تقاضای کاذب در بازار فولاد

در شرایطی که بازار مسکن با رکود همراه شده، رشد مصرف فولاد عجیب و سوال ‌برانگیز است.در چنین شرایطی واسطه‌گری‌ها بر التهابات این بازار افزوده است.

سیاست‌های متولیان امر نیز زمینه این‌گونه سوءاستفاده‌ها را تقویت کرده، چراکه با کنترل دستوری قیمت‌ها و فروش یک محصول با نرخ پایین‌تر در مقایسه با نرخ‌های جهانی، تقاضای کاذبی برای خرید آن شکل می‌گیرد. تقاضایی که به احتکار یا قاچاق منجر می‌شود.

هر ۲ مورد یادشده به منزله وارد آمدن آسیب‌های جدی به اقتصاد کشور آن هم تحت سایه تدابیر متولیان امر و سیاست‌های به اصلاح حمایت‌گرایانه از زنجیره فولاد است؛ بنابراین اصلاح شرایط موجود و پاسخگویی نسبت به آن از سوی مسئولان و افرادی که طی ماه‌های گذشته برای تنظیم این بازار کوشیده‌اند، ضروری به‌نظر می‌رسد.

رشد مصرف ظاهری فولاد

چندی پیش انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران گزارشی را منتشر کرد و به ارائه آمار مصرف ظاهری محصولات زنجیره فولاد در ۱۰ ماهه منتهی به پایان دی ۹۹ پرداخت. مقایسه مصرف ظاهری محصولات زنجیره فولاد در ۱۰ ماهه امسال و سال گذشته حکایت از آن دارد که مصرف اغلب این محصولات رشد داشته است.

مصرف ظاهری تیرآهن در ۱۰ ماهه منتهی به پایان دی ماه امسال در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته رشد ۱۶ درصدی را از آن خود کرده است.

این رشد برای میلگرد ۳۱ درصد گزارش شده است. در همین حال، مصرف ظاهری کل مقاطع طویل فولادی در مدت زمان مورد بحث و در مقایسه با مدت مشابه سال ۹۸، رشد ۲۷ درصدی را از آن خود کرده است.

این رشد در شرایطی که بخش قابل‌توجهی از بودجه عمرانی کشور تحقق نیافته و در همین حال فعالیت‌های ساخت‌وساز نیز تحت‌تاثیر همه‌گیری ویروس کووید ۱۹و شرایط نامساعد اقتصادی کشور با رکود همراه بوده، عجیب به‌نظر می‌رسد.

در ادامه باید خاطرنشان کرد براساس آمار یادشده مصرف ظاهری کل مقاطع تخت فولادی نیز در ۱۰ ماهه منتهی به پایان دی و در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، رشد ۱۳ درصدی را از آن خود کرده است.

مصرف ظاهری فولاد میانی و آهن اسفنجی نیز در همین دوره زمانی به ترتیب رشد ۱۹ و ۹ درصدی داشته است. البته رشد مصرف در حلقه‌های بالادستی به‌ویژه با توجه به افزایش تولید محصولات نهایی قابل توجیه به‌نظر می‌رسد.

در چنین شرایطی، بسیاری از فعالان صنعت بازار اعتقاد دارند رشد مصرف ظاهری مقاطع طویل فولادی در ۱۰ ماهه امسال حکایت از آن دارد که بخش قابل‌توجهی از این محصولات به مصرف ساخت‌وساز یا اجرای پروژه‌های عمرانی نرسیده‌ است.

در واقع التهابات بازار ارز و کاهش مداوم ارزش پول ملی طی ماه‌های گذشته زمینه جذب بخشی از سرمایه‌های نقد را به بازار فولاد فراهم کرده است.

در چنین شرایطی، محصولات فولادی از کالای مصرفی به کالایی سرمایه‌ای بدل شدند. در همین حال، احتمال می‌رود بخشی از این محصولات نیز از مبادی غیررسمی صادر یا قاچاق شده باشند. قاچاق فولاد در دوره‌هایی که نرخ این محصول در بازار داخلی و در مقایسه با نرخ‌های خارجی رشد می‌کند، تقویت می‌شود.

از آنجاکه در صادرات غیررسمی تعهدی برای بازگشت ارز صادراتی نیز وجود ندارد، باید اذعان کرد که آسیب‌های قابل‌توجهی به نظام پولی کشور آن هم در شرایط کنونی که تحریم‌ها ما را با بحران ارزی روبه‌رو کرده، وارد می‌کند.

نگاهی به آمار ساخت‌وساز

بازار ساخت‌وساز در ۳ سال اخیر در مسیر رکود قرار گرفته است. هرچند هنوز آمار رسمی مبنی بر تعداد واحدهای مسکونی ساخته‌شده در کشور منتشر نشده اما شورای شهر تهران چندی پیش آماری از عملکرد ساختمان‌سازی در پایتخت منتشر کرد. براساس آمار اعلام‌شده از سوی شورای شهر تهران، از ابتدای فروردین تا نیمه شهریور امسال ۲۴ هزار و ۸۳ واحد مسکونی در کل شهر تهران ساخته شده است.

از این تعداد، ۱۹ هزار و ۷۲۸ مورد از این واحدهای مسکونی خارج از بافت فرسوده و ۴ هزار و ۳۵۵ مورد مربوط به بافت فرسوده بوده است.در همین حال تاکید شده آمار ساخت‌وساز پایتخت در ۶ ماهه امسال در کل شهر تهران و در مقایسه با آمار مدت مشابه سال گذشته ۱۹ درصد کاهش یافته است.

ساخت واحد مسکونی نیز در بافت فرسوده ۲۳ درصد و خارج از بافت فرسوده ۱۸ درصد کمتر شده است. در همین حال، انتظار می‌رود آمار ساخت‌وساز در سایر مناطق کشور نیز به همین ترتیب یا کاهشی باشد یا با رونق چندانی همراه نباشد.

البته در مواردی شاهد رشد مجوزهای صادرشده برای ساخت‌وساز هستیم اما رشد پروانه‌های ساختمانی صادرشده لزوما به‌منزله خروج این صنعت از رکود نیست، تنها می‌توان به بهبود شرایط در آینده امید داشت. بنابراین در چنین شرایطی نباید منتظر رشد مصرف محصولات فولادی بود.

ساخت‌وساز کم‌رونق

سیدرضا شهرستانی، عضو هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران و در پاسخ به سوالی مبنی بر دلایل رشد قابل‌توجه مصرف ظاهری مقاطع طویل فولادی در ۱۰ ماهه نخست امسال گفت: این رشد به معنی افزایش تقاضا و خرید محصولات فولادی ساختمانی است. اما از ابتدای امسال تاکنون پروژه‌های عمرانی و ساخت‌وساز رونق چندانی نداشته‌اند.

حتی باید اقرار کرد که از سطح اجرای این پروژه‌ها کاسته نیز شده و این حجم از محصول مصرف نشده است.

وی افزود: از یک‌سو گمان می‌رود بخشی از این محصولات احتکار شده‌اند؛ یعنی برخی صاحبان سرمایه در شرایط تورمی کشور و با توجه به بی‌ارزش شدن پول ملی، اقدام به خرید فولاد و انبار کردن آن کرده‌اند و از سوی دیگر، احتمال می‌رود بخشی از این محصولات به خارج کشور و از طریق مبادی غیررسمی ارسال و فروخته شده باشند.

شهرستانی تاکید کرد: از ماه‌های انتهایی سال گذشته، شاهد دخالت سیاست‌گذاران و متولیان امر دولتی در بازار فولاد و نحوه قیمت‌گذاری این محصولات بودیم.

سیاست‌هایی که بارها نسبت به آنها هشدار داده و تاکید شد کنترل قیمت‌ها زمینه قاچاق فولاد را فراهم می‌کند. اما متاسفانه هیچ توجهی به هشدار انجمن فولاد نشد و بدین‌ترتیب هر روز شاهد شدت گرفتن التهاب در این بازار بودیم.

متاسفانه سابقه چنین سیاست‌های کنترل قیمتی در سایر بخش‌های صنعتی و اقتصادی کشور نیز به چشم می‌خورد و تاکنون هیچ نتیجه مثبتی از آن حاصل نشده است. کما اینکه سال‌ها شاهد قاچاق سوخت به کشورهای دیگر به‌دلیل تفاوت نرخ آن در ایران با سایر کشورها بوده‌ایم. اما گویی متولیان امر اصرار داشتند این تجربه منفی در صنعت فولاد نیز تکرار شود.

تقاضای کاذب

این فعال صنعت فولاد در پاسخ به سوالی مبنی بر تاثیر افزایش تقاضای غیرمصرفی محصولات فولادی بر تنظیم این بازار گفت: هر گاه یک محصول در بورس کالا با نرخ به مراتب پایین‌تر از نرخ جهانی فروخته شود، تقاضای کاذب برای خرید آن شکل می‌گیرد و بدین‌ترتیب شاهد کمبود آن محصول در بازار خواهیم بود. این کمبود بدان معنا نیست که تولید فولاد یا محصولات فولادی کفاف تامین نیاز کشور را نمی‌دهد، بلکه حکایت از بر هم خوردن بازار دارد.

وی در ادامه و در پاسخ به سوالی مبنی بر تاثیر وضعیت یادشده بر عملکرد صنایع فولادی کشور، گفت: سود حاصل از صادرات محصولات فولادی یا فروش آن با نرخ واقعی باید نصیب تولیدکنندگان شود، اما اکنون و تحت‌تاثیر سیاست‌گذاری‌های غلط این سود به جیب واسطه‌ها می‌رود. این درحالی است که سود یادشده باید زمینه توسعه شرکت‌ها را فراهم کند.

در ادامه باید تاکید کرد که این سیاست‌گذاری غلط، تاثیر منفی بر بازار سرمایه شرکت‌های فولادی بورسی نیز داشته است.

علاوه بر این، در صادرات از مبادی غیررسمی دیگر ارز حاصل از صادرات به کشور باز نمی‌گردد؛ بنابراین باید اقرار کرد که گلایه و هشدار انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران درباره سیاست‌های اشتباه متولیان امر بحق بوده است.

شهرستانی در پایان خاطرنشان کرد: چنانچه قصد اصلاح این شرایط از سوی متولیان امر وجود داشته باشد، باید دست از دخالت در تنظیم بازار فولاد بکشند. هر نوع دخالتی با عنوان قیمت‌گذاری آسیب‌های غیرقابل جبرانی را به صنایع وارد می‌کند و در عین حال منافع هیچ‌‌کدام از گروه‌های تولیدکننده و مصرف‌کننده را هم تامین نخواهد کرد.

رشد خرید غیرمصرفی

اکبر فرضی‌مولان از فعالان صنعت فولاد در ارزیابی رشد مصرف ظاهری محصولات فولادی از ابتدای امسال تاکنون، گفت: پروژه‌های ساخت‌وساز در امسال رونق چندانی نداشته؛ بنابراین تقاضای یادشده مصرفی نبوده است.

متاسفانه اقتصاد کشور در طول سال‌های گذشته با بی‌ثباتی همراه بوده و هر سال شاهد تورم‌های قابل‌ملاحظه‌ای بوده‌ایم.

در چنین شرایطی مردم ترجیح می‌دهند، پول خود را نقد نگه ندارند و بدین‌ترتیب بخش قابل‌توجهی از سرمایه آنها جذب بازار طلا، ارز، مسکن و… می‌شود. با شدت گرفتن تورم در امسال محصولات فولادی نیز در رده کالاهای سرمایه‌ای قرار گرفتند و تقاضا برای خرید این محصولات بیش از تصور عموم افزایش یافت. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت بخش قابل‌توجهی از این محصولات خریداری‌شده در انبارها دپو شده‌اند.

این فعال صنعت فولاد گفت: از ابتدای امسال و با شدت گرفتن التهاب در این بازار، بسیاری از فعالان این صنعت تاکید کردند تقاضای غیرمصرفی زمینه این آشفتگی‌ها را فراهم کرده است.

در واقع با رشد تقاضا، عطشی کاذب برای خرید محصولات فولادی ایجاد شد. در چنین شرایطی و در سایه رقابت، حتی شاهد رشد غیرمنطقی نرخ فولاد بودیم که به متضرر شدن مصرف‌کننده نهایی منجر شد.

وی در پاسخ به سوالی مبنی بر تاثیر این خرید غیرمصرفی بر بازار فولاد گفت: این خرید در ماه‌های کم‌رونق سال مانند پاییز و زمستان مشکلی را به‌وجود نمی‌آورد اما با آغاز فصل ساخت‌وساز و به‌دنبال آن رونق گرفتن شرایط صادرات، تداوم این تقاضای کاذب به ضرر تولیدکنندگانی خواهد بود که قصد صادرات دارند.

فرضی در ادامه گفت: بخش دیگری از این محصولات خریداری شده نیز از مبادی غیررسمی صادر یا قاچاق می‌شوند. البته فولاد محصولی حجیم است و قاچاق آن به‌راحتی انجام نمی‌شود.

تا جایی‌که شاید باید اقرار کرد که سیستم سازمان یافته‌‌ای قاچاق آن را کنترل می‌کند و متولیان امر باید نسبت به آن پاسخگو باشند.

سخن پایانی

ازمجموع موارد یادشده اینطور برداشت می‌شود که سیاست‌های متولیان امر و مسئولان دولتی که اغلب با هدف بازگشت آرامش به زنجیره فولاد اجرایی می‌شود در عمل نتایج عکسی را به‌دنبال دارد.

بر همین اساس نیز طی ماه‌های گذشته و با شدت گرفتن دخالت سیاست‌گذاران شاهد هیچ نتیجه مثبتی در این بازار نبوده‌ایم. در چنین شرایطی، شدت گرفتن نابسامانی‌های اقتصادی و رشد هر روزه قیمت ارز در مقابل ریال نیز بر التهابات این بازار افزوده است، چراکه تقاضای غیرمصرفی و سرمایه‌ای برای خرید محصولات فولادی روز به روز افزایش می‌یابد.