۷ دستاورد بنیادی طرح تعادل بخشی آب

همزمان با هفته صرفه جویی در مصرف آب، اولین رویداد بین المللی مهر آب، توسط کمیته آب انجمن روابط عمومی ایران و با میزبانی شرکت آب منطقه ای تهران، با موضوعات مرتبط با منابع آب زیرزمینی و تجربیات بهره برداری از این منابع برگزار شد.

در این همایش که با مشارکت انجمن روابط عمومی ایران، شرکت مدیریت منابع آب ایران، شرکت آب منطقه ای تهران و با حضور جمعی از نمایندگان شرکت های آب منطقه ای یزد، قزوین، خراسان رضوی و خراسان جنوبی بعنوان ارائه کننده تجارب موفق و حضور معاونین شرکتهای آب منطقه ای همدان، زنجان، البرز، خراسان شمالی،کرمان، مرکزی، اصفهان، قم،  و تعدادی از شرکت های تخصصی دانش بنیان و فعال در مدیریت آب  زیرزمینی برگزار شد، "عبدالله فاضلی فارسانی" معاون حفاظت و بهره برداری و امور اجتماعی حوضه آبریز فلات مرکزی شرکت مدیریت منابع آب ایران، اظهار داشت ما با چاه خدمتی به کشور نکردیم و آمارها نشان میدهد با افزایش تعداد چاهها بتدریج تعداد و تخلیه قناتها کاهش یافته و این سرمایه و میراث کهن ایرانی را از بین بردیم. وی با اشاره به اینکه طی چند سال اخیر، با تلاش و برنامه ریزی های صحیح دستگاه های اجرایی مربوطه، اقدامات و دستاوردهای خوبی در خصوص اجرای طرح احیاء و تعادلبخشی به انجام رسیده است، تصریح کرد: طرح احیاء و تعادل بخشی یکی از طرح های بسیار مهم و ارزشمند است که پیرو فرمایشات مقام معظم رهبری در خصوص لزوم صرفه جویی و حفاظت از منابع آبی، توسط شورای عالی آب، در راستای صیانت از منابع آب های زیرزمینی تصویب و اجرایی شد.

وی با اشاره به اینکه کارگروه سازگاری با کم آبی، تشکل و همگرایی بسیار خوبی از متخصصین حوزه آب بوده که در راستای طرح احیاء و تعادل بخشی آب های زیرزمینی شکل گرفته است، اظهار داشت: اساس کار این کارگروه ایجاد روش های موثر در جهت بهینه سازی مصرف آب و کاهش سرانه برداشت و بهره برداری از منابع آب های زیرزمینی می باشد و هدف اصلی اجرای این طرح، این است که میزان بهره برداری از چاه ها در بخش کشاورزی را  از 41 میلیارد مترمکعب در سال به ۲۷ میلیارد متر مکعب برسانیم.

فاضلی، ابلاغ آب قابل برنامه ریزی، سامانه ای شدن خدمات آب زیرزمینی، رشد شرکت های دانش بنیان و حضور آن ها در طرح، توجه به اقتصاد آب زیرزمینی، توسعه و رشد سرمایه اجتماعی آب زیرزمینی و تدوین برنامه فنی پایداری آبخوان را هفت دستاورد بنیادی طرح تعادل بخشی برشمرد و گفت: با توجه به اینکه حفظ منابع آبی باقیمانده و حیات کشور به اجرای صحیح و دقیق طرح تعادل بخشی وابسته می باشد، لذا همگی باید اجرای این پروژه بعنوان راه بدون بازگشت را جدی گرفته و با تلاش و همیت فراوان، این طرح را به ثمر رسانیم تا بتوانیم پایداری را برای کشور رقم بزنیم. همچنین ایشان اشاره داشتند سهم کاهش برداشت آب برای هر استان تعیین شده و استانها باید با جلب اعتماد و همکاری بهره برداران در انجام این مهم تسریع کنند.

 در ادامه، "رضا کیایی پور" سرپرست معاونت حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای تهران، ضمن خوشامد گویی به حاضران در جلسه و بیان اهمیت استفاده از تجارب بهره برداری از منابع آب های زیرزمینی، تصریح کرد: این رویداد باتوجه به اهمیت و ضرورت شناخت بیشتر و ایجاد هم افزایی جهت حفظ منابع آب های زیرزمینی کشور، در راستای شعار روز جهانی آب در سال  ۲۰۲۲ تحت عنوان، "آب زیرزمینی، مرئی کردن نامرئی ها" برگزار شده است و با توجه به اهمیت حفاظت از منابع آب های زیرزمینی، مهم و ارزشمند است.

کیایی پور با اشاره به اهمیت شناخت و مقابله با پدیده فرونشست که از آن به عنوان "زلزله خاموش" یاد شده است و راه های جلوگیری از بروز عواقب و خسارات جبران ناپذیری که این پدیده به چرخه آب و محیط زیست وارد می نماید، تصریح کرد: استان تهران، 13 میلیون نفر جمعیت که معادل 17 درصد از جمعیت کل کشور می باشد را در خود جای داده است و باتوجه به استقرار یازده شهرک صنعتی بزرگ و تعداد زیادی واحد صنعتی پراکنده، وسعت زیاد اراضی کشاورزی آبی (دشت های ورامین، کرج، شهریار، جنوب تهران و دماوند) به دلیل نزدیکی به بازار مصرف و تراکم جمعیت و نیاز بالای مصارف شرب، کشاورزی، صنعت و فضای سبز استان تهران، با حجم بالای بهره برداری از منابع آب های زیرزمینی روبرو بوده است.

کیایی پور ضمن ارائه گزارشی از وضعیت فرونشست در دشت های استان تهران، گفت: اولین فرونشست در استان تهران در سال 1383 در دشت ورامین مشاهده شد و حفر چاه های غیر مجاز، کوره قنات،تونل مترو، معادن زیرزمین یا حفرات ناشی از آب شستگی، فعالیت های تکتونیکی (زلزله ،زمین لغزش  و برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی، نفت و گاز، افت سطح آب‌های زیرزمینی در اثر برداشت بی رویه از جمله عوامل موثر در وقوع فرونشست، بوده است.

سرپرست معاونت حفاظت و بهره برداری شرکت، آسیب های شدید به شریان های حیاتی از جمله پل ها، راه ها، خطوط راه آهن، خطوط انتقال نیرو ، آب و گاز و مجاری فاضلاب ها، تغییر شکل آبراهه ها به دلیل تغییر شیب رودخانه ها و بروز شرایط سیلابی به دلیل کاهش نفوذ پذیری طبیعی زمین و افزایش خطر مخاطرات ناشی از سیلاب، از دست رفتن امکان ذخیره ی طبیعی آب در آبخوان، و ایجاد شکاف و درز های خفیف در ابنیه و ساختمان ها، بیرون آمدگی لوله ی جدار چاه "پدیده ی رشد لوله ی جدار"، کاهش شدید آبدهی چاه ها و بریده شدن لوله ی جدار و منصوبات درون چاهی و ایجاد پدیده بیابانزایی به دلیل تخریب گیاهان و بوته های طبیعی را از جمله مخاطرات محیطی ناشی از پدیده فرونشست برشمرد و اظهار داشت: برای مقابله با این پدیده، از سال 94 تا کنون  اقداماتی از جمله انسداد افزون بر ۹ هزار و ۵۰۰حلقه چاه غیرمجاز، ۳۸۲مود تقلیل منصوبات غیرمجاز چاه های دارای پروانه بهره برداری، نصب بیش از سه هزار و ۵۰۰ دستگاه کنتور حجمی و هوشمند بر روی چاه های دارای پروانه بهره برداری و اصلاح و تعدیل پروانه بهره برداری چاه های آب کشاورزی، فعالیت بیش از ۴۵ر برداشت و صیانت از منابع آب و بیش از هزار مورد عملیات توقیف ادوات حفاری غیرمجاز صورت گرفته است.

کیایی پور در پایان، خاطر نشان کرد: تامین اعتبار جهت تجهیز چاه های کشاورزی واقع در  مناطق دارای فرونشست به کنتور هوشمند جهت مدیریت میزان برداشت از محل اعتبارات دولتی، اصلاح الگوی مصرف در همه بخش ها خصوصا کشاورزی و شرب، قطع برق چاه های کشاورزی فاقد مجوز، همکاری هر چه بیشتر مراجع قضایی جهت صدور احکام قاطع و صریح در خصوص خسارت وارده به آبخوان بر اساس گزارش کارشناس شرکت آب منطقه ای، همکاری  فرمانداران ، نمایندگان مجلس و ... در خصوص پروژه های طرح تعادل بخشی آبهای زیرزمینی از جمله انسداد چاه های غیر مجاز و توجه به موضوع استفاده از پساب به عنوان یک منبع جایگزین بالاخص در بخش کشاورزی و فضای سبز شهرداری می تواند از جمله اقدامات موثر و راهگشا در خصوص حفاظت از منابع آب های زیرزمینی و مقابله با پدیده فرونشست، باشد.

در ادامه جلسه، "خسرو رفیعی" رییس انجمن روابط عمومی ایران، ضمن تشکر از شرکت آب منطقه ای تهران برای برگزاری این رویداد، تصریح کرد: بحث صرفه جویی در مصرف آب به ویژه در شرایط کنونی امری بسیار مهم است که جز با آگاه سازی جامعه و دعوت از عموم مردم برای مشارکت در این امر مهم، امکان پذیر نیست.

وی با بیان اینکه انجمن روابط عمومی ایران در سال های اخیر، با بهره گیری از ظرفیت های خود در امر اطلاع رسانی در خصوص مساله آب و میزان ذخایر آب موجود در سدها و بازتاب دغدغه ها و چالش هایی که متولیان امر آب در این حوزه دارند، اظهار داشت: با برگزاری مستمر این قبیل جلسات، تشریک مساعی واستفاده از تجربیات متخصصان در حوزه بهره برداری از منابع آبی و اجرایی نمودن نظریات استخراج شده از جلسات، می توانیم به هدف مشترک و ارزشمند خود که حفاظت از منابع آبی است، دست پیدا کنیم.

گفتنی است در ادامه جلسه، نمایندگان شرکت های آب منطقه ای سراسر کشور و سایر شرکت های تخصصی حاضر، به بیان تجارب ، دستاورد ها و اقدامات شاخص خود در موضوعاتی چون تجهیز چاه ها به ابزارهای سنجش و مدیریت برداشت آب در یزد، طراحی و پیاده سازی بانک و بازار حقوق آب در دشت خواف توسط شرکت رهدوان سپهر اندیشه، دیسپچینگ چاه های آب در خراسان رضوی، انسداد چاه های غیرمجاز و پایداری آن در دشت قزوین، حذف اضافه برداشت از چاه های استان خراسان جنوبی، ریسک های قنوات، تولید، نگهداری و بهره برداری از آب های زیرزمینی، آب چاه های مجاز کشاورزی دشت مشهد، نقش بهره برداران کشاورزی در تعادل بخشی دشت نیشابور، آسیب پذیری ریسک و خطر پذیری منابع آب زیرزمینی و استفاده از رویکرد مدل بازی در حل اختلاف بین ذینفعان و ذی مدخلان بهره برداری از منابع آب زیرزمینی پرداختند.

همچنین برخی نمایندگان تشکلها ازجمله تشکل بهره برداران دشت نیشابور آقای کرباسی ،به مسائل و مشکلات ایشان در مدیریت برداشت چاهها با وزارتخانه ها و نیز تلاش و موفقیت در تجهیز چاهها به کنتور و انسداد چاههای غیر مجاز در دشت مذکور توضیحات مفصلی ارائه کردند.

شایان ذکر است در پایان این نشست، از تلاشگران عرصه حفاظت از منابع آب های زیرزمینی کشور تقدیر و تشکر به عمل آمد.