تاثیر عملیات بازار باز بر نرخ بهره بانکی

مجید شاکری گفت: تعریف کلی عملیات بازار باز عبارت است از خرید و فروش اوراق توسط بانک مرکزی برای تنظیم مقدار ذخایر در بازار بین بانکی، در این تعریف عمومی چند بحث وجود دارد؛ اول اینکه منظور ما چه نوع دارایی است؟ اینکه معمولا اوراق قرضه دولت خرید و فروش می‌شود به این معنی نیست که عملیات بازار باز اساسا وابسته به دارایی‌های دولت است.

وی افزود: در کشورهای مختلف از دارایی‌های مختلفی استفاده می‌کنند. برای مثال در ایالات متحده که پیشتاز عملیات بازار باز است قرار بود این عملیات بر روی دارایی‌های بانک‌ها انجام شود اما با شروع جنگ جهانی اول و افزایش کسری بودجه دولت امریکا قرار شد بانک مرکزی در پشتیبانی از دولت عملیات بازار باز خود را روی دارایی‌های دولت انجام دهد. در ایران هم شکل اصلی عملیات بازار باز روی دارایی‌های دولت است ولی در اساسنامه و آیین نامه پیش‌بینی دارایی‌های دیگری هم شده است.

این کارشناس در پاسخ به اینکه آیا حتما بانک مرکزی برای انجام عملیات بازار باز باید آن را با بانک‌ها خرید و فروش کند و مداخله‌اش باید در بازار بین بانکی باشد؟ گفت: دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد، مثلا در امریکا در بازار آزاد و غیر بانکی انجام می‌شود ولی بعضی جاها مثل ایران فقط بین بانک‌ها صورت می‌گیرد.

شاکری در رابطه با تاثیر عملیات بازار باز بر نرخ بهره خاطرنشان کرد: این عملیات تاثیر مستقیمی بر نرخ بهره بازار بین بانکی دارد، اما اینگونه نیست که عملیات بازار باز از ابتدا به هدف تعیین نرخ بهره انجام می‌شده است. در آن دوران بانک‌های مرکزی‌ها دیدند که ضمن اینکه هدفشان از این عملیات نرخ بهره نیست اما روی آن اثر می‌گذارد پس از آن استفاده کردند.

 وی ادامه داد: ممکن است افرادی بگویند تنها راه‌حل کنترل پایه پولی این نیست که بانک مرکزی اوراق بخرد یا بفروشد و می‌تواند نرخ ذخایر قانونی را افزایش یا کاهش بدهد ولی در عمل زمان زیادی می‌گذرد تا این کار اثر خود را نشان بدهد.

شاکری ادامه داد: در ایام جنگ جهانی دوم بدهی‌های دولت امریکا ۵ برابر شد اما فدرال رزرو بدون هیچ تضمینی برای اینکه این اوراق را می‌خرد، صرفا با بازی کردن هفتگی روی نرخ بازار بین بانکی توانست کاری کند که نرخ بهره بدهی اوراق دولت از یک درصد بیشتر نشود پس عملیات بازار باز خودش یک ابزار است اما هدف آن در کشورهای مختلف فرق می‌کند ولی در مجموع ما یک عملیات بازار باز داریم، یک هدفگذاری نرخ بهره و یک هدفگذاری نرخ تورم که این‌ها سه لایه پشت سرهم هستند ولی ممکن است همزمان با هم وجود نداشته باشند.

این کارشناس با اشاره به وضعیت عملیات بازار باز در کشور ما گفت: از پارسال که قواعد حقوقی عملیات بازار باز شروع شد، آنچه دارد انجام می‌شود این است که کف و سقف نرخ بهره تعیین شده تا محدوده کار بانک مرکزی مشخص شود. به طور کلی ما دو نوع عملیات بازار باز داریم. گاهی بانک مرکزی یک دارایی را می‌فروشد یا می‌خرد و معامله تمام می‌شود یا گاهی قرارداد خرید و فروش می‌بندد و تعهد بازخرید وجود دارد و آنچه در عملیات بازار باز بانک مرکزی در زمستان سال گذشته زیرساخت آن آماده شد، از نوع اول است اما در فروردین امسال نوع دوم هم انجام شد که در قالب حراج‌های بانک مرکزی صورت می‌گیرد.

شاکری در رابطه با مشکلاتی که بر سر راه عملیات بازار باز در ایران وجود دارد، گفت: من تصور می‌کنم عملیات بازار باز در کشور ما در مرحله بزرگ شدن است و به دلایلی این بزرگ شدن در کشور ما طول می‌کشد. یک دلیل این است که بانک‌ها علاقه‌ای ندارند که برای تامین ذخایرشان در این عملیات شرکت کنند و باید بانک مرکزی اوراق را بفروشد تا ذخایر کم شود اما چون این عملیات فروش اوراق توسط دولت به خصوص از جانب وزارت اقتصاد با یک وقفه‌ای همراه است اولا در نزد بانک مرکزی اصلا چندان اوراقی وجود ندارد که بخواهد بفروشد، درثانی بانک‌ها هم انقدر اوراق روی میزشان نیست پس مهم‌ترین مسئله این است که عرضه اوراق جدید باید بیشتر شود.

وی با اشاره به اینکه کاهش نرخ بهره بین بانکی اتفاق خوبی نیست، افزود: بانک مرکزی دیدگاه دیگری دارد که از جهتی هم درست است و می‌گوید اگر این نرخ کم باشد، چون بانک‌ها نرخ سپرده‌شان را روی این می‌بندند ایده بانک‌ مرکزی این است که اگر پایین بیاید میزان زیان بانک‌ها کمتر خواهد شد و این را تاکید می‌کنم که بانک مرکزی نقشی در کاهش نرخ بهره ندارد که البته باید با اجرای درست عملیات بازار باز مداخله بکند.

شاکری در پاسخ به این پرسش که چرا برخی بانک‌ها به نرخ‌های سپرده بالاتر بازگشتند، گفت: ما چند بانک خاص داشتیم که تغییرات مدیریتی داشتند و برخی قراردادهایی با رقمهای بالا در این بانک‌ها وجود داشته است و چون این سپرده‌گذاران می‌خواستند بانک را ترک کنند پس برای بانک‌ها به صرفه بوده که با نرخ بالاتری سپرده جمع کنند که ذخایر کم نیارند.

به گفته شاکری فارغ از اینکه خوب است که نرخ بهره سپرده بالا برود یا پایین بیاید مهم تر این است که متناسب با یک برنامه بالا و پایین برود نه اینکه بگوییم خودش بالا رفته یا پایین آمده است که خبر خوبی نیست.

وی با اشاره به اینکه دستیابی به نرخ تورم هدفگذاری شده توسط بانک مرکزی میسر است، گفت: این کار معقولی است اما اصطکاک‌هایی وجود دارد که مهم‌ترین آن این است که ما در ایران گستره مهمی از نرخ‌های بهره داریم که هم جهت با هم حرکت نمی‌کنند و با تغییر نرخ بهره بین بانکی بقیه نرخ‌ها خیلی تغییر نکردند و ملاک مردم این نرخ‌های آزاد است.

این کارشناس افزود: این ایده که که بانک‌مرکزی حراج‌هایش را در بازار سرمایه و خارج از بازار بین بانکی انجام دهد ایده بهتری است چون احتمال شمول نرخ‌ها با سرعت بالا بیشتر می‌شود اما با این وجود این را درک می‌کنم که عملیات بازار باز ابتدا باید در بازار بین بانکی جا بیفتد.

شاکری در پایان تاکید کرد: خود انجام هدفگذاری نرخ تورم وقتی راجع به تورم سالانه صحبت می‌کنیم چیز دست نیافتنی نیست اما روی تورم نقطه به نقطه برای اینکه وضع بهتری داشته باشیم حتما به کمک دولت نیاز داریم که البته وظیفه دولت است که یا باید مالیات ستانی درستی بکند یا باید اوراق بفروشد و نمی‌تواند هیچ کاری نکند و بگوید بانک مرکزی برود و تورم را کنترل کند که البته نشانه‌هایی از رفتن دولت به سمت فروش اوراق دیده می‌شود.