ورود پوتین به معادن ایران؟ / سهام مس، پتروشیمی را زمین زد؟

سلطه نفت بر اقتصاد کشور ثروتمندی مانند ایران منجر به حاشیه رانده شدن مابقی منابع درآمدی کشور شده است. به عبارت دیگر توجه دولتمردان به سرمایه‌گذاری بر روی صنایع پتروشیمی منجر به این شده که از سایر منابع درآمدی نظیر درآمدهای حاصله از معادن مغفول بمانند.

کما اینکه در چند دهه اخیر حذف تدریجی درآمدهای نفتی از بودجه همواره شعار دولت‌ها در ادوار مختلف بوده و است، اتفاقی که تا امروز به صورت صد در صد صورت نگرفته و کمافی‌سابق بخش عمده‌ای از بودجه متکی به درآمدهای نفتی است.

درآمدهای باد آورده نفتی، دولت‌ها را به سمت تجهیز صنایع پالایشگاه‌ها و به روز کردن آنها سوق داد و همین امر باعث شد که سایر منابع درآمدی از چشم دولت‌ها پنهان بماند و به عبارتی بر روی آن چشم بپوشند. چنانچه هم‌اکنون در مقایسه با درآمدهای نفتی، نه تنها کشور از منابعی نظیر معادن درآمد چشمگیری ندارد بلکه همان درآمد اندک نیز رو به کاهش است همچنان‌که صادرات محصولات معدنی سال گذشته ریزش منفی ۷ درصد را تجربه کرده است.

تجربه منفی ۷ درصدی در بخش صادرات محصولات معدنی در شرایطی اتفاق افتاده که ایران با حدود ۶۸ نوع ماده معدنی، ۳۷ بیلیون تن ذخایر کشف شده و ۵۷ بیلیون تن ذخایر بالقوه در میان ۱۵ قدرت معدنی جهان قرار دارد اما فرآورده‌های معدنی حدود ۰٫۶ درصد از تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهد، لذا این آمار بیانگر این نکته است که چشم‌پوشی از ظرفیت ارزآوری فرآوردهای معادن به حلقه مفقود اقتصاد کشور و توسعه آن تبدیل شده است.

معدن، حلقه مفقود اقتصاد ایران

در عصر ارتباطات محققان به روش‌های نوین فناوری برای اکتشاف معادن دست پیدا کردند و با سربلندی مرحله آزمایش خود را در کشورهایی نظیر هندوستان، کانادا و استرالیا پشت‌سر گذاشتند.

واقعیت امر این است که در سال‌های اخیر صنعت معدن با کمک فناوری اینترنت اشیا در حال باز تعریف است. به این ترتیب که فناوری مذکور با استفاده از حس‌گرهای متصل به اینترنت امکان کنترل و نظارت بر محیط و اشیایی که در محیط حرکت می‌کنند و افرادی که درون آن کار می‌کنند، را فراهم می‌سازد.

نکته قابل توجه این است که در پیاده‌سازی فناوری اینترنت اشیا و بهبود عملیات در کل زنجیره ارزش استخراج معدن از معدن‌کاوی گرفته تا فرآوری، فرصت‌های بی‌نظیری وجود دارد و از طرفی این فناوری امکان نظارت بر تجهیزات و مدیریت افراد مختلفی را که در فواصل بسیار دور و در شرایط خطرناک کار می‌کنند، را فراهم می‌کند کما اینکه پهپادها، گجت‌های پوشیدنی، حس‌گرهای تشخیصی در ماشین‌آلات و وسایل نقلیه متحرک و اسکنرهای شناسایی نوع کانی‌ها با هدف ایجاد امضای دیجیتال برای کان‌سنگ‌ها، مزایای متعددی برای بهبود بهره‌وری دارند.

استفاده از فناوری اشیاء در معادن

البته نتایج تحقیقات «گلوبال دیتا» نشان می‌دهد استفاده از فناوری اینترنت اشیا، سامانه‌های افقی آن و پیاده‌سازی تجهیزات مرتبط به اینترنت اشیا، به صورت کامل در بین شرکت‌های فعال در حوزه استخراج معدن توسعه و رسمیت نیافته است. چنان‌چه کمتر از ۵ درصد از سایت‌های معدنی، از گجت‌های پوشیدنی و کمی بیش از ۲۰ درصد آنها فناوری بکارگیری پهپادها را بطور کامل پیاده‌سازی کرده‌اند.

علاوه بر این گلوبال دیتا پیش‌بینی می‌کند درآمد حاصل از بکارگیری فناوری اینترنت اشیا در استخراج معدن از ۱.۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ میلادی به ۱.۹ میلیارد دلار تا سال ۲۰۲۵ افزایش ‌یابد و این افزایش از سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۵ با نرخ رشد مرکب سالانه(CAGR) ۶.۲ درصدی توسعه پیدا می‌کند.

البته تاکنون فناوری‌هایی نظیر حفاری خودکار، شاول‌های خودران، هواپیماهای بی‌سرنشین (پهپادها) برای نقشه‌برداری و افزایش ایمنی به کمک بهره‌گیری از فناوری‌های پوشیدنی و یا تعمیرات و نگهداشت پیشگیرانه و پیشگویانه، از جمله نمونه‌های بکارگیری فناوری اینترنت اشیا هستند.

چند درصد معادن از فناوری‌ اشیاء استفاده می‌کنند؟

از این‌رو با آزمایش‌های صورت گرفته به باور کارشناسان شرکت‌های معدنی با افزودن حس‌گرهای متصل از شبکه رادیویی اینترنت اشیا به وسایل نقلیه، ماشین‌آلات و کارکنان، می‌توانند ضمن افزایش کارایی عملیات معدنکاری، بهره‌وری و ایمنی را هم بهبود ببخشند و هزینه‌های عملیاتی و نگهداری سایت‌های معدن را کاهش دهند. علاوه بر این فناوری مذکور می‌تواند به کاهش ضایعات، میزان باطله‌برداری و تلفات جانی و مالی هم کمک کرده، ضمن اینکه سطح سلامت و ایمنی کارگران نیز با دستگاه‌های مجهز به اینترنت اشیا مانند فناوری‌های پوشیدنی و آشکارسازهای مجاورتی افزایش پیدا می‌کند.

با این وجود تا این لحظه پیشروترین شرکت‌ها در پذیرش تحول دیجیتال در حوزه معدن، همان‌هایی هستند که از پهپادها، وسایل نقلیه خودران و ماشین‌آلات برای بهبود عملکرد خود در سراسر زنجیره ارزش استخراج معدن، داده‌ها را جمع‌آوری و از آنها استفاده می‌کنند. البته برخی از این معادن از فناوری‌های پوشیدنی برای افزایش ایمنی کارکنان خود بهره می‌برند و برای بهبود همکاری، ارتباطات و تسهیل استفاده از دستگاه‌های اینترنت اشیا، از شبکه اینترنت اشیای صنعتی در سایت معدن برخوردار هستند.

تاکید رهبر انقلاب بر تجهیز معادن

سخن از تجهیز معادن به فناوری‌های نوین در شرایطی مطرح می‌شود که مقام معظم رهبری نیز در نشست با کارگزاران نظام که اواسط فرودین‌ماه سال جاری، برگزار شد به موضوع معادن اشاره کردند و فرمودند اقدامات کلیدی در کشور قابل انجام است که می‌تواند نقش مهمی در رشد اقتصاد و حتی جهش اقتصادی کشور داشته باشد که یکی از این موضوعات، بخش معدن و ضرورت پرداخت به مسائل مرتبط با آن است.

منویات رهبر انقلاب درباره تحول در اقتصاد و به ویژه معادن، واکنش وزارت صمت را به دنبال داشت کما اینکه معاون وزیر صمت در جلسه اخیر خود با مدیران ایمیدرو از پررنگ شدن نقش معادن در اقتصاد کشور خبر داد. در حقیقت تحول در معادن و استفاده از ظرفیت آنها، نقش غیرمستقیم در مهار تورم، استفاده از ظرفیت‌های مراکز علمی، دانشگاه‌ها و نخبگان درماموریت‌ها و تلاش برای برقراری تعامل موثر با دانشگاه‌ها و مشارکت بخش خصوصی از جمله محورهای اظهارات شهاب جنابی در جلسه مذکور بود.

بعد از این اظهارات معاون وزیر صمت بود که رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی از همکاری ایران و روسیه در حوزه معادن خبر داد و گفت وزارت صمت طرح تحول زمین شناسی را مدنظر قرار داده و در این طرح با پیمایش‌هایی برای اکتشاف منابع قابل توجهی از کانسار‌های فلزی مانند آهن، مس، پلی متال‌ها، طلا و غیره صورت می‌گیرد.

حضور روسیه در معادن ایران

در مجموع اظهارات مسئولان نشان‌دهنده احساس نیاز وزارت صمت برای استفاده از فناوری‌های نوین در حوزه معادن است. اما استفاده از فناوری‎های نوین در حوزه مذکور همواره چالش‌هایی را به دنبال داشته که یکی از آنها کارکنان صنایع معدنی و فلزی هستند. واقعیت امر این است که در بخش معدن و فلزات عمدتا کارگرهای ساده و غیرفنی مشغول هستند که عملیات معمول را اجرایی می‌کنند. همچنین، محیط‌های سخت و خشن معدنی امکان پیاده‌سازی و استفاده از فناوری‌هایی چون حس‌گرهای دیجیتال مبتنی بر فناوری اینترنت اشیا را دشوار کرده است.

افزون‌ بر این، عملیات معدنکاری، در طول قرن‌ها بصورت سنتی انجام شده و نیروی‌های کاری از جنس خودش را دارد، نیروهایی که در مقابل تغییرات عمده و فناوری‌های دیجیتال مقاومت می‌کنند، باور آنها بر این است که ورود اتوماسیون صنعتی و پروژه‌های هوشمندسازی به دامنه کاری و حرفه‌ای آنها، باعث بیکار شدن بخشی از نیروی‌های انسانی می‌شود.

موارد اشاره شده، به‌هیچ وجه چالش‌های کم‌ اهمیتی در صنعت نیستند. با وجود این، مؤسسه بین‌المللی مشاوره BCG در طول مطالعه شتاب دیجیتالِ (DAI)، خود با شرکت‌هایی همکاری کرده که از روش‌های نوآورانه‌ای برای گذر از موانع و حرکت به سوی سازمان‌های دیجیتالی استفاده کرده‌‌اند. از میان این شرکت‌ها، برخی توانسته‌اند به کمک فناوری‌های دیجیتالی توان عملیاتی خود را ۱۰ تا ۲۰ درصد، ارتقا دهند، بهره‌وری فرایندهای شرکت را تا ۵۰ درصد بهبود ببخشند و درنهایت، انتشار گازهای گلخانه‌ای را ۱۵ تا ۳۰ درصد کاهش دهند.