دورنمای صنعت آلومینیوم

تولید آلومینیوم در ایران با تکیه‌ بر ظرفیت‌های انرژی آغاز شد و توسعه یافت. همزمان باتوجه به اهمیت تکمیل زنجیره تولید و نقش آن در ارزش‌افزایی، تولید محصولات نهایی آلومینیومی با ارزش‌افزوده حداکثری نیز موردتوجه قرار گرفت.

فعالان صنعت آلومینیوم با چالش‌های کلانی در مسیر فعالیت خود روبه‌رو هستند که از مهم‌ترین آنها می‌توان به محدودیت انرژی، نبود ثبات در شرایط سیاسی و اقتصادی کشور، تغییرات مداوم نرخ دلار، عرضه نامنظم شمش آلومینیوم در بورس کالا و شکل‌گیری رقابت غیرمنطقی برای تامین مواد اولیه، سیاست‌گذاری غیرمنطقی و .... اشاره کرد. این ‌دست چالش‌ها ادامه‌دار هستند و روند فعالیت صنایع را تحت تاثیر منفی قرار می‌دهد. چالش‌های یادشده ریشه در شرایط سیاسی و اقتصادی دارند و در نتیجه نمی‌توان به رفع آن در کوتاه‌مدت امید داشت؛ بنابراین انتظار می‌رود این چالش‌ها در سال جاری نیز تداوم داشته باشند و عملکرد صنایع را تحت تاثیر منفی قرار دهند.

تامین مواد اولیه یکی از دغدغه‌های اصلی فعالان زنجیره آلومینیوم در کشور بوده که با ورود سالکو به چرخه تولید شمش آلومینیوم، میزان تولید آلومینیوم اولیه در کشور افزایش یافت و بخشی از دغدغه‌های صنایع پایین‌دستی مرتفع شد. چنانچه فازهای توسعه این واحد در سال جاری به بهره‌برداری برسد، می‌توان به رفع بخشی از مشکلات صنایع پایین‌دستی در تامین مواد اولیه امید داشت.

نباید از ذکر این نکته غافل بود که صنعت آلومینیوم در ایران با تکیه‌بر ظرفیت انرژی شکل‌گرفته و توسعه‌یافته است. میزان مواد معدنی لازم برای تولید شمش آلومینیوم یعنی بوکسیت در کشور محدود است و بخش مهمی از مواد اولیه موردنیاز برای تولید شمش با تکیه ‌بر واردات تامین می‌شود، این در حالی است که تولیدکنندگان شمش، باید چالش‌هایی را در مسیر واردات مواد اولیه موردنیاز خود پشت سر بگذارند. این مشکلات در شرایط تحریم و نبود تعاملات بین‌المللی و پولی و بانکی میان ایران و سایر کشورها و همچنین نوسانات ارزی کشور بیشتر می‌شود. صنایع تولیدکننده شمش آلومینیوم ناچارند با صادرات محصولات نهایی، ارز موردنیازشان برای واردات مواد اولیه را تامین کنند.

باوجود الزام به عرضه مداوم و از پیش تعیین‌شده شمش آلومینیوم در بورس کالا، برخی تولیدکنندگان از عرضه مستمر محصولات خود، سر باز می‌زنند که همین موضوع به رشد قابل‌توجه تقاضا در قیاس با عرضه شمش آلومینیوم منتهی می‌شود و عملکرد فعالان این صنعت را تحت تاثیر منفی قرار می‌دهد.

این رقابت مخرب و مهندسی عرضه موردبحث در طول سال‌های گذشته نیز وجود داشته و روند فعالیت صنایع نهایی را تحت تاثیر منفی قرار داده، اما با تلاش صنایع پایین‌دستی و سندیکای صنایع آلومینیوم تا حدودی نظم به روند عرضه شمش آلومینیوم بازگشت. این اقدام از بروز رقابت مخرب برای خرید مواد اولیه جلوگیری می‌کند.

در طول ماه‌های پایانی سال گذشته روند رو به رشد بهای دلار در بازار آزاد و انتظارات تورمی مهم‌ترین علت شدت گرفتن رقابت برای خرید شمش آلومینیوم از بورس کالا بود. نوسانات ارزی یکی از چالش‌های اساسی اقتصاد ما در طول سال‌های گذشته بوده که روند فعالیت صنایع را با چالش‌های متعددی روبه‌رو و زمینه بر هم خوردن تعادل بازار و تولید را فراهم کرده است. تغییرات مداوم نرخ و نبود دورنمای روشن از آینده به نفع هیچ فعال اقتصادی یا صنعتگری نیست. چنانچه نوسانات ارزی در سال جاری نیز ادامه یابد، مشکلات ناشی از آن عملکرد صنایع را تحت تاثیر منفی قرار خواهد داد.

ایجاد تعادل میان قیمت داخلی شمش آلومینیوم و بهای صادراتی آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در موارد متعددی قیمت شمش آلومینیوم در بازار داخلی از قیمت صادراتی این محصول پیشی می‌گیرد. در چنین بستری هزینه تمام‌شده تولید محصولات نهایی آلومینیوم ایران در مقایسه با نمونه‌های مشابه خارجی افزایش می‌یابد. بدین ترتیب محصولات آلومینیومی ایران در بازار جهانی غیررقابتی می‌شود. عمده صادرات شمش آلومینیوم ایران به ترکیه است که در شرایط توصیف‌شده، ترکیه با خرید شمش ارزان آلومینیوم از تولیدکنندگان ایرانی، عملا گوی رقابت را در تولید محصول نهایی از ما می‌رباید.

در همین حال انتقادات گسترده‌ای به عملکرد دولت و سیاست‌گذاری برای زنجیره آلومینیوم وجود دارد. هماهنگی دولت با تشکل‌های تخصصی بسیار محدود است که همین بی‌توجهی به نظرات کارشناسی لطماتی را به تولید و در نهایت اقتصاد کشور تحمیل می‌کند. در نتیجه شاهد به‌هم ریختگی در بازار داخلی و رقابت‌های ناسالم در این بخش خواهیم بود؛ بنابراین تجدیدنظر در این سیاست‌ها ضروری به‌نظر می‌رسد.