صنایع تحمیل می‌شود. افت قابل‌توجه تولید در یک صنعت به‌منزله ورود واحدهای تولیدی به چرخه زیان است و بدون‌تردید خروج از این چرخه زیان نیز به‌سادگی ممکن نیست.

وی گفت: فعالان صنعت فولاد راهکارهایی را برای کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت به وزارت صنعت، معدن و تجارت و همچنین مجلس شورای اسلامی ارائه کرده‌اند، اما هیچ گوش شنوایی برای درخواست‌ها و راهکارهای ما وجود ندارد؛ بنابراین در موقعیت کنونی مدیریت غلط در کنار محدودیت انرژی به چالشی جدی برای فعالان صنعتی بدل شده و عملکرد صنعتگران را تحت تاثیر منفی قرار داده است. این فعال صنعت فولاد گفت: عرضه و تقاضا در کنار هم معنا می‌یابد و زمینه کشف قیمت محصولات مختلف را فراهم می‌کند. طبیعتا در شرایطی که میزان تولید در یک حلقه از زنجیره محدود شود، رقابت گسترده‌ای برای خرید آن محصول آغاز می‌شود که به رشد بهای آن منتهی خواهد شد؛ کما اینکه در هفته‌های گذشته بهای فولاد و محصولات فولادی به‌شدت بیشتر شده است. وی افزود: صنعت فولاد تاثیر بسزایی در رشد تولید ناخالص داخلی دارد و فعالیت و تداوم تولید در این صنعت به‌منزله اشتغالزایی مستقیم و غیرمستقیم گسترده‌ای در کشور است. تولید و صادرات این صنعت، ارزآوری قابل‌توجهی را به‌دنبال دارد؛ بنابراین توقف تولید در این صنعت به‌منزله توقف تولید در زنجیره فولاد کشور خواهد بود. در چنین شرایطی از سیاست‌گذاران انتظار می‌رود ضمن اتخاذ تدابیر منطقی‌تر از وارد آوردن لطمات جدی به زنجیره فولاد و اقتصاد کشور جلوگیری کنند. وی گفت: باتوجه به محدودیت‌های زیرساختی که در تامین انرژی کشور به چشم می‌خورد، انتظار می‌رود چالش‌های حاکم بر فرآیند تولید در ماه‌های آتی نیز ادامه یابد. همچنین روند رو به رشد جمعیت و افزایش ظرفیت تولید، این محدودیت‌ها را هر سال جدی‌تر می‌کند؛ تا جایی که تحقق اهداف توسعه صنعت فولاد در افق ۱۴۰۴ ممکن و شدنی به‌نظر نمی‌رسد؛ بنابراین جذب سرمایه برای رفع این محدودیت‌ها منطقی و اصولی است.

سخن پایانی

در طول دهه‌های اخیر همپای توسعه صنعتی و ظرفیت‌سازی برای افزایش تولید در بخش‌های مختلف به توسعه ظرفیت‌های انرژی در کشور توجه کافی نشده و همین موضوع اکنون به پاشنه آشیل بسیاری از صنایع بدل شده و عملا روند فعالیت آنها را تحت تاثیر منفی قرار داده است. برای رفع کمبودهای یادشده در حوزه انرژی و جلوگیری از بروز خسارت‌های جدی به صنایع در سال‌های آتی، باید در درجه نخست زمینه جذب سرمایه و جبران عقب‌ماندگی در حوزه‌های مختلف انرژی کشور فراهم شود و در ادامه نیز با مهیا کردن شرایط بهره‌وری حداکثری انرژی در بخش‌های مختلف صنعتی و خانگی و تجاری مانع بروز بحران‌های جدی‌تر مختلف شد؛ بنابراین اصلاح الگوی مصرف در حوزه‌های گوناگون و ارتقای سرمایه‌گذاری در بخش انرژی کشور ضروری به‌نظر می‌رسد.