چرا طرح توزیع شیر در مدارس تعطیل شد؟

زهرا عبداللهی، به مناسبت فرارسیدن “روز جهانی شیر مدرسه” و با تاکید بر ضرورت احیای شیر رایگان مدارس، بیان کرد: شیر به عنوان کامل‌ترین غذای طبیعی، همواره مورد توجه بشر بوده است. شواهد تاریخی حداقل از ۶ هزار سال قبل، نشانه‌های غیر قابل انکار استفاده برنامه ریزی شده از شیر را نشان می‌دهند. در عصر حاضر بخش مهمی از هرم های غذایی تأیید شده توسط سازمان‌های غذا و داروی کشورها و نیز سازمان‌های بین المللی نظیر FAO و WHO به شیر و فرآورده‌های آن اختصاص دارد. شیر تنها ماده غذایی است که در سال، دو روزِ جهانی به نام آن ثبت شده است؛ روز جهانی شیر (۱۲ خرداد) و روز جهانی شیر مدرسه (۸ مهر).

وی ادامه داد: مهر تأیید سازمان ملل به اهمیت شیر، به معنای اجماع علمی جهانی در تأیید و تأکید ضرورت مصرف آن است. شیر از منظر دینی غذای بهشتی، از نظر علم تغذیه کامل‌ترین غذا و غذای بدون جایگزین، و از نگاه پزشکی واکسن و دارو است. مطالعات انجام شده در مورد جایگاه شیر و میزان سرانه مصرف در سفره ایرانیان شرایط نگران کننده‌ای را ترسیم می‌کند.

عبداللهی در توضیح این پرسش که چرا ایران باید بیش از سایر کشورها به موضوع افزایش سرانه مصرف شیر بپردازد، اظهار کرد: سرانه مصرف شیر و فرآورده‌های آن در ایران در مقایسه با میانگین مصرف جهانی ۳۰ درصد و در مقایسه با میانگین کشورهای توسعه یافته ۶۵ درصد کمتر است.

وی افزود: آمارهای وزارت بهداشت نشان می‌دهد که دریافت کلسیم جامعه ایرانی ۴۰ درصد از حداقل دریافت کلسیم کمتر است و این موضوع می‌تواند تبعات زیادی از جمله گسترش پوکی استخوان، مشکلات لثه و دندان، کوتاهی قد کودکان و نوجوانان و حتی شیوع فشار خون بالا و بیماری‌های قلبی و عروقی را به دنبال داشته باشد.

مدیرکل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت عنوان کرد: مطالعات انجام شده حاکی از آن است که در مناطقی که مصرف شیر و لبنیات کافی است، شیوع بیماری‌های قلبی و عروقی کمتر است. این امر به دلیل نقش کلسیم در تنظیم فشار خون است.

وی خاطرنشان کرد: پدیده سالمندی با سرعتی معادل دوبرابر سرعت جهانی جمعیت کشور را تحت تأثیر قرار داده است. شیر و فرآورده‌های آن در صورت مصرف مستمر و کافی بسیاری از عوارض دوران سالمندی را کاهش داده و می‌تواند ضمن افزایش امید به زنده‌بودن، امکان زندگی کردن و جلوگیری از پیری زودرس و زمین‌گیری را برای جمعیت سالمند کشور به ارمغان آورد.

عبداللهی همچنین بیان کرد: در چند برنامه توسعه پنج ساله کشور، هدف گذاری کمی برای افزایش سرانه مصرف شیر انجام شده است، اما برای دستیابی به آن بخش‌های ذیربط پاسخگو نبوده‌اند؛ سرانه مصرف شیر همچنان بدون متولی مستقیم، مسیر خودش را در میان نقاط کور فرهنگی، بی توجهی مسئولان، بدآموزی‌های رسانه‌ای و شیرگریزی مردم، به سمت کاهش طی می‌کند.

وی گفت: تنها طرح مصوب قانونی که می‌توانست اثرات شگرفی در تغییر سبک زندگی و نگاه به شیر داشته باشد، طرح شیر مدرسه است که از سال ۱۳۷۹ در مدارس کشور به اجرا درآمد و در سالهای اخیر به دلیل عدم تأمین و تخصیص اعتبارات مورد نیاز به تدریج تعطیل شد.

مدیرکل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت در ادامه عنوان کرد: بی شک یکی از برنامه‌های مهم، تأثیرگذار و گسترده در مورد ترویج مصرف شیر، طرح توزیع شیر در مدارس است که در برخی کشورها سابقه‌ای به درازای یک قرن دارد. به عنوان مثال؛ نیوزیلند از سال ۱۹۳۷ میلادی و ژاپن از سال ۱۹۴۶ به صورت جدی طرح شیر مدرسه را در دستور کار قرار داده و به طور مستمر آن را دنبال کرده‌اند. در حال حاضر حدود صد کشور جهان از فقیرترین کشورها تا کشورهای برخوردار آسیایی، اروپای غربی و آمریکای شمالی طرح شیر مدرسه را دنبال می‌کنند. از حدود سه دهه قبل سازمان غذا و کشاورزی (FAO) مسئولیت هماهنگی برنامه‌های مرتبط با شیر مدرسه را در سطح جهان برعهده دارد و به مناسبت روز جهانی شیر مدرسه هر سال برنامه‌های متنوعی در کشورها برگزار می‌شود.

وی با بیان اینکه طرح شیر مدرسه دو هدف مهم را دنبال می‌کند، ادامه داد: اولین هدف ایجاد عادت و رفتار ماندگار در کودکان برای استمرار مصرف شیر از کودکی تا بزرگسالی و سالمندی است. دومین هدف اطمینان از دریافت کافی مواد مغذی مورد نیاز رشد کودکان به ویژه کفایت دریافت کلسیم است که در دوران کودکی، نوجوانی و جوانی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

وی گفت: جذب کلسیم تنها تا حدود ۳۰ سالگی اتفاق می‌افتد و میزان جذب آن در سنین ۸ تا ۱۸ سالگی چند برابر بقیه سنین است. میزان نیاز روزانه به کلسیم بالاست و این میزان جز از مسیر مصرف کافی و مستمر شیر و فرآورده‌های آن مانند، ماست، پنیر، کشک و دوغ به عنوان بهترین منابع غذایی کلسیم، تأمین نمی‌شود. این توضیحات به خوبی گویای اهمیت توجه به شیر مدرسه است. غنی سازی شیر مدرسه با ویتامین D نیز می‌تواند به کمبود یکی از مهمترین ریز مغذی‌های مرتبط با ایمنی بدن در کشور پایان دهد. این طرح در گذشته با کمک وزارتخانه‌های بهداشت و آموزش و پرورش و همکاری صنعت شیر کشور، مطالعه و نتایج بسیار مطلوبی داشته است.

عبداللهی با بیان اینکه اجرای طرح شیر مدرسه در ایران در حال حاضر به دلیل بحران کووید ۱۹ و تعطیلی مدارس اجرا نمی‌شود، افزود: در سال‌های قبل از بحران کرونا نیز به دلیل عدم تخصیص بودجه‌های مصوب این طرح در مدارس اجرا نشد. تجربیات بین المللی نشان می‌دهد اعتبار طرح شیر مدرسه از سه طریق دولت‌ها، خانواده‌ها و زنجیره‌های مرتبط با صنعت شیر تأمین می‌شود. در برخی از مناطق سازمان‌های مردم نهاد و خیریه نیز در این امر مشارکت می‌کنند. در ایران متولی برنامه شیر مدرسه، دولت است و اگر ناتوان از تأمین بودجه باشد، طرح متوقف می‌شود. اهمیت مصرف شیر در ارتقای شاخص سلامتی، ایمنی بدن، طول عمر همراه با سلامتی و کارآمدی، افزایش بهره هوشی، سلامت دندان‌ها و استحکام استخوان‌ها به اندازه‌ای است که در صورت فرهنگسازی مناسب بخش‌های دیگر اجتماعی و به ویژه خانواده‌ها در این کار سهیم خواهند شد.

وی ادامه داد: دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت با توجه به مسئولیت ذاتی خود انتظار دارد تا کارگروه‌های مرتبط با احیای طرح شیر مدرسه مجدداً تشکیل و این مهم در دستور کار قرار گیرد.

مدیرکل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت تصریح کرد: آسیب شناسی اجرای طرح در گذشته، مطالعه دقیق‌تر تجربیات موفق بین المللی و نیز متنوع کردن منابع تأمین مالی طرح به ویژه خانواده‌ها، مهمترین دستور کار این کارگروه‌ها خواهد بود. دفتر بهبود تغذیه جامعه آمادگی خود را برای پذیرش مسئولیت هماهنگی احیای این طرح مهم اعلام می‌کند. بی تردید کمک به افزایش سرانه مصرف شیر باعث ارتقای شاخص سلامتی و کاهش هزینه‌های درمان و نیز افزایش طول عمر همراه با سلامتی و کارآمدی جامعه خواهد شد.