آمریکا یک تریلیون دلار از ثروت ایران را به تاراج برد

در آستانه دور دوم مذاکرات ایران و آمریکا، تحلیل دقیق از آثار تحریم‌های اقتصادی بر ایران ضروری است. از سال ۱۳۹۷ که ایالات متحده از توافق برجام خارج شد، موج جدیدی از تحریم‌ها بر ایران اعمال شد که تأثیرات گسترده‌ای بر شاخص‌های کلان اقتصادی، تجارت خارجی، سرمایه‌گذاری و زندگی روزمره مردم گذاشت. در این گزارش، به بررسی مهم‌ترین تحریم‌ها، فرصت‌های اقتصادی از دست رفته، برآورد هزینه‌های تحریم‌ها خواهیم پرداخت.

مهم‌ترین تحریم‌های اقتصادی علیه ایران

تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه ایران پس از خروج از برجام در سال ۱۳۹۷ مجدداً اعمال و حتی تشدید شد. این تحریم‌ها در چند دسته اصلی قابل تقسیم هستند:

تحریم‌های نفتی

تحریم‌های نفتی مهم‌ترین منبع درآمد ایران را هدف قرار داد. صادرات نفت ایران از حدود ۲.۵ میلیون بشکه در روز در دوران برجام به کمتر از ۱ میلیون بشکه رسید. این کاهش صادرات باعث افت شدید درآمدهای ارزی کشور شد و دولت را در تأمین منابع مالی با چالش‌های جدی مواجه کرد.

تحریم‌های بانکی و مالی

با خروج بانک‌های ایرانی از سیستم سوئیفت و اعمال تحریم‌ها بر بانک مرکزی و سایر مؤسسات مالی، ایران عملاً از چرخه مالی بین‌المللی کنار گذاشته شد. این موضوع نقل‌وانتقال پول، تأمین مالی واردات و مبادلات ارزی را با مشکل مواجه کرد.

تحریم‌های حمل‌ونقل، بیمه و کشتیرانی

تحریم شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران و ممنوعیت بیمه کشتی‌ها باعث شد که بسیاری از کشورها از مبادله کالا با ایران خودداری کنند. هزینه حمل‌ونقل نیز به‌شدت افزایش یافت.

تحریم‌های صنعتی و فناوری

تحریم واردات برخی تجهیزات و فناوری‌ها، صنایع نفت، پتروشیمی، خودروسازی و حتی داروسازی را تحت فشار قرار داد. عدم دسترسی به قطعات یدکی، مواد اولیه و تکنولوژی‌های روز منجر به کاهش بهره‌وری شد.

فرصت‌های اقتصادی از دست‌رفته

تحریم‌ها موجب شد ایران فرصت‌های متعددی در حوزه تجارت خارجی، جذب سرمایه‌گذاری خارجی، صادرات غیرنفتی و توسعه صنایع از دست بدهد. به چند نمونه از این فرصت‌ها اشاره می‌شود:

فرصت‌های سرمایه‌گذاری خارجی

پیش از تحریم‌ها، شرکت‌های بین‌المللی آماده سرمایه‌گذاری در بخش‌های نفت، گاز، حمل‌ونقل و گردشگری ایران بودند. اما با بازگشت تحریم‌ها، این روند متوقف شد. طبق برخی برآوردها، بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار فرصت سرمایه‌گذاری در این سال‌ها از دست رفته است.

کاهش صادرات غیرنفتی

با محدود شدن دسترسی به بازارهای بین‌المللی و خدمات حمل‌ونقل و بیمه، صادرات غیرنفتی ایران نیز کاهش یافت. به‌ویژه در حوزه پتروشیمی، فلزات و محصولات کشاورزی.

فرار سرمایه

ناامنی اقتصادی ناشی از تحریم‌ها، منجر به خروج سرمایه‌های داخلی از کشور شد. بسیاری از فعالان اقتصادی سرمایه‌های خود را به بازارهای امن‌تری در ترکیه، امارات و اروپا منتقل کردند.

هزینه اقتصادی تحریم‌ها برای ایران

برآورد دقیق هزینه تحریم‌ها کار دشواری است، اما مطالعات مختلف ارقام قابل‌توجهی را مطرح کرده‌اند:

کاهش تولید ناخالص داخلی

مطالعه مؤسسه آکسفورد اکونومیکس نشان می‌دهد که اقتصاد ایران در بازه ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۲ حدود تریلیون دلار به قیمت ثابت ۲۰۱۵ از تولید ناخالص داخلی خود را به دلیل تحریم‌ها از دست داده است.

کاهش درآمد سرانه

طبق همین مطالعه، درآمد سرانه هر ایرانی در بازه زمانی مذکور به‌طور میانگین سالانه ۱۲۰۲ دلار کاهش یافته است. این رقم برای کشوری با درآمد متوسط تأثیر بزرگی در سطح زندگی مردم دارد.

کاهش درآمد نفتی

دکتر مهدی پازوکی، اقتصاددان ایرانی، معتقد است که ایران توان صادرات روزانه ۲ تا ۲.۲ میلیون بشکه نفت را دارد. اما به دلیل تحریم‌ها، این رقم بین ۸۰۰ هزار تا ۱ میلیون بشکه در نوسان بوده است. با فرض قیمت ۷۵ دلار برای هر بشکه، ایران روزانه بین ۹۰ تا ۱۱۰ میلیون دلار درآمد نفتی از دست داده است. در یک سال، این رقم به بیش از ۳۵ میلیارد دلار می‌رسد.

افزایش هزینه مبادلات خارجی

عدم دسترسی به خدمات بانکی بین‌المللی و بیمه، هزینه‌های تجارت خارجی را افزایش داده است. برخی برآوردها نشان می‌دهد که ایران سالانه حدود ۱۰ تا ۱۵ میلیارد دلار هزینه اضافی برای واردات کالاها می‌پردازد.

دکتر مهدی پازوکی، استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی و یکی از کارشناسان مطرح اقتصاد ایران، بارها بر لزوم تعامل با جهان و رفع تحریم‌ها تأکید کرده است. او می‌گوید: «هر دقیقه تأخیر در رفع تحریم‌ها به معنای ضرر اقتصادی برای کشور است. ما باید این ضرر را به‌صورت دقیقه‌ای محاسبه کنیم.» پازوکی معتقد است که ایران باید به بازارهای جهانی بازگردد و از فرصت‌های اقتصادی جهانی استفاده کند. او تأکید می‌کند که بدون رفع تحریم‌ها، رشد پایدار و توسعه اقتصادی ممکن نیست. او همچنین بر لزوم پیوستن به گروه ویژه اقدام مالی (FATF) تأکید دارد و معتقد است تا زمانی که ایران با نظام مالی جهانی هماهنگ نشود، بسیاری از مشکلات بانکی و سرمایه‌گذاری پابرجا خواهد ماند. به باور پازوکی، تحریم‌ها مستقیماً بر سفره مردم تأثیر گذاشته‌اند و رفاه عمومی را کاهش داده‌اند. او تأکید می‌کند که اثرات تحریم‌ها تنها سیاسی نیست، بلکه کاملاً اجتماعی و اقتصادی است.

نتیجه‌گیری

تحریم‌های اقتصادی علیه ایران در بازه زمانی ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۴ پیامدهای عمیقی بر اقتصاد کشور داشته‌اند. کاهش تولید ناخالص داخلی، افت شدید درآمدهای نفتی، کاهش سرمایه‌گذاری خارجی، فرار سرمایه، و افزایش هزینه مبادلات تنها بخشی از این تأثیرات هستند. نظرات کارشناسانی چون دکتر پازوکی نیز بر این تأکید دارد که تعامل با جهان، رفع تحریم‌ها و اجرای اصلاحات اقتصادی شرط اصلی خروج از رکود اقتصادی است. با توجه به نزدیکی دور دوم مذاکرات ایران و آمریکا، لازم است تصمیم‌گیرندگان سیاست خارجی با در نظر گرفتن منافع اقتصادی بلندمدت کشور، از هر فرصتی برای کاهش فشار تحریم‌ها استفاده کنند.