تحول معنای خلق پول در بانک‌ها
علی اکبری‌زاده-کارشناس بانکی
باوجود هشدارهای مهمی که درباره خلق بی‌رویه نقدینگی ارائه می‌شود، روند خلق بی‌ضابطه پول توسط شبکه بانکی همچنان ادامه دارد و در به‌هم‌ریختگی بازارهای مختلف و تلاطم قیمت‌ها سهیم است. پول ابزاری برای پیشبرد اهداف اقتصادی است؛ بنابراین باید پول را در چارچوب شرایط و ساختار اقتصادی کشور و به‌صورت بهینه استفاده کرد، اما بانک‌های کشور در روندی معکوس با خلق پول به بهم‌ریختگی بازارها دامن می‌زنند.
هر بانک چه دولتی و چه خصوصی در نظام بانکی کشور دارای ترازنامه‌ای است که بیلان سالانه یعنی همان عملکرد مثبت یا منفی بانک طی سال مالی را نشان می‌دهد.
ترازنامه نشان می‌دهد بانک چه میزان از مبلغ کل دارایی‌هایش را به‌صورت وام پرداخت کرده است. همیشه مقدار معینی از دارایی بانک نسبت به دارایی کل به‌عنوان سپرده قانونی به بانک مرکزی داده می‌شود. ترازنامه نشانگر مکانیسم ایجاد پول توسط سیستم بانکی براساس سپرده قانونی است و مازاد آن تحت عنوان مکانیسم ایجاد پول توسط سیستم بانکی به‌عنوان وجوه آماده به وام تلقی می‌شود.
بیشتر افراد تصور می‌کنند عملیات وام‌دهی بانک‌ها تاثیری بر حجم پول موجود در اقتصاد ندارد؛ در واقع آنان نقش بانک‌های تجاری را محدود به واسطه‌گری می‌دانند.
براساس این تفکر کل پول موجود در اقتصاد کشور توسط دولت به‌وجود آمده است؛ حال آ‌نکه این تفکر اشتباه بوده و بخش اعظم پول موجود در اقتصاد توسط بانک‌های تجاری خلق شده، نه دولت یا بانک مرکزی. معنای خلق پول در دنیای امروز ما متحول شده و بیشتر نوعی اعتبار است؛ یعنی وقتی شما دارای اعتباری هستید، مردم براساس آن اعتبار، کالا و خدماتی را در اختیار شما قرار می‌دهند.
این اعتبار و خلق پول، در وهله اول توسط بانک‌های مرکزی انجام می‌شود و در مرحله دوم، در درون شبکه بانکی؛ یعنی بانک‌ها این امکان را دارند که این خلق پول یا خلق اعتبار را انجام دهند.
بر اثر سپرده‌گذاری مردم در بانک‌های تجاری و اعطای وام بانکی، در واقع بیش از یک ریال پول ایجاد خواهد شد؛ بنابراین برای خلق پول در یک اقتصاد می‌توان ضریب تکاثری مطرح کرد که براساس آن تغییرات پایه پولی منجر به تغییر حجم (عرضه) پول می‌شود.
بانک مرکزی با انتشار اسکناس یا ایجاد پول از طرق دیگر، ابتدا سبب به‌وجود آمدن و به گردش افتادن مقداری پول می‌شود. در ادامه مردم یا سپرده‌گذاران بخشی از پول جدید را به‌صورت اسکناس نزد خود نگهداری کرده و بقیه آن را به‌صورت سپرده بانکی نزد بانک‌های تجاری می‌گذارند؛ پس به این ترتیب به ازای ایجاد هر پول جدید توسط بانک مرکزی بخشی از آن به‌صورت سپرده‌های بانکی در اختیار بانک‌های تجاری قرار می‌گیرد.
بانک‌های تجاری نیز بخشی از سپرده‌های سپرده‌گذاران را به‌صورت ذخیره قانونی نگهداری و بقیه آن را صرف اعطای وام و اعتبار به وام‌گیرندگان می‌کنند. اخیرا در سیستم بانکی کشور ما برخی از بانک‌های تجاری مازاد سرمایه را به‌صورت وام در اختیار شرکت‌های زیرمجموعه خود قرار می‌دهند که این‌گونه اعطای وام و اعتبار به‌معنای ایجاد یک پول جدید اعتباری است.
در حال حاضر در کل دنیا بزرگ‌ترین جرم بدون مجازات و بسیار پرمنفعت چاپ پول است که منجر به سلب مالکیت از فرد می‌شود، این در حالی است که فناوری موجود در کشور ما ناپخته و بسیار خام است و این مسئله کشور را به سمت قهقرا سوق می‌دهد.
اصلاح نظام بانکی کشور مقوله‌ای بسیار مهم و درعین‌حال بسیار پیچیده است که از ضروریات بسیار کلیدی به‌شمار می‌رود و باید اهل فن در این زمینه به چاره‌اندیشی بپردازند.
ارسال نظر