بازار بورس دو شقه شد

این مهم طی یک‌سال اخیر با افزایش حجم ورود نقدینگی به بازار و افزایش محسوس ارزش معاملات خرد سهام شکلی جدی‌تر به خود گرفت و به یکی از ریسک‌های معامله‌گران تبدیل شد. ریسکی که انجام معامله در ساعات معمول بازار را به امری غیرممکن بدل کرده است.

مقام سیاست‌گذار اما برای حل مشکل اصلی، تنها به راهکاری کوتاه‌مدت بسنده کرد و مقرر شد تا از روز دوشنبه (۲۷ مرداد)، صنایع مختلف بورسی در دو تایم گوناگون مورد دادوستد قرار گیرند تا شاید از بار هسته معاملاتی کاسته شود. در این میان بررسی‌ها نشان از سهم ۳۵ درصدی گروه‌هایی دارد که قرار است در نیمه دوم بازار یعنی ساعت ۱۲ تا ۱۵: ۱۵ مورد دادوستد قرار گیرند. سهامی بزرگ که البته همواره بیشترین بار تغییر عدد شاخص کل را به دوش کشیده‌اند.

چه ساعاتی؟ چه صنایعی؟

چند شقه کردن بازار که از اواخر سال گذشته به موضوعی طبیعی برای بورس‌بازان تبدیل شده بود از روز دوشنبه رنگی قانونی و رسمی به خود می‌گیرد. براساس اطلاعیه شرکت بورس اوراق بهادار تهران، معاملات بورس در دو جلسه معاملاتی انجام خواهد شد که جلسه اول معاملاتی با پیش‌گشایشی ۱۵ دقیقه‌ای از ساعت ۸ و ۳۰ دقیقه آغاز و زمان انجام معاملات نیز از ساعت ۸ و ۴۵ تا ۱۱ و ۴۵ خواهد بود. در این جلسه کلیه صنایع به غیر از صنعت فلزات اساسی، صنعت شرکت‌های چندرشته‌ای و صنعت فرآورده‌های نفتی به همراه مشتقات مربوطه اعم از اختیار معامله و اختیار فروش تبعی معامله خواهند شد.

در جلسه معاملاتی دوم زمان پیش‌گشایش از ساعت ۱۲ تا ۱۲ و ۱۵ و زمان انجام معاملات از ساعت ۱۲ و ۱۵ تا ۱۵ و ۱۵ است. در این جلسه صنایع فلزات اساسی، شرکت‌های چند رشته‌ای صنعتی و فرآورده‌های نفتی به همراه مشتقات مربوطه اعم از اختیار معامله و اختیار فروش تبعی و همچنین همه صندوق‌های قابل معامله (ETF)، اوراق بهادار با درآمد ثابت و نیز تمامی نمادهای آتی سبد سهام معامله می‌شوند.

مشکل کجاست؟

سامانه معاملات ۱۴ سال پیش از شرکت فرانسوی آتوس خریداری و سال ۹۵ برای آخرین بار به روز رسانی شد. در آن سال بورس تهران به‌طور میانگین روزانه شاهد دادوستد حدود ۱۷۰ میلیارد تومانی بود. درحال‌حاضر اما ارزش معاملات خرد سهام در یک روز حتی سطوح ۳۰هزار میلیارد تومانی را نیز تجربه می‌کند. این در حالی است که سامانه معاملاتی برای زمانی طراحی شده که رقم نقدینگی جابه‌جا شده ۰۶/ ۰ ارقام این روزها بوده و طبیعتا ظرفیت بازار فعلی را ندارد. در این میان آمار دقیقی از تعداد سفارش‌های روزانه ارسال شده به سامانه معاملاتی وجود ندارد اما گفته می‌شود بیشترین فشار بر هسته معاملاتی ناشی از تعداد بالای سفارش‌های ارسالی است نه ارزش دادوستدها.

دو نیمه ناموزون بورس

در آستانه دو شقه شدن بازار سهام به بررسی ارزش بازار و ارزش معاملات گروه‌های موجود در هر نیمه معاملاتی پرداخت. بر مبنای این بررسی‌ها گروه‌هایی که قرار است در نیمه اول معاملاتی یعنی ساعت ۸: ۳۰ تا ۱۱: ۴۵ مورد دادوستد قرار گیرند ۳۰۳ نماد معاملاتی (معادل ۹۰ درصد) را در خود جای داده‌اند و در مجموع ۶۵ درصد از کل ارزش بازار را در اختیار دارند. در این نیمه نمادهای خودرویی که از ارزش معاملات بالایی برخوردارند، معامله خواهند شد. در نیمه دوم اما سه گروه فلزات اساسی، چند رشته‌ای صنعتی و فرآورده‌های نفتی جای گرفته‌اند. گروه فلزات اساسی با ۲۲ نماد زیرمجموعه و سهم ۱۴ درصدی از ارزش کل بازار و ۱/ ۱۱ درصدی از ارزش معاملات، بزرگ‌ترین صنعتی است که در نیمه دوم بازار معامله خواهد شد و دو غول «فولاد» و «فملی» را در خود جای داده است.

گروه فرآورده‌های نفتی نیز با ۸ شرکت زیرمجموعه، ۱۰ درصد ارزش کل بازار را به خود اختصاص داده و ۳/ ۱۲ درصد از مجموع ارزش معاملات را در اختیار دارد. در این گروه نیز نمادهای پرمخاطبی همچون «شپنا» و «شتران» جای گرفته‌اند. اما گروه چندرشته‌ای صنعتی که درحال‌حاضر بزرگ‌ترین شرکت بورسی یعنی «شستا» را در اختیار دارد، از ۵ نماد زیرمجموعه تشکیل شده و ۱۲ درصد از ارزش کل بازار و حدود ۸ درصد از ارزش دادوستدها را شامل می‌شود. در این میان صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله نیز با ۱۹ نماد و سهم ۷/ ۲ درصد از ارزش معاملات نیمه دومی شده‌اند. در مجموع نیمه دوم سهمی ۳۵ درصدی از ارزش کل بازار و ارزش معاملات روزانه دارند اما نمادهای پرمخاطبی را در خود جای داده‌اند. از این رو تکرار هنگ هسته معاملاتی در نیمه دوم بازار محتمل است که باید دید مقام سیاست‌گذار تدبیری برای آن اندیشیده است یا خیر.

به هر حال اما انتقادی که فعالان و خبرگان بازار سهام به این درمان موقت دارند، کاهش نقدشوندگی بازار، بی‌عدالتی گسترده و زیرسوال بردن مفهوم بازار است. جایی که نقش عرضه و تقاضا در تعیین قیمت کمرنگ می‌شود و نمادها در شرایط یکسانی معامله نخواهند شد. کارشناسان معتقدند تغییرات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری در زیرساخت‌های معاملات، افزایش ساعت معاملات روزانه برای کلیه نمادها و حذف محدودیت خودساخته دامنه نوسان می‌توانست راهکار موثر و کارآتری برای هسته خسته بورس تهران باشد اما مورد توجه مقام سیاست‌گذار قرار نگرفته است.