بحران بر فراز هما
در سال‌های پایانی قرن ۱۴ هجری، مشکلات بسیاری برای اقتصاد کشور رقم خورد. تحریم و کرونا دو چالش جدی کشور به‌ویژه در بخش صنعت بود که حیات آنها را با خطر جدی روبه‌رو کرد.
تحریم و محدودیت‌های بین‌المللی مشکلاتی را برای تولید به همراه داشت و درواقع پازل چالش‌ها و مشکلات اقتصادی کشور با اپیدمی ویروس کرونا و آسیب‌هایی که این امر به بخش‌های خدماتی کشور وارد کرد، کامل شد. در بین بخش‌های خدماتی، کاهش حجم سفرهای هوایی، ممنوعیت تردد، بسته شدن مرزهای هوایی و زمینی و...، مشکلات مالی و نقدینگی که از سال‌های قبل در این بخش‌ها (صنعتی و خدماتی) وجود داشت را در سال ۱۳۹۹ تشدید کرد.
چالش‌ها کجاست؟
بهنظر میرسد با مشکلات انباشته شده سال‌های اخیر، سال آینده هم سالی سخت برای برخی بخش‌های خدماتی باشد. از یک سو شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی (هما) چند سالی است با کمبود نقدینگی روبه‌رو بوده و برای ادامه حیات خود ناچار دست به دامن بانک‌ها شده و از سوی دیگر تامین نقدینگی صندوق بازنشستگی این شرکت چالشی روی چالش‌های دیگر افزوده است. این مشکلات سبب شده صندوق بازنشستگی هما تقاضای کمک هزار میلیارد تومانی داشته باشد.
آیا دولت ردیف بودجه‌ای برای این صندوق در برنامه بودجه ۱۴۰۰ دیده است؟ مجلس شورای اسلامی به‌ویژه دو کمیسیون عمران و صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی قرار است برای حل مشکلات ناوگان حمل‌ونقل هوایی چه پیشنهادهایی داشته باشد؟ ناوگان حمل‌ونقل عمومی جاده‌ای، ریلی و هوایی با مشکلات بسیار توانست حیات خود را در سالی که با تحریم و کروناویروس گره خورده بود، حفظ کند. شاید بتوان گفت در این میان، وضعیت ایرلاین‌ها دشوارتر از ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای و ریلی بود و کاهش سفرهای داخلی و خارجی فشار مالی زیادی برای ناوگان حمل‌ونقل هوایی به‌همراه داشت. در چنین شرایطی، توجه به وضعیت بودجه و کمک به ناوگان حمل‌ونقل هوایی ضروری است.
همچنین با توجه به سررسید بدهیها و تداوم شرایط سخت فعلی عملا ایرلاین‌ها به‌ویژه هواپیمایی جمهوری اسلامی به‌عنوان مهم‌ترین خط هوایی کشور، سال آینده با مشکلات جدی روبه‌رو خواهد بود که خطر زمینگیر شدن آن وجود دارد.
کمک به صندوق بازنشستگی
سیدکاظم موسوی، نایب‌رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی درباره چگونگی کمک به ناوگان حمل‌ونقل عمومی به‌ویژه در حوزه هوایی به صمت گفت: در بودجه ردیفی به‌عنوان کمک به ناوگان حمل‌ونقل هوایی وجود ندارد اما ردیفی برای کمک به صندوق بازنشستگی کشوری وجود دارد که بخشی از کارکنان بخش هواپیمایی هم عضو این صندوق هستند.
وی افزود: باید کل بودجه ۱۴۰۰ بررسی و در نهایت برآورد شود که چگونه می‌توان به ناوگان حمل‌ونقل عمومی هوایی به‌ویژه هواپیمایی جمهوری اسلامی کمک کرد.
حمایت از ناوگان حمل‌ونقل
مهرداد گودرزوند‌چگینی، عضوکمیسیون برنامه و بودجه مجلس درباره کمک به ایرلاین‌ها و هواپیمایی ملی با توجه به آسیب‌های جدی آنها از شیوع ویروس کرونا به صمت گفت: در این‌باره دولت باید موضوع را در بودجه می‌دید و چون بودجه در حال بررسی است هنوز مشخص نیست آیا دولت ردیفی در نظر گرفته است یا خیر و اینکه چقدر بودجه برای ناوگان حمل‌ونقل پیش‌بینی شده است.
وی افزود: ردیف‌ها در حال بررسی است و برخی بندهای بودجه ۱۴۰۰ برای روزهای پایانی گذاشته شده است. او ادامه داد: در کلان موضوع در مجلس شورای اسلامی سخن از کمک به ناوگان حمل‌ونقل عمومی شده و تفاوتی نمی‌کند این حمایت می‌تواند در تمام حوزه‌های حمل‌ونقل زمینی، دریایی یا هوایی باشد.
کمک به آسیب‌دیدگان از کرونا
الویردی دهقانی از کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه کمک به صنایع مختلف که به‌دلیل شیوع ویروس کرونا آسیب دیده‌اند پیشنهادهایی شده، به صمت گفت: این حمایت به‌طور کلی بوده که دولت در بودجه ۱۴۰۰ پیشنهاد داده است.
وی افزود: به‌هر ترتیب، مبلغی در اختیار دولت گذاشته شده که با توجه به مستندات شرکت‌ها و سازمان‌هایی که در اثر شیوع ویروس کرونا آسیب دیده‌اند، کمک شود. دهقانی همچنین عنوان کرد: این کمک می‌تواند در قالب تسهیلات باشد یا کمک‌های بلاعوض. دولت با بررسی و شناسایی، خود این بودجه را تخصیص داده است و تقسیم می‌کند.
او گفت: در حوزه ناوگان حمل‌ونقل عمومی دولت پیشنهادهایی داشته اگر تصویب نهایی شود امیدواریم مشکلات م هواپیمایی جمهوری اسلامی هم حل شود. این نماینده مجلس یازدهم عنوان کرد: بررسی بودجه هنوز به پایان نرسیده باید تصویب شود بعد درباره آن به‌طور شفاف سخن گفت.
حمایت از صنعت هوایی
حجت‌اله فیروزی، سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی هم درباره کمک به ناوگان حمل‌ونقل هوایی و شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران به صمت گفت: تا امروز درخواستی از سوی شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران برای کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی در راستای حمایت از آنها ارسال نشده است. اما از آنجایی که کمیسیون صنایع کمیسیونی تخصصی در حوزه صنایع به‌شمار می‌رود، نظر اعضا حمایت از صنعت هوایی است. وی افزود: هرگونه کمکی که صنعت هوایی کشور برای توسعه و تقویت حوزه‌های فنی و تخصصی نیاز داشته باشد، کمیسیون اعلام آمادگی می‌کند تا کمک‌ها و حمایت‌های لازم را از آنها داشته باشد.
او ادامه داد: هواپیمایی جمهوری اسلامی، نماد صنعت هوایی کشور بوده و باید در راستای توسعه صنعت هوایی کشور به آن کمک کرد. البته سایر ایرلاین‌ها هم اگر تمایل به کمک داشته باشند، می‌توانند از ظرفیت‌های کمیسیون صنایع و معادن استفاده کنند.
وی تاکید کرد: محور برنامههای کمیسیون، کمک و حمایت از تمام صنایع است.فیروزی با بیان اینکه صنعت هواپیمایی، صنعتی مهم برای کشور به‌شمار می‌رود، گفت: ایران در ساخت برخی قطعات و حتی بعضی هواپیماها با مشارکت برخی کشورها فعالیت دارد (البته پس از تحریم همکاری در ساخت هواپیما فعلا متوقف شده است). همچنین در حوزه تعمیر و نگهداری با وجود تحریم‌های گسترده به‌ویژه در حوزه هواپیمایی فعالیت‌های بسیاری در داخل انجام شده است.
کمک کمیسیون صنایع به هواپیمایی
سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه پس از انقلاب تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی اجازه رشد به صنعت هوایی کشور را نداد، گفت: شرکت‌های فعال هواپیمایی نیاز به نوسازی ناوگان حمل‌ونقل خود دارند اما تحریم‌ها مشکلاتی ایجاد کرده‌اند. البته در این راستا گام‌های مثبتی برداشته شده و برای ادامه فعالیت و رشد و توسعه صنعت هوایی کشور کمیسیون صنایع و معادن همراه با این صنایع است.
فیروزی با اشاره به مشکلات مالی شرکت جمهوری اسلامی به‌عنوان ایرلاین اصلی کشور، گفت: شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی در حوزه مالی مشکلات زیادی دارد و درحال‌حاضر باید هزینه وام‌هایی که از قبل دریافت کرده و هواپیماهایی که از سوی این شرکت خریداری شده، پرداخت شود.
او ادامه داد: مشکلات تامین نقدینگی و بازپرداخت وام‌ها و تسهیلاتی که دریافت شده از چالش‌های حال حاضر این ایرلاین داخلی است. اقساط وام‌ها سررسید شده و باید پرداخت شود. من به‌عنوان یکی از اعضای کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی بر این باورم که باید به شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی به‌عنوان نماد ملی کمک کرد. این شرکت باید مورد حمایت قرار گیرد تا مشکلات‌شان رفع شود.
این نماینده مجلس یازدهم اظهارکرد: شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی از نظر ساختار سازمانی زیرمجموعه وزارت راه و شهرسازی است و به‌طور قطع مشکلات شرکت هواپیمایی هما باید از طریق این وزارتخانه پیگیری شود. او تصریح کرد: کمیسیون صنایع و معادن مجلس هر کمکی نیاز باشد برای احیای این صنعت و توسعه آن و نیز بازپرداخت تسهیلات، انجام می‌دهد.
کمیسیون مجوزهای لازم را می‌دهد
سیدجواد حسینی‌کیا، عضو هیات‌رئیسه کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی در ادامه رسیدگی به مشکلات ایرلاین‌های داخلی به‌ویژه شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران به صمت گفت: تبصره‌های برنامه بودجه ۱۴۰۰ یک به یک در حال بررسی است. اگر دولت در بودجه ۱۴۰۰ ردیفی برای سازمان هواپیمایی پیش‌بینی کرده باشد، کمیسیون حمایت خواهد کرد.
او ادامه داد: این کمک می‌تواند هم در بروزرسانی ناوگان حمل‌ونقل هوایی باشد و هم در راستای رسیدگی به مشکلات مالی که این صنعت با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند.
حسینی‌کیا در پاسخ به این پرسش که اگر دولت ردیف بودجه‌ای برای رسیدگی به مشکلات ویژه ناوگان حمل‌ونقل هوایی درنظر نگرفته باشد آیا کمیسیون می‌تواند در این راستا به شرکت هواپیمایی کمک کند، گفت: اگر تا پایان بررسی برنامه بودجه ۱۴۰۰ مشخص شود ک منابع مالی در این‌باره پیش‌بینی نشده است، مجلس و اعضای کمیسیون صنایع و معادن می‌تواند با دولت رایزنی کنند و دولت از منابعی که در حوزه حمل‌ونقل در اختیار دارد، بخشی از منابع مالی مورد نیاز صنعت هوایی را بپردازد.
وی ادامه داد: مجلس شورای اسلامی می‌تواند مواردی را پیشنهاد دهد در نتیجه باید منابع مالی از برخی بخش‌ها کم و به بخش‌های مورد نظر اضافه شود. عضو هیات‌رئیسه کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی درباره کمک از طریق منابع مالی بانک‌ها هم گفت: این امر نیاز به مجوز دارد اما مجلس می‌تواند کمک کند تا مشکلات ایرلاین‌ها رفع شود.
هما و زیان انباشته
در ادامه علیرضا برخور، مدیرعامل شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران (هما) با بیان اینکه در بودجه ۱۴۰۰ ردیفی برای صنعت هوایی به‌ویژه شرکت هواپیمایی ملی کشور درنظر گرفته نشده به صمت گفت: سهم ناوگان حمل‌ونقل هوایی از بودجه ۱۴۰۰ یک خط تیره است، درحالیکه برای ناوگان حمل‌ونقل دریایی، ریلی و زمینی ردیفهایی لحاظ شده است.
وی افزود: این در حالی است که هنگام ارائه بودجه ۱۴۰۰، شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی زیانده بودن و کسری بودجه سال ۱۴۰۰ خود را به طور مکتوب به سازمان برنامه و بودجه اعلام کرده بود. در کمک به صندوق بازنشستگی کشوری هم هما دیده نشده است. بهاین ترتیب باید تاکید کنم متاسفانه بودجه‌ای برای شرکت هواپیمایی ملی لحاظ نشده است.
بنابراین اگر مدیران قانون‌گذار عنوان می‌کنند کمکهایی در بودجه ۱۴۰۰ برای صندوق بازنشستگی کشوری درنظر گرفته شده باید اعلام کنم شرکت هما جزو این صندوق نبوده و این شرکت از صندوق بازنشستگی خود که جدا از صندوق بازنشستگی کشوری است، تغذیه می‌کند. صندوق بازنشستگی هما بیپشتوانه است و فقط بهوسیله خود شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی حمایت و تغذیه می‌شود.
دغدغه نیروی انسانی و پیامدهای آن
در ادامه مدیرعامل شرکت هواپیمایی هما با اشاره به مشکلات سرمایه انسانی در سن بازنشستگی عنوان کرد: کاستن دغدغه فکری کارکنان هنگام بازنشستگی که سرمایههای ملی ارزشمند هر کشوری به‌شمار میروند، موضوع کماهمیتی نیست، زیرا دغدغههای اینچنینی در دورهای از عمر که توان کار و فعالیت افراد بهحداقل رسیده، می‌تواند پیامدهای جسمی و روحی زیادی به‌دنبال داشته باشد که خود هزینهای مازاد برای بخش بهداشت و درمان کشور خواهد بود.
او تصریح کرد: این دغدغه به مدیریت مجموعه هم تسری پیدا کرده، زیرا باید به‌دنبال راهکاری برای تامین مالی مورد نیاز از منابعی برای نیروهای بازنشسته خود باشد. در واقع بهجای هزینه شدن این انرژی برای توانمند کردن فنی و توسعه صنعت هوایی، صرف مسائل حاشیهای امور شده که کماهمیت هم نیستند.
برخور با بیان اینکه حقوق ۳ ماه گذشته کارکنان با وام و مقرض شدن هما به بانک‌ها پرداخت شده، گفت: دی امسال ۴۰ میلیارد تومان، بهمن ۵۰ میلیارد تومان و اسفند ۱۱۷ میلیارد تومان با دریافت وام، حقوق کارکنان شرکت هواپیمایی ملی پرداخت شد. با این وضعیت فروردین ۱۴۰۰ هما چه سرنوشتی خواهد داشت؟
کاهش تعداد هواپیماها در ناوگان هوایی
مدیرعامل شرکت هما همچنین عنوان کرد: هنگامیکه ما منابع مالی برای پرداخت حقوق پایان ماه کارکنان را نداریم، طبیعی است سرمایهای هم برای خرید قطعات مورد نیاز ناوگان هوایی نداشته باشیم؛ در نتیجه روزبهروز تعداد هواپیماهای کشور کمتر خواهد شد و این چالش با بروکراسی اداری و بهاصطلاح کاغذبازی حل نمیشود.
وی اظهارکرد: نیاز به حرکتی جهادی توأمان از سوی دولت و مجلس شورای اسلامی است تا بتوانیم این لوگوی ملی را از خطر ورشکستگی نجات دهیم. برخور با بیان اینکه اگرچه ردیفی در برنامه بودجه ۱۴۰۰ دیده نشده، گفت: انتظار داریم مجلس برای ناوگان حمل‌ونقل هوایی به‌ویژه هما با توجه به شرایطی که دارد منابع مالی خاصی از سایر بخش‌ها تعیین کند.
مدیرعامل شرکت هما افزود: هنگامیکه نمایندگان ملت در مجلس شورای اسلامی به مشکلات و چالش‌های صنعت هوایی کشور اشراف دارند و از وام‌ها و تسهیلاتی که شرکت هواپیمایی هما دریافت کرده تا بتواند به فعالیت خود ادامه دهد آگاه هستند این امر مسئولیت آنها را سختتر می‌کند، چون میدانند شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی چه وضعیتی دارد و با چه مشکلاتی در حال دست‌وپنجه نرم کردن است.
او افزود: اینکه نمایندگان مجلس از بحث اعتبارات، بودجه و کمکهایی که باید به صنعت هوایی کشور به‌ویژه شرکت هما میشده اما نشده، آگاه هستند جای خرسندی دارد اما نیاز به اقدام عملی داریم.
برخور گفت: درحال‌حاضر برای پرداخت وام‌ها و تسویه آنها مشکلات بسیاری وجود دارد و این مبلغ وام‌ها در قد و قواره هما نیست. این شرکت نمی‌تواند بهتنهایی نه امروز حتی در ۱۰ سال آینده این میزان بدهی انباشته را بپردازد. شرکت هما چند صد میلیون دلار و چند هزار میلیارد تومان مقروض است. این مشکل جدا از چالش هزینه قطعاتی است که برای تعمیر به شرکت‌های داخلی و خارجی داده شده که به‌دلیل نبود منابع مالی هنوز تحویل نشده است. مدیرعامل شرکت هما تاکید کرد: از مجلس به‌ویژه کمیسیونهای عمران و صنایع و معادن انتظار حمایت و همراهی داریم.
راهکار چیست؟
برخور گفت: همچنان پیگیر معضلات و مشکلات شرکت ملی هواپیمایی کشور و امیدوار به رفع چالش‌ها و تخصیص بودجه برای کاهش مشکلات نقدینگی هستم. همچنین با دفتر رئیس سازمان برنامه و بودجه مکاتباتی داشتیم و اینجا از نمایندگان مردم در خانه ملت به‌ویژه کمیسیونهای مربوط عاجزانه درخواست کمک داریم. چنانچه در نهایت ردیف بودجه‌ای برای صنعت هوایی به‌ویژه شرکت ملی هما دیده نشد، از نمایندگان انتظار است بهوسیله روشها و ابزارهای قانونی که در اختیار دارند به شرکت هواپیمایی هما کمک کنند.
علاوهبر اینکه این کمک، یک صدوپنجاهم اعتباری است که برای صندوقهای بازنشستگی دیده شده است. مدیرعامل شرکت هما با بیان اینکه صندوق بازنشستگی هما در چارچوب آنچه دولت گفته نیست اما در چند ماه آینده شکل واحد با سایر صندوقهای بازنشستگی خواهد گرفت، گفت: مبلغ درخواست شده اگر پرداخت شود تا حدودی از حجم مشکلات کاسته می‌شود و مدیریت با دغدغه کمتر می‌تواند زمان خود را برای تهیه قطعه مورد نیاز صرف کند تا هواپیماهای بیشتری وارد ناوگان حمل‌ونقل هوایی شود. در ادامه هم با سود آنها وام‌ها را بهمرور پرداخت کرده و فعالیت خود را توسعه دهد.
برخور در ادامه درباره راهکار برونرفت از وضعیت فعلی هما گفت: برای نجات شرکت هما به انجام دو کار به‌طور همزمان نیاز است؛ نخست زیان انباشته شرکت به‌عنوان افزایش سرمایه از سوی دولت پذیرفته شود. دستور آن داده و اقدام لازم انجام شود. اما این امر بهتنهایی راهگشا نبوده و لازم است حداقل ۱۰۰ میلیون دلار به‌عنوان نقدینگی در اختیار این شرکت قرار گیرد تا بتواند قطعات مورد نیاز را تهیه و هواپیماهای خوابیده را اورهال و وارد چرخه حمل‌ونقل کند. بهاین ترتیب تعداد پروازها بیشتر خواهد شد.
ریشه مشکلات کجاست؟
مدیرعامل شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی با اشاره به ریشه مشکلات فعلی هما گفت: این شرکت حدود ۱۲ سال است که با زیان فعالیت دارد و چرایی این موضوع به مدیریت فعلی آن ارتباطی ندارد. اما پرسش این است که چرا کسی به‌دنبال این نبود که واقعیتها روی کاغذ نوشته شود یا اگر نوشته شد پاک نشود؟ زیرا درحال‌حاضر یک مشکل کوچک به‌دلیل بیتوجهی مسئولان به مشکلی بزرگ تبدیل شده است. درحالیکه اگر همان زمان به مشکلات رسیدگی میشد، مسئله قابل حل بود.
وی افزود: بیتوجهی به مشکلات این شرکت ملی در حوزه حمل‌ونقل هوایی در یک دهه گذشته وضعیت فعلی با انبوهی از زیانهای انباشته را رقم زده است.
برخور در پایان تاکید کرد: برای مداوای این دمل که حالا خیلی بزرگ شده، باید همزمان افزایش سرمایه به‌دلیل زیانهای انباشته لحاظ شود و دیگر اینکه، مبلغ مورد درخواست به اعتبارات این شرکت اختصاص یابد تا بتواند هزینه قطعات تعمیری را بپردازد که درحال‌حاضر به‌دلیل نپرداختن در گرو شرکت‌های تعمیرکار داخلی و خارجی هستند. در شرایط فعلی، خرید هواپیما راهگشای مشکلات نیست، زیرا ما هواپیماهایی داریم که به‌دلیل یکی، ۲ میلیون دلار خوابیده و باید با تامین قطعات مورد نیاز آنها به چرخه حمل‌ونقل هوایی برگردند. بعد در ادامه به‌دنبال خرید هواپیماهای جدید باشیم. بنابراین در شرایط بغرنج و بحرانی فعلی شرکت هواپیمایی هما از اعضای کمیسیونهای عمران و صنایع و معادن مجلس استمداد کمک برای نجات این برند ملی را دارد.
سخن پایانی
بنابر این گزارش تا امروز که بودجه ۱۴۰۰ در حال بررسی است، دولت منابعی برای ناوگان حمل‌ونقل هوایی به‌طور خاص در نظر نگرفته اما نمایندگان مجلس شورای اسلامی به‌ویژه اعضای کمیسیون صنایع و معادن مجلس به‌عنوان یکی از بخش‌های تخصصی در حوزه صنعت اعلام آمادگی برای کمک به صنعت هوایی کرده‌اند. آنها عنوان می‌کنند در صورت درخواست کمک به‌طور قطع کمیسیون به موضوع رسیدگی کرده و از صنعت هوایی و شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی حمایت‌های لازم را خواهند داشت.
ترکش گندهایی که اقای روحانی و تیمش به کشور زدن سالیان سال ادامه خواهد داشت .