اطلس یا کاداستر؛ مسئله این است

علیرضا فخاری این اقدام را برای تعیین وضعیت و برآورد معادن ضروری دانست و خواستار آن شد که این مهم با بهره‌گیری از نظر نخبگان، تهیه شود. وی در بخش دیگری از سخنان خود نقش دولت را در عرصه معادن؛ کنترل، ارزیابی و راهنمایی معرفی کرد.به این بهانه گزارش امروز صمت را به موضوع اطلس معدنی و ضرورت تهیه آن اختصاص داده‌ایم و علی سلگی، دبیر کل انجمن سنگ و امین صفری، معاون شرکت سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات به پرسش‌های ما در این زمینه پاسخ داده‌اند.

اطلاعاتی برای همه

علی سلگی ـ دبیر کل انجمن سنگ و فعال معدن: اطلس معدن مجموعه‌ای است که مشخصات کامل ظرفیت‌های معدنی کشور را در بر داشته باشد و همه بتوانند با مراجعه به این اطلس اطلاعات موردنیاز خود را درباره معادن کشور به‌دست بیاورند و بدانند هر کجای ایران چه ظرفیت‌های معدنی دارد و در چه مرحله‌ای از اکتشاف است و به‌طورکلی بتواند مشخصات کاملی از همه محدوده‌های معدنی ایران و ویژگی‌ها و مختصات آن به‌دست آورد؛ به چنین مجموعه‌ای اطلس معدنی گفته می‌شود. برای اینکه بتوانیم در کشور سیاست‌گذاری داشته باشیم و سرمایه‌گذار جذب و اهداف و برنامه‌های توسعه را تعریف کنیم، وجود اطلس معدنی به‌عنوان پایه این تصمیم‌گیری‌ها و تصمیم‌سازی‌ها ضرورت دارد. بنابراین، تهیه اطلس معدنی ضرورتی است که هم باید در گذشته برای تهیه آن همت گماشته می‌شد و هم در حال‌ حاضر و هم آینده به آن نیاز است تا بتوان برنامه‌ریزی‌های درستی در حوزه معدن تعریف کرد و چشم‌انداز خوبی برای این حوزه در نظر گرفت،از این‌رو تهیه اطلس معدن ایران از ضروریات به‌شمار می‌رود.

اطلس یا آمایش

ممکن است بخش زیادی از اطلاعاتی که در اطلس معدنی جمع‌آوری می‌شود با اطلاعات مربوط به آمایش سرزمین مشترک باشد، اما در اطلس معدنی تنها با ویژگی‌ها و مختصات ظرفیت‌های معدنی روبه‌رو هستیم،اما در آمایش سرزمین با طیف وسیعی از ظرفیت‌های کشور؛ چه از نظر معدنی و چه غیرمعدنی مواجهیم، بنابراین در اطلس معدنی داده‌هایی تخصصی‌تر و شامل جزئیات بیشتر و اطلاعات جامع‌تر از مسائل و پارامترهای مرتبط با معدن است. به‌عبارت‌دیگر، در سند آمایش سرزمین، تنها اطلاعات و داده‌های عمومی‌تر از معادن کشور گنجانده می‌شود. بنابراین، از نظر من، برای متخصصان معدن، اطلس معدنی جامع‌تر و تخصصی‌تر از مطالعات بخش معدن آمایش سرزمین است.

متولی اصلی

بدون تردید متولی تهیه اطلس معدنی، وزارت صنعت، معدن و تجارت است که می‌تواند با همراهی و همفکری سازمان نظام‌مهندسی معدن و سازمان زمین‌شناسی چنین مجموعه‌ای را تهیه کند، اما باتوجه به اینکه برخی سازمان‌ها مثل منابع‌طبیعی و محیط‌زیست هم در حوزه معدن نقش بزرگی ایفا می‌کنند، بنابراین برای تهیه اطلس معدنی می‌توان کار را به‌صورت «تیم ورک» پیش برد، اما متولی آن همواره باید سازمان صنعت، معدن و تجارت باشد تا بتواند از ظرفیت سایر نهادهای درگیر اتحادیه‌ها و انجمن‌ها و همین‌طور ظرفیت بخش خصوصی استفاده و به‌این‌ترتیب مجموعه‌ای جامع و کامل با اطلاعات دقیق و متنوع فراهم کند. پس به‌نظر من، این کاری جمعی و گروهی است، اما باید به‌طورحتم یک متولی در رأس آن وجود داشته باشد تا مدیریت و برنامه‌ریزی تهیه این اطلس را ساماندهی کند و به این منظور وزارت صمت بر همه نهادها و ارگان‌های دیگر ارجحیت و اولویت دارد.

تهیه داده‌ها

خوشبختانه بخشی از داده‌هایی که برای اطلس معدنی نیاز است، وجود دارد. یعنی ما در حال‌ حاضر بانک‌های اطلاعاتی از اطلاعات معدنی کشور در نهادهای مختلف داریم، به‌ویژه در سازمان صنعت، معدن و تجارت. بنابراین، بخشی از مسیر پیموده شده است و با جمع‌آوری و گردآوری این داده‌ها که در آرشیوهای پراکنده وجود دارد، می‌توان چارچوب اولیه اطلس را تهیه کرد، اما به‌طورقطع به داده‌های بیشتری احتیاج است که نیاز به جمع‌آوری دارد. به‌عبارت ساده‌تر، 2 نوع داده برای تهیه اطلس نیاز داریم. داده‌های پراکنده‌ای که پیش‌تر به‌صورت فنی و تخصصی تهیه ‌شده و موجود و نوع دوم داده‌هایی است که باید تولید و تهیه آن باید مطالعات جدیدی انجام شود که هردو آنها در کنار هم اطلس جامع و خوبی برای کشور به‌ارمغان می‌آورد.

پهپاد و اهمیت آن

برای تهیه اطلاعات و داده‌های جدید استفاده از روش نقشه‌برداری پهپادی هم ضروری است. حتی اگر تهیه اطلس معدنی مدنظر نباشد، باز باید از این روش استفاده کرد تا وزارت صمت بتواند داده‌های دقیقی از حجم استخراج را در هر سال احصا و میزان حقوق دولتی را محاسبه کند. بنابراین، استفاده از پهپاد یک ضرورت است. این روش از جهت آنکه می‌تواند منابع استفاده هرساله از معادن را به‌طور دقیق در اختیار ما قرار دهد، بسیار مفید و ضروری است، اما اطلاعات حاصل از آن تنها یکی از شاخه‌هایی است که باید در اطلس معدن به آن پرداخته شود. به‌طورقطع این اطلاعات مهم و ارزشمند است، اما همان‌طور که اشاره شد، درصد کمی از اطلاعات مربوط به اطلس را تامین می‌کند و اگر داده‌های لازم را ۱۰۰ در نظر بگیریم، داده‌های پهپادی در نهایت بین ۵ تا ۱۰ درصد از این اطلاعات را در اختیار ما قرار می‌دهد. البته همان‌طور که اشاره شد، کمیت، بیانگر ارزش داده‌ها نیست. این اطلاعات بسیار مهم و ارزشمند است و باید تهیه شود و اقدام وزارت صمت برای استفاده از نقشه‌برداری پهپادی پیشرفتی قابل‌توجه به‌شمار می‌رود. وقتی اطلس معدنی تهیه شد، می‌توان آن را در کاداستر در اختیار عموم مردم، شرکت‌ها و مجموعه‌های معدنی بتوانند از آن استفاده کنند، بنابراین رابطه بین اطلس و کاداستر پیچیدگی چندانی ندارد. می‌تواند سامانه کاداستر محلی برای نمایش اطلس باشد و همه بتوانند با مراجعه به سامانه کاداستر از اطلاعات موجود در آن استفاده کنند.

اطلس معدن نداریم

امین صفری ـ معاون شرکت سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات: در حال‌ حاضر اطلس زمین‌شناسی در کشور وجود دارد که در آن نقشه‌ها و اطلاعات زمین‌شناسی گردآوری شده، برای مثال نقشه یک‌پانصدهزار به کتاب جامعی تبدیل شده و باکیفیت مناسب در اختیار عموم قرار گرفته است.اما هنوز مجموعه‌ای با عنوان اطلس معادن نداریم. آنچه در حال ‌حاضر در اختیار فعالان حوزه معدن قرار دارد، سامانه کاداستر است که در آن شرایط هر محدوده‌ای شکل مدون روزآمد شده و مشخص است که کدام محدوده‌ها ثبت شده‌اند و هر یک از نظر گواهی کشف، پروانه اکتشاف یا مزایده و... در چه شرایطی است.البته لازم است که اطلاعات موجود در سامانه دقیق‌تر و کامل‌تر شود و لایه‌های اطلاعاتی بیشتری را در برگیرد.شنیده می‌شود که برای تهیه اطلس معادن کشور اقداماتی در برخی از استان‌ها شده است، اما چنان‌که گفته شد، هنوز چیزی با عنوان اطلس معدنی در کشور نداریم.

متولی و بودجه

اگر اطلس زمین‌شناسی منظورنظر باشد، بدیهی است که تهیه آن برعهده سازمان زمین‌شناسی است. البته همان‌طور که اشاره شد، چند سال پیش اطلسی با مقیاس یک‌پانصدهزارم با کمک نهادهای گوناگون جمع‌آوری و در سازمان زمین‌شناسی تجمیع شد و به چاپ رسید.اما تهیه اطلس معادن کشور باید برعهده مجموعه‌ای باشد که اطلاعات کاملی در این حوزه در اختیار دارد و بر این اساس، روشن است که معاونت معدنی وزارت صمت باید این نقش را ایفا کند.

به‌نظر من، لازم است که معاونت معدنی هر استان، اطلس معادن آن استان را چاپ کند تا روشن شود، هر نقطه از کشور از چه ظرفیتی برخوردار و لایه‌های اطلاعاتی بیشتری از آنچه در کاداستر موجود است، جمع‌آوری کند و در اختیار فعالان حوزه معدن بگذارد. برای مثال مشخص شود هر معدنی چقدر ذخیره دارد، عیارش چقدر است، نقشه‌های معادن و محدوده‌های اطراف آن و جانمایی کارخانه‌ها و دامپ‌های باطله و...مشخص شود و به‌این‌ترتیب اطلاعات چنین اطلسی از آنچه در سامانه کاداستر موجود است، بیشتر خواهد شد، به‌ویژه درباره ذخایر و انواع آن از جمله سولفیدی، اکسیدی و... . پس اگر لایه‌های بیشتری از اطلاعات استان به استان تهیه شود و آن را در مجموعه‌ای تحت‌عنوان اطلس منتشر کنند یا در سایتی در دسترس عموم قرار دهند، اقدام بسیار مثبتی خواهد بود و هم برای تصمیم‌گیری دقیق و درست نهادهای ذی‌ربط موثر است، هم به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند که بدانند چه معادنی در کشور هست و هم برای مصرف‌کنندگان مواد و محصولات معدنی کارگشا است، اما در حال‌ حاضر چنین مجموعه کاملی را در اختیار نداریم و این اطلاعات در دسترس عموم نیست. خلاصه کلام اینکه، تفاوت کاداستر و اطلس این است که اطلس حاوی نقشه‌های تخصصی از موضوع موردنظر است. برای مثال معدن یا زمین‌شناسی و شامل لایه‌های اطلاعاتی دقیق و کامل درباره موضوع موردنظر است، اما کاداستر تنها وضعیت فعلی محدوده‌ها را نشان می‌دهد و اینکه هر محدوده به نام کیست و در چه مرحله‌ای از ثبت است؟ تهیه اطلس زمین‌شناسی برعهده سازمان زمین‌شناسی و اطلس معادن بر دوش معاونت معدنی وزارتخانه یا سازمان‌های صمت استان‌ها است و تفاوت آن با آمایش سرزمین این است که در آمایش سرزمین، اطلاعات جامعی از تمام شرایط مناطق گوناگون از مزیت‌ها و محدودیت‌ها گرفته تا شرایط اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و... وجود دارد و تهیه آن برعهده سازمان برنامه ‌و بودجه است که تمام دیتاها را در اختیار دارد و از توان اقتصادی لازم برای تهیه آن برخوردار است. تا جایی که می‌دانم پیش ‌از این، شاید چیزی در حدود ۵۰ یا ۶۰ سال پیش هم مطالعات آمایشی انجام‌ شده و اطلاعات آن موجود است.

افزایش سرعت با پهپاد

نقشه‌برداری پهبادی تنها توپوگرافی منطقه را انجام می‌دهد و عوارض زمین را مشخص می‌کند، اما اطلاعات زمین‌شناسی و ژئوفیزیک منطقه را به‌دست نمی‌دهد. به‌عبارت ساده‌تر، نقشه‌برداری پهپادی پستی‌وبلندی‌های زمین را نشان می‌دهد. بدیهی است که این روش سرعت نقشه‌برداری را چند برابر می‌کند و در حال‌ حاضر در بسیاری از شرکت‌ها از این روش نقشه‌برداری استفاده می‌شود که کمکی به سطح اولیه کار زمین‌شناسی است، اما بعد از این مرحله، باید کار ژئوفیزیک انجام شود و لایه‌های زمین‌شناسی موردبررسی قرار گیرد و نقشه‌های زمین‌شناسی و ژئوفیزیکی به‌دست آید. البته با پهپاد می‌شود، ژئوفیزیک پهپادی انجام داد که به‌این‌ترتیب سرعت کار نسبت به ژئوفیزیک‌های زمینی افزایش پیدا می‌کند و در حال‌ حاضر چند شرکت در کشور با واردکردن امکانات و تجهیزات موردنیاز آن توانایی انجام این کار را دارند. روش ژئوفیزیک هلیکوپتری یا هوایی هم وجود دارد که تنها سازمان زمین‌شناسی و انرژی اتمی مجوز انجام آن را دارند و باید گفت ما در این حوزه هم خیلی عقب هستیم، زیرا هزینه بسیار بالایی دارد. بنابراین به‌نظر می‌رسد باید هرچه سریع‌تر برای جبران عقب‌ماندگی در این زمینه تصمیمات جدی اتخاذ شود.

ژئوفیزیکی که امروزه وجود دارد، در اختیار سازمان انرژی اتمی است که چیزی حدود ۵۰ یا ۶۰ سال از عمر آن می‌گذرد. در آن زمان روس‌ها خطوط را بافاصله ۷.۵ کیلومتر به ۷.۵ کیلومتر برداشت کردند و امروزه همان برای کل کشور به‌عنوان بیس استفاده می‌شود. البته بعدها سازمان زمین‌شناسی یا انرژی اتمی براساس نیاز به‌صورت منطقه به منطقه، ژئوفیزیک را با فاصله خطوط کمتر در بخش‌هایی انجام دادند،اما این اطلاعات در اختیار همین 2 سازمان است. سازمان انرژی اتمی این اطلاعات را به‌صورت محرمانه نگه‌می‌دارد و دسترسی به آن امکان‌پذیر نیست. اما براساس نیاز می‌توان اطلاعاتی را که سازمان زمین‌شناسی در اختیار دارد، خریداری کرد، اما این اطلاعات در اختیار عموم مردم قرار ندارد. بنابراین، یکی از ملزوماتی که در زمینه اکتشاف به‌شدت جای آن خالی است، ژئوفیزیک هوایی در کل کشور با فواصل کمتر، پرواز با ارتفاع پایین‌تر و دقت اطلاعات بیشتر است که باید از سوی این سازمان‌ها انجام شود و برای تکمیل اطلاعات زمین‌شناسی یا اکتشاف در اختیار عموم قرار گیرد.

سخن پایانی

باتوجه به اهمیت وجود اطلس معدنی که در گزارش بالا به تفصیل به آن اشاره شد، امید است به‌زودی با عزمی جزم، به تهیه آن همت گماشته شود.