تغییر جذاب نمایشگاه کتاب

نشر کتاب الکترونیک برای صنعت نشر، فرصت است یا یک تهدید؟ آیا کتاب الکترونیک به بازار نیمه‌جان کتاب جان می‌دهد یا حکم تیر خلاص را بازی می‌کند؟ آیا ناشران از کم‌وکیف همکاری با فروشگاه‌ها و پلتفرم‌های فروش کتاب راضی هستند؟ برای یافتن پاسخ سوالات خود با گسترش‌نیوز همراه باشید.  با توجه به طولانی بودن این گزارش آن را در نوبت منتشر خواهیم کرد.

آمارها حاکی از پایین بودن سرانه مطالعه در کشور دارد. به نظر می‌رسد در دهه‌های گذشته، کار فرهنگی و تشویق و تبلیغ کتابخوانی هم راه به جایی نبرده است. در ابتدا، کرونا و تعطیلی کتابفروشی‌ها نگران‌کننده بود اما به نظر می‌رسد که در بسیاری از کشورها، حتی در ایران هم باعث رونق نسبی بازار کتاب شده است. فروشگاه‌های آنلاین کتاب به خصوص کتاب الکترونیک و کتاب صوتی چند سالی است که خود را به مخاطب ایرانی معرفی کرده‌اند.

عدو سبب خیر شد

محمود آموزگار؛ کارشناس، ناشر باسابقه و همچنین نایب‌رئیس اتحادیه ناشرین و کتابفروشان به گسترش‌نیوز گفت: «باید قبول کرد که اخیراً و طی چندسال گذشته، حوزه کتاب الکترونیک در مقایسه با نشر سنتی و کاغذی با اقبال بیشتری مواجه شده است. محافظه‌کارانه حاکم بر صنعت نشر کشور ما کمتر شده و یخ این موضوع به‌اصطلاح آب شده و ناشرین تا حدی به این زمینه گرایش پیدا کرده‌اند. به ویژه در زمینه کتب صوتی باید گفت که پاندمی کرونا مزید بر علت شد. تجربه جهانی هم نشان می‌دهد که در کشورهای دیگر هم با افزایش تولید کتب الکترونیک و شنیداری مواجه شده‌ایم»

وی ادامه داد: «در مجموع عرصه ای‌بوک نشان داد که می‌تواند خلاءهای ناشی از کرونا را که بر صنعت نشر تحمیل شده بود جبران کند. نکته مهم آن است که شاید این عرصه بتواند در مواقع بحرانی همچون دوران شیوع کرونا بسیاری از کاستی‌ها را جبران کند. البته این امر نیازمند تمهید ضوابط خاصی است تا شکل و ترتیب خوبی پیدا کند؛ زیرا همان‌گونه که در گذشته امکان کپی آثار منتشرشده یا به‌اصطلاح نسخه افست آثار وجود داشت امروزه هم در عرصه کتاب الکترونیک در به روی سودجویان باز است و حتی در مقایسه با گذشته، امکان بیشتری برای نشر غیرمجاز وجود دارد».

کتاب الکترونیک فرصت است

آموزگار در رابطه با تاثیری که نشر الکترونیک و صوتی بر نشر سنتی می‌گذارد اظهار داشت: «فکر نمی‌کنم که نشر الکترونیک سبب تضعیف نشر فیزیکی یا همان نشر کاغذی شود. ایالات‌متحده احتمالاً بیشترین رشد را در این زمینه داشته است. با یک بررسی گذرا متوجه می‌شویم با وجود رشد کتاب الکترونیک همچنان تقاضا برای نشر کاغذی وجود دارد و از میزان آن کاسته نشده و کماکان نقش خود را بازی می‌کند. در کشورهای دیگر نیز کمابیش به همین ترتیب است».

او ادامه داد: «طبق مطالعات من، در کشوری مثل مکزیک بعد از شیوع کرونا و آغاز قرنطینه، فروش کتب کاغذی با مشکل جدی مواجه شد. به همین دلیل به شکل فزاینده‌ای به سمت کتاب‌های الکترونیک روی آوردند و بحران را پشت سر گذاشتند. این امر سبب نشد انتشارات به شیوه کلاسیک و قدیمی از بین برود».

مدیرمسئول نشر آمه درباره سازوکارهای نظارتی حاکم بر نشر کتاب الکترونیک در ایران گفت: «به نظر می‌رسد که در این زمینه، خلاءهای فراوانی داشته باشیم. در حال حاضر حداکثر دو یا سه قانون در این زمینه وجود دارد. قوانین موجود نمی‌توانند این حوزه وسیع را پوشش دهند. قوانین مربوطه باید به روز شود و ملاحظات مختلفی در آنها لحاظ شود».

دگرگونی جذاب

آموزگار درباره جایگاه ای‌بوک در نمایشگاه کتاب اظهار کرد: «روال کنونی آن است که در ابتدا، نسخه کاغذی اثر به چاپ می‌رسد و بعد نسخه شنیداری یا الکترونیک نیز منتشر می‌شود. به عقیده من اگر ابتدا به ساکن و پیش از نشر فیزیکی یک اثر، نسخه الکترونیک یا صوتی آن در دسترس نشر قرار گیرد (که چنین چیزی نادر است) حضور آن کتاب در نمایشگاه می‌تواند جذاب و معنادار باشد. در غیر این صورت، جایگاهی خاص و ویژه پیدا نخواهد کرد. البته منعی برای حضور و معرفی این نوع آثار به مخاطبین وجود ندارد».

او در پایان، ضمن یادآوری زمینه‌های قانونی کتاب الکترونیک گفت: «اگر شاهد وضع مقررات و سازوکارهای قانونی مشخص و دقیقی برای نشر شنیداری و ای‌بوک باشیم حتماً شاهد شکوفایی این حوزه خواهیم بود. اگر چنین نشود بدون شک وضعیتی آشفته و نابسامان ایجاد خواهد شد و در آینده، کنترل آن بسیار دشوار خواهد بود».

مدعیان بدقول

ای بوک توانسته جایگاه خود را در میان مخاطبان پیدا کند و به ویژه در دوران رکود؛ مزایای زیادی دارد اما برخی ناشرین همچنان رغبتی برای ورود به این عرصه جدید نشان نمی‌دهند و همچنان خود را به شیوه‌ کلاسیک نشر محدود می‌کنند. در همین راستا با شماری از این‌گونه ناشرین به گفتگو نشستیم.

مدیر انتشاراتی‌ای که نخواست نامش ذکر شود گفت: «با کتب الکترونیک بیگانه نیستیم و کمابیش نیز در جریان کار با آن سروکار پیدا کرده‌ایم اما تاکنون تجربه مثبتی برای ما رقم نزده است. چندین بار، سایت یا گروهی به ما مراجعه و خواسته است که بعد از انعقاد قرارداد؛ فلان کتاب را در اختیارش قرار دهیم تا آن را به کتاب صوتی، تبدیل و برای عرضه آماده کند و درصدی از فروش را بردارد. البته در بعضی موارد؛ همکاری کرده‌ایم و قراردادهای آنها موجود است».

وی ادامه داد: «همواره، کمال همکاری را به خرج داده‌ایم و کتاب را در اختیار آنها قرار داده‌ایم ولی متاسفانه هنوز خبری از آنها و نسخه صوتی کتاب نیست. معلوم نیست که آیا فرایند صوتی کردن کتاب واقعاً این همه طول می‌کشد یا مدعیان، توانایی انجامش را ندارند یا خوش‌قول نیستند. به همین دلیل وقتی برای تبدیل کتاب‌های فیزیکی و کاغذی به نسخه الکترونیک و صوتی ما تماس می‌گیرند صراحتاً مخالفت می‌کنیم».

او همچنین تصریح کرد: «در بعضی موارد چاپ کتابی که برای تبدیل از ما طلب کرده‌اند به پایان رسیده؛ و در آرشیو خود نداشته‌ایم بنابراین از یکی از مشتریان همیشگی خود در شهرستان خواسته‌ایم که آن را از کتابخانه شخصی خود برای ما ارسال کند. کتاب را برای تبدیل به نسخه صوتی تحویل دادیم ولی متاسفانه با بدقولی محض، مواجه شدیم. نه نسخه صوتی کتاب آماده شده و نه حتی نسخه اصلی کتاب را برگرداندند. کاری هم نمی‌توان انجام دهیم».

این ناشر در پایان سخنانش با اشاره به مشکلات متعددی که در زمینه نشر وجود دارد گفت: به علت پرشمار بودن کتاب‌های کاغذی در دست انتشار و البته بدقولی کسانی که در زمینه کتاب الکترونیک کار می‌کنند دیگر جایی برای فکر کردن به فعالیت در این حوزه برای ما باقی نمی‌ماند. البته از پلتفرم‌های شناخته‌شده هم پیشنهاد داشته‌ایم ولی ریسک نکرده‌ایم. اگر موفق به دریافت سهمیه کاغذ خود شویم و همان نشر فیزیکی را به خوبی ادامه دهیم برایمان کفایت می‌کند».