کوتاهی تاریخی در تامین انرژی

در کشور ما انرژی همواره ارزان و فراوان بوده است، بنابراین ما در زمینه مدیریت مصرف انرژی پیشرفت چندانی نکرده‌ایم. فناوری مورداستفاده ما نه‌تنها به‌روز نیست، که بسیار قدیمی و از رده خارج است، به‌همین دلیل از یک طرف نیروی برق ارزان همواره و به اشکال مختلف مورداستفاده قرار می‌گیرد و مصرف انرژی به‌ویژه در بخش صنعت بالا و از طرف دیگر، راندمان فعالیت‌ها پایین است. علت اصلی عقب‌ماندگی ما در این مدت، شرایط اقتصادی در بخش صنعت، به‌علاوه تحریم‌ها و عدم‌اتکا به توانمندی و دانش‌های بومی داخلی بوده است.

روشن است که دیگر باید تحولی اساسی در حوزه مدیریت مصرف داشته باشیم و توانمندی خود را در زمینه استفاده از دانش‌های جدید افزایش دهیم. مصرف انرژی در معادن فلزی، بیش از بقیه معادن است، اما متاسفانه واحدهای مختلف در زمینه بازنگری و ارتقای سیستم‌های بهره‌وری تولید مواد معدنی ـ هم با عیار مناسب‌تر، بالاتر و هم مصرف انرژی کمتر  ـ حرکتی نکرده‌اند. بسیاری از معادن مثل معادن سرب البرز، استان مازندران و اطراف شهرستان چالوس، استان اصفهان، زنجان، مرکزی و مانند آن، با روش فلوتاسیون کار می‌کنند و روش فرآوری‌شان براساس فناوری ۷ تا ۸ دهه پیش است. در معادن زغال‌سنگ یا واحدهایی که زغالشویی انجام می‌دهند هم، شرایط بهتر از این نیست. آنها هم واحدهایی بسیار قدیمی‌ هستند، بنابراین هم واحدهایی که مواد خام اولیه استخراج می‌کنند و هم آنهایی که فرآوری دارند، هیچ‌یک به فناوری‌های جدید و مهارت‌های کنترل مصرف انرژی دسترسی ندارند. خیلی وقت‌ها ظرفیت‌های داخلی را در عرصه مدیریت کلان کشور نادیده گرفته‌ایم. ظرفیتی که در جوان‌ها وجود دارد و در شرکت‌های دانش‌بنیان نمود پیدا کرده، می‌تواند ابداعات خوبی انجام دهد، می‌تواند از نمونه‌های خارجی الگو گرفته و حتی آنها بهسازی و بومی‌سازی کند ـ به‌گونه‌ای که از مدل‌های خارجی هم راندمان و کیفیت و امکانات بهتری داشته باشد ـ و در نهایت در بخش مصرف انرژی، صرفه‌جویی ایجاد کند، اما همان‌طور که گفتم، همه این ظرفیت‌ها بلااستفاده مانده‌اند و صنایع مهم معدنی کشور به همان راهی می‌روند که حداقل از ۴۰، ۵۰ سال پیش شروع شده است. می‌توان از صنایعی که نام برده شد و همگی از صنایع معدنی مهم و بزرگ کشور هستند، پرسید که چرا حداقل در 2 دهه اخیر، هیچ برنامه‌ای برای ارتقای فناوری و مدیریت انرژی نداشته‌اند. در بازدیدهایی که از واحدهای نامبرده داشتم، متاسفانه شاهد بودم که همه دارند با همان روش‌های قدیمی کار می‌کنند. فقط در ذوب‌آهن اصفهان دیدم که واحد کک‌سازی‌اش به‌روز شده، اما در این‌باره هم چون فناوری‌های چینی به‌کار گرفته شده، از استاندارد بالایی برخوردار نیست و به‌همین خاطر به راندمانی بالاتر از آنچه در گذشته داشته، نرسیده‌ است. علت اصلی، جدا از شرایطی که طی یکی ، دو دهه اخیر با آن دست به گریبان بودیم، انرژی ارزان و یارانه‌ای است. صنعت ما آنقدر به این سیستم‌های قدیمی با مصرف انرژی بالا و راندمان پایین معتاد شده و این بیماری چنان در تن آن ریشه دوانده است که با کوچک‌ترین تغییری واکنش نشان می‌دهد. اگر حرفی از کاهش یا حذف یارانه به‌میان آید، صدای اهالی صنعت بلند می‌شود که شما دارید ظلم می‌کنید، خودکفایی را زیرسوال می‌برید و آن را از بین می‌برید. سال‌ها است که بخش صنعت سعی کرده، به بهانه‌های مختلف شرایط موجود را حفظ کند و با این روش به حیات خود ادامه دهد. به این ترتیب، هیچ نیازی به برنامه‌ریزی برای ارتقای فناوری‌ها با هدف افزایش راندمان، کاهش مصرف انرژی و ارائه محصولی باکیفیت بالاتر، احساس نکرده‌اند. برای مدیریت انرژی باید روش‌های فرآوری را تغییر داد، به‌شکلی که هم مصرف انرژی کمتر شود، هم راندمان بالاتر برود و هم ظرفیت‌های داخلی تا جای ممکن مورداستفاده قرار گیرد. ایران امکان تولید و بهره‌برداری از انرژی پاک را دارد، اما متاسفانه دولت تسهیلاتی در این زمینه به واحدهای سرمایه‌گذاری، صنعتی و معدنی اختصاص نداده است و خود واحدها هم گرایشی به آن نشان نداده‌اند. معادنی که در مقیاس کوچک و متوسط‌ هستند و دور از مناطق شهری قرار دارند، معمولا در نقاطی واقع شده‌اند که خط انتقال نیرو یا برق از نزدیکی آنها عبور نمی‌کند. بنابراین در حال ‌حاضر، همه معادن متوسط و کوچک‌مقیاس، که خیلی نسبت به چند دهه قبل افزایش پیدا کرده‌، به موتورهای تولید برقی رو آورده‌اند که از سوخت‌های فسیلی استفاده می‌کنند.