چرا آموزش‌و‌پرورش بازخواست نمی شود؟

 آزمون تیمز (TIMSS) با هدف تهیه اطلاعات مقایسه‌ای برای ارزیابی عملکرد و سیاست‌های کشورهای شرکت‌کننده در زمینه پیشرفت در آموزش و یادگیری ریاضیات و علوم در پایه‌های چهارم و هشتم اجرا می‌شود.

نتایج این آزمون برای کشورهایی که به کیفیت نظام آموزشی خود اهمیت می‌دهند، بسیار مهم است.

در آزمون تیمز پایه چهارم سال ۲۰۱۹، ۵۸ کشور حضور داشتند؛ از میان ۱۵ کشور همسایه ایران، ۱۲ کشور پاکستان، کویت، عربستان، عمان، قطر، بحرین، امارات، ارمنستان، قزاقستان، آذربایجان، ترکیه و روسیه در ارزیابی پایه چهارم شرکت داشته‌اند. پنج کشور آسیایی سنگاپور، هنگ‌کنگ، کره جنوبی، تایوان  و ژاپن  جایگاه‌های نخست در آموزش و یادگیری ریاضیات در پایه چهارم را به خود اختصاص داده‌اند.

ایران با نمره کل ۴۴۳در میان ۵۸ کشور شرکت‌کننده در جایگاه ۵۰ و در میان ۱۲ همسایه حاضر در آزمون تمیز ۲۰۱۹ پایه چهارم در جایگاه نهم آموزش و یادگیری ریاضی قرار گرفته است!!

در پایه هشتم نیز روند نمرات کسب شده توسط دانش آموزان ایرانی چندان امیدوار کننده نبوده و در آزمون ریاضی پایه هشتم نیز ۳۹ کشور حضور داشتند که ایران رتبه ۲۹ را کسب کرد، در علوم پایه هشتم نیز بین ۳۹ کشور، ایران رتبه ۳۲ را کسب کرده است!

طبق گفته‌های مسعود کبیری؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرور/tags/آموزش_و_پرورشش و مدیر داده‌پردازی مطالعات تیمز و پرلز، تعداد زیادی از دانش آموزان کشور شایستگی‌های حداقلی را کسب نمی‌کنند و این خیلی خطرناک است یعنی در شرایط مقایسه‌ای حدود یک سوم از دانش آموزان ما حداقل انتظار از یک دانش آموز در همان پایه را ندارند البته این حداقل هم چیز عجیبی نیست مثلاً در درس ریاضی ۴ عمل اصلی را در پایه چهارم بلد باشند اما حتی همین را هم نمی‌دانند!

او این پرسش را هم مطرح کرد: " چه اتفاقی در مدارس می‌افتد؟ دانش‌ آموزان عمر خود را می‌گذارند، خانواده و دولت هم هزینه می‌کند اما دست آخر هیچ اتفاقی نمی‌افتد. باید سیاست‌های خود را به گونه‌ای تغییر دهیم که صرفاً سرکلاس رفتن مهم نباشد بلکه یادگیری دانش آموزان مهم باشد و اینجا آموزش و پرورش مقصر است چون دولت دارد خرج می‌کند".

کسب این نتایج از حوزه‌های مختلف سیاست‌گذاری قابل بررسی است؛ روند جذب معلم، کنترل کیفیت معلمان، محتوای آموزشی ارائه شده در مدارس، بی‌توجهی به کیفیت مدارس دولتی و تحصیل رایگان در سایه توسعه مدارس غیر‌دولتی و شهریه‌ای و ...

راهکار ۴-۱۱ سند تحول بنیادین به ایجاد نظام ارزیابی  صلاحیت معلمان؛ راهکار ۷-۱۱ به توسعه زمینه پژوهشگری و افزایش توانمندی‌های حرفه‌ای معلمان و تبادل تجارب و  دستاوردها؛ راهکار ۹-۱۱ به رصد کردن تحولات نظام آموزش و پرورش و تربیت معلم و تحولات علمی در حوزه علوم تربیتی در سطح منطقه، جهان اسلام و بین‌المللی اشاره دارد؛ با این وجود به نظر می‌رسد که تا به امروز برای تحقق این راهکارها اقدام عملیاتی مؤثر انجام نشده است ضمن آنکه این موارد به شکل مستقیم در ارتقای کیفیت نظام آموزشی دخیل است.

 نظام ارزشیابی نداریم!

در همین رابطه مصطفی قادری؛ استاد دانشگاه خوارزمی در رشته مطالعات درسی در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم درباره دلایل کسب نتایج ضعیف توسط دانش آموزان ایرانی در آزمون‌های بین‌المللی تیمز و پرلز اظهار کرد: این موضوع دلایل مختلفی دارد؛ مهمترین آن فقدان نظام ارزشیابی است؛ در ایران نظام ارزشیابی آموزش و پرورش و ارزشیابی کیفیت معلم وجود ندارد و چون این موارد نیست هیچ حساسیتی نسبت به کیفیت برنامه‌های درسی، کیفیت تدریس، کیفیت معلم و نظام پاسخگویی وجود ندارد.

وی در پاسخ به اینکه آیا کشورهای منطقه که رتبه بهتری را نسبت به ایران کسب کرده‌‌اند نظام ارزشیابی دارند؟ عنوان کرد: در حال مطالعه ۳۸ کشور هستم، بیشتر کشورها نظام ارزشیابی برنامه درسی دارند و کشورهای پیشرفته دائم برنامه‌های درسی و کیفیت معلم را ارزیابی می‌کنند. زمانی نتایج کسب شده در آزمون تیمز و پرلز می‌تواند مفید باشد که نظام ارزشیابی و پاسخگویی در آموزش و پرورش برای پاسخ به روندهای کسب شده داشته باشیم، چون سیستم ارزشیابی و پاسخگویی وجود ندارد در این سال‌ها شاهد بهبود عملکرد نبودیم.

استاد دانشگاه خوارزمی در پاسخ به این پرسش که هم اکنون دانشگاه فرهنگیان معلم مورد نیاز را تامین می‌کند اما در ورود به این دانشگاه یا حتی خروج از آن کنترل کیفیت را مشاهده نمی‌کنیم و در طول سال‌های تدریس یک معلم نیز رصد و ارزیابی از کیفیت تدریس انجام نمی‌شود و دوره‌های ضمن خدمت نیز برای توانمندسازی معلمان وجود ندارد، درباره ضرورت کنترل کیفیت معلمان متذکر شد: قبل از این موضوع مسئله مهمتر نظام پاسخگویی و ارزشیابی برنامه درسی است. در سایر کشورها وقتی در آزمون تیمز نتایج ضعیف به دست می‌آید  آموزش و پرورش بازخواست و نظام ارزشیابی نقد می‌شود و حول نتایج کسب شده، گفت‌وگو شکل می‌گیرد؛ ایران سال‌هاست در آزمون تیمز شرکت می‌کند اما چه زمانی نتایج کسب شده از آن محور نقد و گفت‌وگو قرار گرفت؟! نتایج بدست آمده باید به درون مدارس بیاید اما حتی بسیاری از معلمان نمی‌دانند روند و وضعیت نمرات دانش آموزان ایرانی در دو درسی ریاضی و علوم در آزمون بین المللی تیمز چگونه است.

وی ادامه داد: نحوه آموزش ما نیز به سمت کنکور در حال حرکت است در حالیکه در آزمون تیمز، سؤالات تحلیلی و کاربردی است و بیشتر روی مهارت‌های خاص تاکید دارند؛ در حقیقت هدف این است که سطوح یادگیری در درس ریاضی و علوم، عمیق تر شود همچنین پیشنهاداتی برای معلمان و برنامه ریزان درسی دارد که این پیشنهادها هنوز در مدارس ما رسوخ نکرده و معلم از آن بی خبر است!

خبری از آزمون استاندارد ملی نیست!

قادری بیان کرد: مرکز سنجش در وزارت آموزش و پرورش وجود دارد که باید فعال شود، این مرکز هم‌اکنون فقط درگیر امتحانات نهایی است و علاوه بر تیمز باید آزمون‌های استاندارد ملی داشته باشیم؛ چطور هنوز یک آزمون استاندارد ملی ریاضی و علوم نداریم! آموزش و پرورش در سیاست‌گذاری‌های کلی باید استانداردهای ملی پیشرفت تحصیلی را تدوین کند؛ آزمون تیمز یک استاندارد بین‌المللی است اما ما در داخل کشور چنین کاری نکرده‌ایم و نمی‌دانیم در فلان استان یا استان مجاور وضعیت دانش آموزان در درس علوم یا ریاضی چگونه است تا مقایسه‌ای انجام شود و بدانیم وضعیت دانش آموزان نسبت به چند سال گذشته بهتر شده یا در مسیر افت است!

وی متذکر شد: سیاست گذاری‌های کلان آموزش و پرورش دربخش ارزشیابی و کیفیت معلم غلط است؛ معلمان در دوره تربیت معلم آموزش‌هایی را می‌بینند و بعد رها می‌شوند برای همین است که کیفیت معلم نسبت به اهدافی که در تربیت معلم اعمال شده زمین تا آسمان فرق می‌کند.